Sıcak hava balonları hem binenler hem de izleyenler için muhteşem manzaralar ortaya çıkarıyor. Ancak son olarak Brezilya'da meydana gelen ölümlü sıcak hava balonu kazası sonrası kafalarda soru işareti oluştu. Sıcak hava balonları ne kadar güvenli?
Sputnik Türkiye, Türkiye'de özellikle Kapadokya başta olmak üzere her yıl binlerce turistin tercih ettiği sıcak hava balonları hakkında en çok merak edilen soruları uzmanına sordu. Sıcak hava balonu pilotu Mehmet Halis Aydoğan sıcak hava balonuna dair tüm detayları aktardı.
Sıcak hava balonu güvenli mi, kaç metreye kadar çıkıyor, günde kaç kez uçabiliyor, kazaların en yaygın nedeni ne?
Sıcak hava balonuna binmeden ne yapılır?
Evet, sıcak hava balonları birer hava aracı oldukları için, yolcuların güvenliğini sağlamak amacıyla tıpkı uçaklarda olduğu gibi belirli prosedürler uygulanmaktadır. Kalkış öncesinde her yolcuya bir bilgilendirme broşürü verilir. Bu broşürde balon uçuşu sırasında nasıl davranmaları gerektiği, iniş pozisyonu nasıl alınacağı, acil durumlarda ne yapmaları gerektiği gibi temel güvenlik bilgileri yer alır. Ayrıca yolcular balona bindikten sonra, pilot tarafından doğrudan sözlü bir briefing (bilgilendirme) yapılır. Bu briefing sırasında iniş pozisyonu uygulamalı olarak gösterilir ve yolculardan kalkış ve iniş anında bu pozisyonu almaları istenir. Bu prosedür, hem uçuş güvenliği hem de yolcunun kendini rahat ve hazırlıklı hissetmesi açısından son derece önemlidir.
Sıcak hava balonları ne kadar yükseğe çıkıyor?
Kapadokya bölgesinde sıcak hava balonları 2 bin 400 metreye kadar yükselebiliyor. Peki bu yükseklik neye göre değişiyor?
Sıcak hava balonlarının çıkabileceği maksimum irtifa, bağlı oldukları ülkenin sivil havacılık otoritesinin belirlediği uçuş sahalarına (notam sahaları) göre sınırlanmıştır. Bu yükseklik, uçulan bölgenin deniz seviyesinden yüksekliğine ve hava sahası kısıtlamalarına göre değişkenlik gösterebilir. Örneğin, Türkiye’de Kapadokya bölgesinde balonlar deniz seviyesinden maksimum 8000 feet (yaklaşık 2.400 metre) yüksekliğe kadar çıkabilir. Ancak bölgenin kendisi zaten ortalama 3000 feet yüksekliktedir. Yani yerden yaklaşık 1500 metre yukarı çıkıldığı söylenebilir. Tanzanya Serengeti’de ise 7000 feet’e kadar çıkış yapılabilir, ancak orası da zaten deniz seviyesinden yaklaşık 5000 feet yüksektedir. Bu sınırlar hem uçuş güvenliği hem de hava trafik kontrolü açısından önemlidir ve yerel otoriteler tarafından sürekli olarak güncellenmektedir.
Sıcak hava balonları neden gün doğumunda uçar?
Kapadokya ile özdeşleşen bir görüntü sıcak hava balonlarının sabahın erken saatlerinde gökte süzülmesidir. Peki neden hep o saatler tercih edilir? Aydoğan "Sıcak hava balonları, termik hareketlerin en az olduğu zaman dilimlerinde uçar. Bu nedenle uçuşlar genellikle sabah gün doğumundan hemen sonra ya da akşam gün batımından hemen önce yapılır dedi ve detayları anlattı:
Ancak uçuş sayısı, uçulan bölgenin hava koşulları, turizm yoğunluğu ve sivil havacılık otoritesinin belirlediği kurallara göre değişiklik gösterebilir. Örneğin Kapadokya’da, SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) düzenlemelerine göre, yalnızca sabah saatlerinde tek bir uçuş yapılmasına izin verilmektedir. Bunun nedeni, bölgedeki uçuş trafiğinin yoğunluğu ve arazi yapısının karmaşıklığıdır. Ancak Mısır’ın Luksor bölgesinde bir balon aynı sabah içinde iki ya da üç uçuş gerçekleştirebilmektedir. Avrupa ülkelerinde ise sabah uçuşlarının yanı sıra, gün batımından önce akşam uçuşları da oldukça yaygındır.
Kimler sıcak hava balonu pilotu olur?
Sıcak hava balonu pilotu olabilmek için Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü (SHGM) tarafından onaylı bir ATO’da (Approved Training Organization) eğitim almak zorunlu. Eğitim süreci hem teorik hem de pratik aşamalardan oluşur.
Sıcak hava balonu pilotu hangi eğitimlerden geçer?
Teorik Eğitim: SHGM’nin “SHY-66” ve “SHY-1” mevzuatlarına uygun olarak, 120 saatlik temel eğitim verilir. Eğitim konuları arasında hava hukuku, meteoroloji, navigasyon, operasyonel prosedürler, uçuş planlama gibi konular yer alır.
Sınavlar: Teorik eğitim sonrası yazılı sınavlardan başarı sağlanmalıdır.
Sağlık Raporu: Pilot adayları en az 2. Sınıf Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü onaylı sağlık raporu almak zorundadır.
Uçuş Eğitimi: Başarılı olan adaylar uçuş eğitimlerine başlar. Minimum 16 saatlik eğitim uçuşu gerçekleştirilir.
Pratik Sınav: Eğitim sonunda yetkilendirilmiş bir sınav pilotu (examiner) tarafından uçuş sınavına tabi tutulurlar.
Lisans Alımı: Tüm süreç başarıyla tamamlandığında, SHGM tarafından verilen “Balon Pilot Lisansı (BPL)” verilir.
Ancak bu lisans yalnızca özel (non-commercial) uçuşlar için geçerlidir. Ticari balon uçuşu yapabilmek için en az 50 saatlik uçuş deneyimi kazanılmış olmalı ve ardından Ticari Pilot Lisansı (CPL-B) başvurusu yapılmalıdır.
Sıcak hava balonu kazaları neden oluyor?
Son dönemde yaşanan sıcak hava balonu kazaları tedirginlik yarattı. Peki balonlar en çok ne sebeple düşer?
Son yıllarda yaşanan sıcak hava balonu kazalarında yapılan analizler, insan hatasının en sık karşılaşılan neden olduğunu göstermektedir. Örnek vermek gerekirse; bazı yolcuların iniş pozisyonunu doğru almaması, pilotun iniş sırasında emniyet kemerini takmaması ya da ani karar değişiklikleri kazalara yol açabilmektedir. Bu tür durumlar, genellikle prosedürlere yeterince riayet edilmemesinden veya yeterli eğitim eksikliğinden kaynaklanır. Bununla birlikte teknik arızalar da kazalara neden olabilmektedir. Örneğin, balonun üretiminde kullanılan malzemelerin sertifikalı olmaması ya da zamanında yapılmayan periyodik bakımlar, ekipman arızalarına yol açabilir.
Türkiye'de sıcak hava balonları hangi denetimlerden geçiyor?
Peki Türkiye sıcak hava balonu güvenliği konusunda hangi sisteme dahil?
CAO – Combined Airworthiness Organization (Kombine Uçuşa Elverişlilik Organizasyonu) CAO sistemi, SHGM tarafından yayımlanan SHY-CAO Talimatı’na göre yetkilendirilmiş ve denetlenen organizasyonları kapsar. Bu sistem, hava aracının bakım faaliyetleri ile sürekli uçuşa elverişlilik yönetimini aynı organizasyon çatısı altında toplayan bir uygulamadır. Türkiye’de sıcak hava balonlarının bakımları bu yetkili CAO’lar tarafından yürütülür. CAO organizasyonlarının görevleri şunlardır:· Hava aracı (balon) için yıllık inceleme, ara bakımlar ve 100 saatlik kontrollerin yapılması,· Uçuşa elverişlilik belgelerinin güncel tutulması,· Uçuş kayıtlarının düzenli tutulması ve otoriteye raporlanması,· Uçuş emniyetini etkileyecek teknik arızaların analizi ve raporlaması,· Uçak sahibi veya operatörü adına sürekli uçuşa elverişlilik faaliyetlerinin yürütülmesi (CAMO görevleri).
Türkiye'de kaç tane sıcak hava balonu kazası yaşandı?
Sıcak hava balonculuğu, taşımacılıktan ziyade macera turizmi kategorisine girer. Bu nedenle kaza oranları da bu kapsamda değerlendirilmelidir. Türkiye’de 2014–2024 yılları arasında toplam 5.617.099 turistin katıldığı 293.034 balon uçuşunda sadece 4 kaza meydana gelmiştir. Bu da yaklaşık her 100.000 uçuşta 1.3 kaza oranı anlamına gelir. Dünya ortalaması ise yaklaşık 100.000 uçuşta 10 kaza civarındadır.
Balon sepetlerinde kaç kişi taşınabiliyor?
Balonlar farklı ebat ve kapasitelere sahiptir. Ticari yolcu balonları genellikle 2 kişiden başlayarak 32 kişiye kadar yolcu taşıyabilir. Bu kapasite, balonun tasarımına ve sepetin iç hacmine göre belirlenir. SHGM ve Avrupa Sivil Havacılık Otoritesi (EASA) kurallarına göre, her yolcu için en az 0.25 m² alan bulunması zorunludur. Bu ölçümler, yolcu bölmesinin iç yüzey alanı üzerinden hesaplanır. Ayrıca Türkiye’de, her yolcu balonunun üzerine azami yolcu kapasitesi yazılı bir levha asılması zorunludur.
Balonlarda paraşüt var mı?
Sıcak hava balonlarında ayrı bir paraşüt bulunmaz çünkü balonun kubbesi zaten paraşüt prensibiyle çalışır. Kubbenin tepe kısmında bulunan “paraşüt valfi”, pilot tarafından kontrollü olarak açıldığında sıcak hava tahliye olur ve balon yavaşça alçalır. Acil durumlarda pilotlar inişi yönetecek şekilde eğitilmiştir.
Brezilya’daki son balon kazası gibi olayların önüne geçmek için ne tür önlemler alınmalı?
Bu tür kazaların önüne geçmek için, başta üretim standardizasyonu, pilot eğitimi, bağımsız bakım denetimi ve uçuş öncesi kontroller olmak üzere çok katmanlı bir sistem oluşturulmalıdır. Türkiye’de uygulanan sistem bu açıdan örnek teşkil eder: · Üretici firmalar, sadece EASA, SHGM veya ilgili otoriteler tarafından onaylı malzeme kullanabilir. · 19 yolcunun üzerindeki tüm balon uçuşlarında ikinci pilot (observer) zorunludur. · Pilotlar ve yer personeli sürekli eğitimlere tabi tutulur. · CAO sistemi ile tüm balon bakımları bağımsız kuruluşlar tarafından yapılır. · Meteoroloji istasyonları ile yüksek doğrulukta hava tahminleri sağlanır. · Plansız denetimlerle otorite, düzenlemelere uyumu sürekli kontrol eder. Brezilya’daki kazada da görüldüğü gibi, kullanılan malzemenin kalitesi ve bakım süreçlerinin şeffaf ve otorite gözetiminde olması, yaşanabilecek kazaları önemli ölçüde azaltacaktır.
Sıcak hava balonları güvenli mi?
Her balon uçuş öncesinde, pilot ya da bakım teknisyeni tarafından ön uçuş kontrol listesi doğrultusunda incelenir. Balon kubbesi (envelope), sepet (basket), yakıt sistemleri ve brülör (burner) gibi kritik bileşenlerin fiziksel durumu ve işlevselliği kontrol edilmeden hiçbir uçuşa izin verilmez.
Türkiye’de SHGM’nin onayladığı CAO organizasyonları sayesinde her 100 saatte bir balonun detaylı bakımı gerçekleştirilir. Bu sayede balonlar, sürekli olarak hava aracı standardında tutulur.
Sıcak hava balonları, tıpkı uçaklar gibi uluslararası standartlara göre tasarlanır, üretilir ve test edilir. Avrupa’da EASA (European Union Aviation Safety Agency), Türkiye’de ise SHGM (Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü) tarafından tip sertifikası verilen balonlar, her parçası onaylı malzemelerden üretilmiş ve uçuşa elverişlilik testlerinden geçmiş araçlardır. Bu, balonun rastgele ya da yerel bir standartla değil, uluslararası havacılık kriterlerine göre değerlendirilmiş bir hava aracı olduğunu gösterir.
Türkiye’de yolcu taşıyan her balon, SHGM tarafından zorunlu tutulan hava aracı sorumluluk sigortasına sahiptir. Bu sigorta poliçeleri, Avrupa’daki havacılık sigorta standartlarına uygun olarak hazırlanır ve yolcunun zarar görmesi halinde kapsamlı teminat sağlar. Bu da balonun sadece fiziksel değil, hukuki olarak da denetlenen bir yolcu taşıma aracı olduğunu gösterir.
Son yıllarda özellikle Kapadokya’da sıcak hava balonculuğu üzerine üniversitelerle iş birliği içinde yapılan meteorolojik analizler, yolcu emniyeti çalışmaları ve pilotaj performansı değerlendirmeleri, bu alanın bilimsel temellere dayalı olarak geliştirildiğini göstermektedir. Bu veriler doğrultusunda SHGM tarafından yeni düzenlemeler yapılmakta ve güvenlik önlemleri sürekli güncellenmektedir.