Rusya-İran Kapsamlı Ortaklık Anlaşması imzalandı: Ne içeriyor ve neden önemli?
23:13 17.01.2025 (güncellendi: 23:17 17.01.2025)
© Sputnik / Вячеслав Прокофьев
Abone ol
Rusya ve İran arasında 3 yıldır süren stratejik ortaklık anlaşması müzakereleri Kremlin'de düzenlenen imza töreniyle nihayete ulaştı. Anlaşmanın içeriğinde neler var ve bu bölgesel ile uluslararası güvenlik için ne anlama geliyor? İşte bilinmesi gerekenler...
17 Ocak'ta imzalanan 47 maddelik Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması ile Rusya ve İran güvenlik konusuna yoğun bir şekilde odaklanırken taraflar genel olarak 'karşılıklı çıkarların söz konusu olduğu tüm alanlarda ilişkileri derinleştirmeye ve genişletmeye çalışmak, güvenlik ve savunma alanlarında işbirliğini güçlendirmek, bölgesel ve küresel düzeydeki faaliyetlerin yakın koordinasyonunu sağlamak' konusunda mutabık kaldı.
'Tek kutupluluğun ve hegemonyanın reddi'
Anlaşma, tarafların ulusal ve güvenlik çıkarlarına 'karşılıklı saygı', dünya meselelerinde çok taraflılığa destek ve 'tek kutupluluğun ve hegemonyanın reddi' gibi ABD politikasına ve Washington'un sözde 'kurallara dayalı uluslararası düzenine' açık bir 'selam' niteliğinde kapsayıcı bir taahhüt içeriyor.
Anlaşmaya göre, 'taraflardan biri saldırıya maruz kalırsa, diğeri saldırgana saldırganlığın devamına katkıda bulunacak herhangi bir askeri ya da başka bir yardım sağlamayacak' ve çatışmayı BM Şartı temelinde diplomasi yoluyla çözmeye çalışacak.
Ayrıca taraflar birbirlerinin topraklarının ayrılıkçıları desteklemek için kullanılmasına ya da birbirlerine karşı başka herhangi bir düşmanca eylemde bulunulmasına izin vermeyeceklerini taahhüt etti.
Tüm bunlara ek olarak anlaşma iki ülkenin istihbarat ve güvenlik servislerine bilgi, deneyim ve uzmanlık paylaşımını artırmaları için yeşil ışık yakarken ordularına da ortak tatbikatları arttırma, 'ikili ve bölgesel nitelikteki ortak askeri ve güvenlik tehditlerine' karşı istişare ve işbirliği yapma hakkı ve fırsatı tanınıyor.
Bölgenin 'Üçüncü Devletlerin' Müdahalelerine Karşı Korunması
Terörizm, suç, yasadışı göç, kitle imha silahlarının yayılması ve diğer bir dizi tehlikeye karşı işbirliğinin yanı sıra yeni anlaşma ile taraflar Hazar, Orta Asya, Kafkasya ve Ortadoğu bölgelerinde barış ve güvenliğin sağlanmasına yönelik tedbirler ve 'üçüncü devletlerin bu bölgelere müdahalesini ve buralardaki istikrarsızlaştırıcı varlığını önlemek için' işbirliğine ilişkin ayrı bir madde içeriyor.
Anlaşmanın 14'üncü Maddesi Şanghay İşbirliği Örgütü aracılığıyla güvenlik, siyasi, ekonomik, kültürel ve insani işbirliğinin güçlendirilmesi ve İran ile Avrasya Ekonomik Birliği arasındaki bağların genişletilmesi ihtiyacını vurguluyor.
Ekonomik Cephe: Yaptırımlar, bilim ve uzay alanlarında işbirliği
Anlaşmanın ekonomiyle ilgili kısmı, ekonomik ve yatırım işbirliğinin geliştirilmesi için Rusya ve İran'ın bölgeleri arasında yeni 'doğrudan bağlantılar' kurulmasını teşvik ediyor.
Daha da önemlisi anlaşma ile taraflar 'tek taraflı zorlayıcı tedbirlerin' kullanılmasını reddetmeyi ve 'riskleri azaltmak, bu tür tedbirlerin karşılıklı ekonomik ilişkiler üzerindeki doğrudan ve dolaylı etkilerini ortadan kaldırmak veya en aza indirmek için pratik çabalar' göstermeyi taahhüt ediyor.
Anlaşma ile ayrıca 'üçüncü ülkelerden bağımsız modern ödeme altyapısının oluşturulması, ulusal para birimlerinde iki taraflı hesaplaşmaya geçilmesi, bankalar arası doğrudan işbirliğinin güçlendirilmesi ve ulusal finansal ürünlerin dağıtılması' ve basitleştirilmiş bir gümrük rejiminin oluşturulması çağrısında bulunuyor.
Taraflar anlaşma ile altın ve elmas madenciliği ile işlenmesi, Kuzey-Güney Ulaşım Koridoru üzerindeki çalışmalar ve bilimsel ve teknik katılım ve deneyim alışverişi, kaynak tedariki ve takası, yatırım ve OPEC+ ile diğer uluslararası forumlar aracılığıyla işbirliği dahil olmak üzere petrol ve gaz sektöründe de işbirliğine hususi ehemmiyet verdiklerini beyan etti.
Anlaşmanın 23'üncü maddesi ile yeni nükleer enerji tesislerinin inşası da dâhil olmak üzere nükleer enerjinin barışçıl kullanımında 'uzun vadeli ve karşılıklı yarar sağlayan ilişkilerin' geliştirilmesinin teşvik edilmesi çağrısında bulunuldu.
Anlaşmada sağlık, eğitim, bilim, kültür, medya, yayıncılık, turizm ve spor dahil olmak üzere geniş bir yelpazede işbirliğinin artırılmasına yönelik fırsatların yanı sıra 'barışçıl amaçlarla uzay araştırmaları ve keşifleri alanında etkileşim, görüş alışverişi ve deneyimlerin' genişletilmesi hususları da yer aldı.
‘Her iki ülke de NATO’nun genişlemesinin dünya için tehlikeli olduğunu düşünüyor’
İranlı-Amerikalı Uluslararası İlişkiler Uzmanı Dr. Mohammad Marandi Sputnik'e yaptığı açıklamada, “Bu çok önemli bir anlaşma. Özellikle de dünya bu kadar hızlı değişirken ve Batı küresel çoğunluğa ve tabii ki özellikle İran ve Rusya'ya karşı bu kadar düşmanca davranırken” dedi.
Marandi, iki ülkenin Kuzey-Güney Ulaştırma Koridoru'ndan konvansiyonel ve nükleer enerjiye, savunmaya ve daha fazlasına kadar işbirliği için 'büyük bir potansiyele' sahip olduğunu söyledi.
Marandi söz konusu bu anlaşmanın ABD'nin kırk yılı aşkın süredir İran'a karşı yürüttüğü düşmanlık ve son yıllarda Rusya'ya uyguladığı 'aynı derecede barbarca ve acımasız' yaptırımlar da dahil olmak üzere her iki ülkeyi de düşmanlaştırmaya yönelik dar görüşlü politikaları 'sayesinde' mümkün olduğunu belirtti.
Marandi, Batı'nın her iki ülkeyi aynı anda düşmanlaştırma çabalarının 'vahim bir hata' olduğunu kanıtladığını söyledi.
Marandi açıklamasında şu cümleleri kaydetti:
Rusya'nın Basra Körfezi üzerinden Hint alt kıtası, Endonezya, Afrika ve genel olarak Güneydoğu Asya ile ticaret yapma potansiyeli var. Ayrıca Rusya'nın doğal gazını İran üzerinden Pakistan'a, Irak'a ve Arap Yarımadası'ndaki diğer ülkelere ihraç etme potansiyeli de var. Dolayısıyla genişletilebilecek işbirliği türleri çok büyük. İki ülke geçmişte potansiyellerini yeterince kullanmadı ve nihayet bu potansiyeli kullanmak için harekete geçmeye başladılar.
Aynı durumun nükleer enerji alanındaki işbirliğinin geliştirilmesi için de geçerli olduğunun altını çizen Marandi, açıklamasını şu cümleler ile sürdürdü:
İran barışçıl nükleer programını geliştiriyor ve şu anda bu alanda dünyanın en gelişmiş ülkelerinden biri. Rusya'nın nükleer enerji konusundaki uzun deneyimi nedeniyle İran bu işbirliğini ilerletme konusunda çok istekli. Rusya için bu santralleri inşa etmenin muazzam mali faydaları var. İran içinse bu, ülkenin fosil yakıtlara olan bağımlılığını azaltarak daha fazla fosil yakıt ihraç etmesini sağlayacak bir araç.
Marandi anlaşmanın ortaya çıkardığı potansiyelin Rusya'nın gücünü zayıflatmaya ve İran'ın da yeteneklerini baltalamaya çalışan ABD'nin işini 'daha zor hale getireceğini' sözlerine ekledi.
Savunma alanında işbirliğinin arttırılmasının 'kilit önemde' olduğunu vurgulayan Marandi, her iki ülkenin de Batı tarafından tehdit edildiğini ve buna ek olarak muazzam askeri kabiliyetlere sahip olduğunu dile getirdi.
Marandi açıklamasının bu kısmında şu cümleleri zikretti:
Her iki ülke de NATO'nun ve Batı'ya bağlı rejimlerin genişlemesinin dünya için potansiyel olarak, İran ve Rusya için de kesinlikle tehlikeli olduğunu düşünüyor. Dolayısıyla iki ülke de NATO'yu Hazar Denizi'nden uzak tutma konusunda ortak bir çıkara sahip ve aynı zamanda her ikisi de terörizm konusunda derin endişe duyuyor.
ABD ile Avrupa'nın El Kaide ve IŞİD unsurlarını güçlendirmede elde ettikleri son başarılara ve terörizmin Orta Asya ve Asya'nın diğer bölgelerine yayılma riskine de işaret eden Marandi, bu gelişmelerin Rusya ve İran'ın terör tehdidinin yayılmasını engellemek için güvenlik işbirliğini daha önce hiç olmadığı kadar genişletmeleri gerektiğini gösterdiğini söyledi.
'Doğrudan askeri ittifak değil ancak sonraki en iyi şey'
Rus ordusundan emekli Albay Viktor Litovkin de Sputnik'e verdiği demeçte, Rusya ile İran arasındaki Kapsamlı Stratejik Ortaklık Anlaşması'nın tam anlamıyla iki ülkenin savaşta birbirleri adına savaşmasını öngören bir ittifak olmadığını ancak söz konusu bu anlaşmanın sonraki en iyi anlaşma olduğunu söyledi.
Litovkin açıklamasında, "Anlaşma Rusya'ya İran'a yardım sağlama taahhüdü veriyor. Ne tür yardımlar? Birleşmiş Milletler'de ve diğer uluslararası forumlarda İran'ın çıkarlarını savunacağız. İran'a kendisini savunması için gereken askeri teçhizat ve silahları sağlayacağız” dedi.
Litovkin konuşmasını şu cümleler ile sürdürdü:
Saldırganlara gelince, onları desteklememekle kalmayacağız; onlara istihbarat dahil hiçbir yardım sağlamayacağız ya da topraklarımızı baskınlar için kullanmalarına izin vermeyeceğiz. Örneğin Ermenistan'da bir üssümüz var. Yabancı uçakların İran'a saldırmak için oraya inmesine izin vermeyiz.
Yeni anlaşmanın sağladığı gelişmiş savunma işbirliği potansiyeline de değinen Litovkin, "Rusya, Su-30 jetlerinin ve/veya Pantsir, Tor, Buk veya S-400 sistemlerinin teslimatı yoluyla İran'ın güçlü hava savunmasındaki boşlukların kapatılmasına yardımcı olabilir. Rusya ise İran'ın kendi geliştirdiği geniş füze ve insansız hava aracı cephaneliğinden faydalanabilir" cümlesiyle açıklamasını sonlandırdı.
