‘İster kaza ister ihmalkarlık ister sabotaj olsun, biz bunu muhtemelen öğrenemeyeceğiz’

“İran uzun süredir dış politikası ve bölgedeki gelişmelere dönük politika davranışları ekseninde gündemdeydi. Dolayısıyla biz 19 Mayıs itibarıyla sürpriz bir durumla karşı karşıya kaldık. Adı üstüne bir helikopter kazası oldu. Öngörmek mümkün değildi. Gerek İran kamuoyunu, gerek bölge ülkelerini gerekse tüm dünyayı şaşırtan bir süreç oldu. Şaşkınlık sadece kaza olması ve kaza sonucu üst düzey devlet yetkililerinin ölmesiyle alakalı değildi. Aynı zamanda sürecin baştan itibaren yönetiliş şekli veya yönetilememesi ile ilgili de şaşkınlık ortaya çıktı. Hepimiz İran’ı, güvenlik endişeleri yüksek bir ülke olarak biliyoruz. Dışarıdan olağan bir gazetecinin haber yapması için bile uzun izinler alınır. Bu kaza haberi çıktıktan sonra enkazın bulunamayışı, bulunduktan sonra alandaki ihmalkarlıkları vs. şok içinde izledik. Türkiye’den gazetecilerin enkaza gitme görüntüleri servis edildi. Bazı kişilerin elinde Reisi’nin yanan yüzüğünü gördüm. Burada nasıl güvenli bir soruşturma yapılabilecek? Bu gerçekten kaza mı yoksa sabotaj mı? Bu soruşturmanın yapılabilmesi için o alana kimsenin girmemesi gerekirdi. Alanda herhangi bir güvenlik görevlisi görmeyişimiz de ciddi bir ihmalkarlıktı. Bunlar da bu olayla ilgili kafamızda birçok soru işaretini devam ettiren gelişmeler oldu.

İster kaza ister ihmalkarlık ister sabotaj olsun, biz bunu muhtemelen öğrenemeyeceğiz. Bunun İran’ın kendisi içinde tutulacak bir bilgi olduğunu düşünüyorum. Nereden bakarsanız bakın, bu kazanın sebebi ihmalkarlık ise bu İran’ı güçsüz gösterir. İçeriden veya dışarıdan bir yapının sabotajı söz konusuysa bu da İran’ı güçsüz gösterecektir. İran da bu güçsüz imajını vermemek için olayı kendi içinde tutacaktır. Süreç zaten çok normalleşti. Cenaze törenini, şehirden şehre giden tabutları görüyoruz. Ama bu zaten Şii kültüründe olan bir durum. Devlet yetkilileri ölünce şehitlik konumlandırması zaten yapılıyor. O yüzden yıpranan İran’ın imajını ‘düzeltilmek’ istendiğini hem de bu çeşit bir görüntü üzerinden yeni bir kamu diplomasisi inşa edilmek istendiğini düşünüyorum. Ama açıkçası İran, büyük zayıflıklar gösterdi bu süreci yönetirken.”

“Bu devletlerin Reisi’nin şahsına gösterdikleri hürmetten ziyade, İran’ın şu anda sistem içinde nasıl göründüğüyle alakalı bir tutum sergilendiğini düşünüyorum. Özellikle 7 Ekim sonrası bölgede ortaya bir İran-İsrail gerilimi ortaya çıktı. Burada zaten İsrail’in Filistinlilere uyguladığı vahşeti es geçemeyiz. Fakat İran’ın da bölge ülkelerini rahatsız eden davranışları oluyor. İran, kendisine fırsat devşiriyor algısı oluşuyor. Dolayısıyla bölge ülkeleri de önceki tecrübelerinden hareketle, İran’ı tamamen ötekileştirmek yerine en azından diplomasiyi canlı tutarak İran’ı kendileriyle daha ortak hareket edebilen bir ülke haline dönüştürmek istiyorlar. Körfez ülkelerinin yeni tutumu bu. Şu anda İran ve Suudi Arabistan ilişkilerine bakarsak, Suudilerin güvenlik kaygıları ortadan kalkmış değil. Ama önceki dönemde yüksek gerilimli tansiyonu yaşadı bu iki devlet ve sorunların bu yolla çözülemediğini gördüler. Şimdi diplomasiyi canlı tutarak en azından sorunları konuşarak çözmek yolunu deniyorlar. Cenazeye gitmelerinin de bunun etkili bir yolu olduğunu düşünüyorum.

İran’da Cumhurbaşkanı elbette Devrim Rehberi’den sonra gelen ikinci makam. Ama biliyoruz ki dış politika kararlarının alınmasında çok büyük bir etkisi yok. Dış politika denilince artık fiili olarak Devrim Rehberi ve Devrim Muhafızları Ordusu’nu görüyoruz İran’da. Bu sebeple de İran’ın bölge politikalarında büyük bir değişim beklemiyorum şu an için. Bu cenaze törenine katılan ülkeler de bu beklentinin içinde değiller ama diplomasiyi canlı tutmak her zaman iyidir. Sorunlarınız olan ülkelerle sorunlarınızı konuşabilecek aralıkta ilişkinizin kalması, en azından bu işin teorik çalışmasını yapan insanların da desteklediği süreçlerdi. Bu anlamda aralarındaki ilişkinin tamamen kopmamasını sağlıklı görüyorum. Ama altını çizmek isterim: sorunların tamamen ortadan kalktığını söyleyemeyiz.”

“Türkiye-İran ilişkilerine baktığımızda, iki ülkenin birbirine yaklaşım tarzının asla aynı olmadığını düşünüyorum. Türkiye her zaman için İran’a her türlü krizde destek veren, İran’ın yanında durmaya çalışan bir ülke. İran ise maalesef büyük sorunlar yaşadığında ve gerçekten ihtiyaç duyduğu zaman Türkiye ile ilişkileri öne çıkaran fakat kendini rahat hissederken Türkiye’ye daha hasmane tavırlar sergileyen bir ülkeye dönüşüyor. En azından son 5-6 yıldır bu inişli çıkışlu tutumu görüyoruz İran’da. Şu anda Türkiye’nin dış politikasında güvenlikle diplomasinin iç içe geçtiği alanlar var. Güney Kafkasya, Suriye ve Irak hattını bu perspektifte değerlendirebiliriz. İran ile ayrışan pozisyonlarımız olduğunu ve İran’ın yapıcı bir tavrı olmadığını düşünüyorum.

Özellikle PKK’nın Süleymaniye’ye konuşlanması, İran’ın mesafe koymayışı var. Zengezur Koridoru konusunda da tutumları ortada. İran sanki uzlaşı içine girmiş gibi bir atmosfer yaratılıyor ama buna katılmıyorum. Suriye’de Türkiye’nin PKK ile yürüttüğü mücadeleye sürekli eleştiri getiren bir İran var. Dolayısıyla buralar, Türkiye ve İran arasındaki ayrışma noktaları. Ama her şeye rağmen Türkiye, sorunları konuşarak çözmenin daha doğru bir yol olduğunu düşündüğü için İran’la ilişkilerini, diplomasiyi canlı tutarak yürütmeyi tercih ediyor. Son desteğimizin de şaşırtan bir durum olmadığını düşünüyorum. İran doğrudan talepte bulunmuş. Türkiye ‘hayır’ diyecek bir ülke değil. İnsani de bir tutum. Buna çok anlam yüklenmemesi gerektiğini düşünüyorum.”