Pandemi krizinin yeniden tırmandığı Türkiye'de yaz aylarının yaklaşmasıyla turizm sektörü için alarm zilleri çalmaya başladı. Günlük vaka sayıları 60 binleri aşarken, Almanya'nın 'enfeksiyon riski yüksek bölgeler listesine' dahil etmesinin ardından ardından Rusya Federasyonu da 1 Haziran'a kadar Türkiye'ye hava yoluyla seyahatleri durdurma kararı aldı. Pandemi nedeniyle dünya turizminde de derin sıkıntılar yaşanırken, aşı pasaportu ve sertifika tartışmalarının sürdüğü bir ortamda, Türkiye'nin en çok turist aldığı iki ülkeden gelen kısıtlayıcı kararlar tartışılıyor.
Dünya ve Türkiye'de turizmin görünümü ve ekonomiye önemli katkılar yapan bu sektörü canlandırma eski Turizm Bakanı Bahattin Yücel ile konuştuk.
‘Dünya turizminde muazzam kayıplar oluştu, 2021'de işlerin normale döneceği varsayıldı'
Bahattin Yücel, turizm sektörünün dünya çapında büyük yaralar aldığını anlatırken, 2020'de 1 trilyon doların üzerinde ciro kaybı yaşandığını, bunun yüzde 70 ile 83 arasında kayba işaret ettiğini söyledi. Bunun muazzam bir kayıp olduğuna dikkat çeken Yücel, turizm ve yan sektörlerden 65 milyon kişinin işsiz kaldığını belirtti. Yücel, yolcu taşımacılığında kullanılan 25 bin 500 uçağın 15 bininin de yerde olduğunu kaydetti. Yücel, 2021'de işlerin normale döneceğinin varsayıldığını, ancak bunun gerçekleşmediğinin altını çizdi:
“Dünyadaki genel görünüm hiç parlak değil. Türkiye’de kendimize göre bir dünyada yaşayıp o çerçevede takip ettiğimiz için birtakım değerlendirme zorluklarımız var. Dünya Turizm Örgütü, BM’ye bağlı bir örgüttür, resmi bir turizm kurumudur. Merkezi Madrid’de. Onun yapmış olduğu açıklamalar, araştırmalar ve yönlendirmeleri hep referans olarak kabul ederiz. Türkiye de üyelerinden bir tanesi. 2020’de turizm sektörü küresel bazda 1 trilyon doların üzerinde ciro kaybına uğradı. Bu muazzam bir kayıp. Beklenti yüzde 70 minimum, yüzde 80-83 arası maksimum kayıptı. Aşağı yukarı bu gerçekleşti. Dünya Turizm Örgütü, salgın ortaya çıktığı zaman gerçekleştirdi bunu. Bütün dünyada turizm sektörüyle doğrudan ilişkili diğer sektörler dahil 65 milyon kişi işsiz kaldı. Dünyada yolcu taşımacılığında kullanılan 25 bin 500 uçak var, bunun 15 bini şu anda yerde. Uçakların bence büyük çoğunluğu Amerika’daki çöllerde. Bir bölümü de Ürdün’de bekletiliyor. Bunların çoğu Avrupa şirketleri. Bütün beklentiler 2021’in Nisan ayı başında tekrar işlerin normale döneceği. Böyle varsayımlar geliştirildi. Uçuşla ilgili personeli alacağız ve işe başlayacağız. Şu anda henüz bu konuda kayda değer bir gelişme yok. Büyük gemiler var, bunlar çok büyüyorlardı. 13-14 bin kişiye çıkacağı söylenen bir yüzen kent, o gemilere cruise ship diyoruz. Bunlar Doğu Akdeniz’de de uzun süre kaldılar. Oradaki siyasal gerginlik yüzünden azalmıştı ama pandemiyle birlikte tamamen durdu, bizim limanlarımıza gelmiyorlar."
'Gençliğimizde Çemişgezek’e gelen turistler yüzde 400 arttı, geçen yıl bir kişiydi bu yıl 3-4'e çıktı diye espri yapardık'
Türkiye'de hükümet ve Turizm Bakanlığı'nın pandemi krizini çözdükleri izlenimi yarattığı ve 'iyimserlik' telkinleri yaptığını anlatan Yücel bunun karşılığının bulunmadığını vurguladı. Türkiye'nin ziyaretçi profilinin ortanın altı gelir grubundan oluştuğunu ve bu kesimin pandemide gelir kaybı yaşadığını anımsatan Yücel, diğer faktörün halk sağlığı krizi ortamında 'güven' olduğunu belirtti. Dünyadaki kriz ortadayken hükümetin 'biz nisanda büyüyoruz, hatta İspanya’yı geçtik' dediğini kaydeden Yücel, ancak bunun karşılığının bulunmamasına dikkat çekti:
"Bizim dışımızda gelişen bu krizi hükümetimizin çok başarılı bir yöntem izleyerek çözdüğü kanısına kapıldık. Maalesef özellikle Turizm Bakanlığı ve hükümet böyle bir çabaya girdi. Geçtiğimiz yıl Nisan-Mayıs-Haziran aylarında her şeyin düzeleceğini söylediler, hiçbiri gerçekleşmedi. Bu sene de öyle, Mart’ta başlayacağını söylediler, Nisan’a aldılar. Turizmle ilgili olanlar şunları söyledi. İyimser olmayın kötü dediler. Kötü olmasının iki tane nedeni var. Bir, bizim ziyaretçi profilimizin önemli bir bölümü ortanın altı gelir grubundan oluşur. Almanya ve İngiltere’den gelenler böyle. Bunun çok ciddi bir kayba yol açtığı kesin. Devlet yardımıyla hayatlarını sürdürme çabasındalar şu anda. Tasarrufları tükendi mi bilmiyorum ama o kesimde beklenti düşüklüğü var. İkincisi, henüz insanlar güven açısından kendi kontrol edebilecekleri büyüklükte hijyenik çözümler ayırıyorlar. Kiralık villa gibi yerleri tercih ediyorlar. 2020’de ilk defa Alman ziyaretçileri açısından uzun yıllar aradan sonra İtalya bir numaraya çıktı. Fakat yüzde 87’si kendi araçları veya trenle gittiler, kimse uçağa binmedi. Bu uçakla uçmanın güvensizliğinden değil insanların hijyenik korkularından kaynaklanıyor. Bu yüzden büyük gövdeli uzun mesafeli uçak siparişleri iptal edildi. Bunları izleyenler bunun yansımalarını mutlaka görürler. Biz Nisan’da büyüyoruz, hatta İspanya’yı geçtik dediler. Gençliğimizde şöyle yapardık, bu sene Çemişgezek’e gelen turist sayısı yüzde 400 arttı, altına da geçen yıl gelen bir kişiden sonra bu yıl üç kişi daha geldi, dört kişiye çıktılar diye espri yapardık. İspanya ya da İngiltere’den fazla rezervasyon almışız. İngiltere’den çıkışlar kapalı şu anda. Havaalanlarımızda ciddi bir kontrol yapılmıyor maalesef, insanların aşı olup olmadığına bakılmıyor.”
‘Rusya’daki 2 haftalık 1 Mayıs tatilinden Türkiye’nin kaybı yaklaşık 600 milyon dolar’
Bahattin Yücel, Türkiye’nin turizmde ana alıcıları olan Rusya, Almanya ve Britanya'da salgının henüz önlenemediğine dikkat çekti. Yücel, Türkiye'de Rusya'nın kısıtlama kararının tartışıldığını ama aslında öncesinde Almanya ve Britanya'nın kararlarının bulunduğunu anımsattı. Ankara'nın böylesi koşullarda bir de Montrö tartışmaları açtığını belirten Yücel, Rusya’nın doğal bir ekonomi politik refleksi sergilemiş olabileceğini ancak vatandaşlarının yurt dışına çıkışını kısıtlamalarının temel nedeninin halk sağlığı krizi olduğunu dile getirdi. Yücel'e göre, Türkiye'nin Rusya’daki 2 haftalık 1 Mayıs tatilinden neredeyse 600 milyon dolar kaybı var ve bu krizde bir fırsat yok oldu gitti:
“Bizim üç ana alıcımız var. 3 senedir Ruslar bir numaraya oturdu, daha önce Almanlar idi. 2019’da 7 milyonun üzerinde Rus turist ağırladık. Bu ciddi bir rakam bizim için. İki numarada Almanlar vardı, 5.2 milyon, üçte de İngilizler var 2.6 milyon. İngilizler bizim kıyı bandımızda ama güney Ege’yi doldururlar. Kaş, Kalkan, Antalya’ya kadar o bölgede dururlar. Kemer’de Ruslar başlar. Daha sonrasında Almanlar ağırlıklı olur. Son zamanlarda Ruslar ve Almanların yanında İranlıları da görmeye başlamıştık. Bu ana alıcılarda da ciddi sorunlar var. Bir sağlık sorunları var, henüz onlar da salgını önleyemedi. Bunun yüzünden kendi yurttaşlarının yurtdışına çıkışını kısıtlıyorlar. Almanya, Türkiye’yi sağlık açısından gidilmesi en riskli ülke ilan etti, İngiltere de aynı şekilde. İşin siyasal tarafını bir kenara bırakıyorum. Teknik olarak geçen sene Antalya dönüşlerinde ciddi ölçüde vakalara rastlandığını açıkladılar. Normal olarak Rusya’yı yönetenler de salgına ilişkin önlem almak açısından Türkiye’ye çıkışları sınırladı. Bu işin bir tarafı. Montrö konusu Türkiye’de anlamsız şekilde tartışmaya açıldı. Aslında İkinci Dünya Savaşı öncesi dengelerden yararlanarak Türkiye’nin çok önemli bir kazanımıydı. Türkiye bunu ortaya atınca Karadeniz’de bir gerginlik korkusunda Ukrayna ile geliştirilen birtakım ilişkilerin de Rusya’yı da rahatsız ettiğini düşününce turistlerin seyahatinden engellenmesinden yana olamam ama Rusya’nın da doğal bir ekonomi politik refleksi olarak Türkiye’ye çıkışları sınırladılar. Bizim de bir kaybımız var, yaklaşık 600 bin kişi. Onlar da 1 Mayıs önemlidir. İki haftalık tatilleri vardır gelenekselleşmiş. Bu arada biz aşağı yukarı 600 bin kişiyi kaybettik, bu neredeyse 600 milyon dolar eder. Bu sektöre ciddi bir nefes olabilirdi, yok oldu şimdi. Onlar gitmeden önce bu açıklandı, bana da sordu gazeteci arkadaşlar, zahmet etmesinler hava da iyi değildir Moskova’da dedim. Bir gezmeye gitmiş oldular dolayısıyla. İzlediğiniz politikaların yansımalarını görmeden sadece Türkiye’de beklentileri yükseltmek açısından ki bunun da nedeni şu; kısa çalışma ödeneğini kısmak. O yüzden bence bir hüsrana uğradılar. Dışişleri Bakanlığı’nın açıklamalarına bakıyorum, anlayamadım ben.”
‘Turizmciler hükümeti pek etkileyemediler, başarılı bir etkileşim sergilediklerini söyleyemem’
Turizmcilerin gidişatta hükümetle başarılı bir etkileşim sergilediklerinin söylenemeyeceği görüşündeki Bahattin Yücel, bunda hükümetle fazla iddialaşmak istenmemesinin de etkili olduğu görüşünde. Turizmin ülke ekonomisine doğrudan katkılarının yanı sıra inşaat ve mevsimlik işçilerin gelirlerine uzanan birçok sektörü etkilediğini belirten Yücel, pandemi ile gelen vahim durumunun cari açığı etkiler hale geleceğini vurguladı. Geçen sene yüzde 83 ciro kaybı yaşandığını aktaran Yücel'e göre bu sene de aynı şekilde devam ederse ayakta kalacak çok az işletme olacak:
“Turizmciler hükümeti pek etkileyemediler, başarılı bir etkileşim sergilediklerini söyleyemem. İnsanlar olumlu beklentiyi daha çok tercih ediyorlar, iyi şeyleri anlatmak hoşlanıyorlar. Ama onların da iki görüşleri var. Bir resmi görüşleri var. Hükümetle fazla iddialaşmak istemiyorlar, korkuyorlar. Bir de gayri resmi görüşleri var, bunu da özel konuşmalardan, demeçlerden anlıyoruz. Ama turizm sektörü çok kötü durumda. Çünkü bu cari açığa da etki yapacak. Yaklaşık 35 milyar dolarlık bir meblağdan söz ediyoruz. Bununla ilgili ithalat oranı da çok düşüktür. Gerekli ithalat payı yüzde 10’u ancak bulur. Onun için turizm olgusu ülke ekonomisine doğrudan ve birçok sektöre katkıda bulunan bir şeydir. Bizim tatil yörelerimizi mevsimlik olduğu için Doğu ve Güneydoğu’dan çok sayıda genç insan buraya çalışmaya gelir. O bölgelerin ekonomisini de etkileyecektir bir süre sonra. Meyve sebze tüketimi, beyaz ve kırmızı et tüketimi, hepsinden önemlisi bira, şarap gibi içki tüketiminde çok ciddi bir kayba neden olacak ki bunların hepsi yerlidir. Tesislerin kullanmış oldukları krediler var. Bunlar kamu analizleri üzerine yapıldılar. Bakanımız büyük bir cevvaliyetle bunların sürelerini uzattı, inşaat izni verdi, sonra bunu sakladılar. Çalışanlar için lojman yapılıyor diyerek büyüttüler o tesisleri. Hatta kendisinin de Bodrum’da yaptığı bir tesis var, Torba’da. Görülmesini tavsiye ederim, bu kadar kötü bir inşaat olabilir. Bir rezil inşaat modeli hangisi diye sorsalar, örnek olur. Bütün bunlar sektörün mutlaka masaya yatırılması lazım."
‘Durumun fotoğrafını çekecek toplantılar yapılmalı. Bu sene de aynı şekilde devam ederse ayakta kalacak çok az işletmesi olacak’
Yücel'e göre sendikalar, alacaklı bankalar, çalışanlar, ekonomistler ve hatta dünyayı takip eden dış politika uzmanları bir araya gelip durumu tespit edecek ve çözümler üretecek toplantılar yapmalı:
"Sendikalar, alacaklı bankalar ve fiili olarak çalışanlar, ekonomistler ve hatta dış politika uzmanları oturmalılar 2-3 günlük toplantılar yapılabilir. Şimdi hibrit toplantılar da yapılıyor. Bunlarla oturup sektörün gerçek fotoğrafını çekmeliler. Ondan sonra da Türkiye’yi yöneten iktidarın önüne alternatif çözüm önerileri götürmeliler ve birlikte tartışarak bir çözüm bulmalılar. Yoksa bu kangrene dönüşür. Yüzde 83 Türkiye’nin geçen sene ciro kaybı. Bu sene bir yüzde 73 daha kaybederse, bu sektörde ayakta kalacak çok az işletme olur. Dünyadaki varsayımlar 2025’te normale dönebilir diyor. 2021 sonuna kadar şu andaki aşı üretimi yeterli olur ve istenilen ölçüde insanlara uygulanabilirse, 2025’te tekrar 2019’a doğru gidebiliriz diyorlar. Bu bence çok önemli bir durum."
'Türkiye yetişmiş kitlesini sürece katarak krizden çıkış için projeler ortaya koyabilecek potansiyelde'
Bundan sonraki süreçte yakın bölge ve iç turizmin çok önemli bir dinamik oluşturabileceği görüşünde olan Yücel, pandemi koşullarını da dikkate alacak projeler geliştirilmesi ve mali çözümler ortaya konulmasının önemine dikkat çekti:
"Turizm şimdi şuna dönecek. Daha yakın çevreye gidecek insanlar. Burada iç turizm çok önemli bir dinamik oluşturabilir. Bununla ilgili işin sosyal boyutları da öne çıkarak belli büyüklükteki işletmelerin de çalışanları tatile göndermeleri, özendirmeleri sağlanabilir. Bu da bir ekonomi yaratacak, insanların moralini de düzeltecektir. Salgın başladığında İstanbul’da büyükşehir belediyesiyle uğraştık. Sağlık personeli evlerine gidemiyorlardı, oteller barınmakta bile zorluk çektiler. Çok az sayıda otel bu işi yapabildiler, belki korktular o sırada salgından. İç turizmde bu yapılabilir. Biraz evvel önerdiğim toplantının bir bölümü de dünyadaki eğilimlerin tartışılması ve Türkiye’ye yansımalarının değerlendirilmesi boyutunda olmalı. Türkiye’de bu konuda çok ciddi yetişmiş bir kitle var. Pazarlama boyutunda seyahat acenteleri var, sahada uygulama konusunda rehberler var. Konaklama tesislerinin 1.6 milyar yatağı var. Hepsinden daha önemlisi biz dünyanın 17 ve 10. Sıralarını işgal eden bir ekonomik büyüklüğe sahibiz. Turizmde sıramız altıncı. Turizmi bu şekilde bence orta vadeli bütün önlemlerin alındığı bir şekle sokalım. Ondan sonra alacaklı bankalarla tesislerin borçlarını bulalım. Sonrasında birtakım fonlar oluşturarak bu tesislerin yaşamalarını sağlayacak birtakım katkılar geliştirelim. Bunların hepsinin çözümü var.”
