13 tutuklu, binlerce hektar kül: Orman yangınlarının nedeni ne? 30-30-30 kuralını bilmek neden hayati?
13:49 07.07.2025 (güncellendi: 17:49 07.07.2025)
© AA / Mahmut Serdar Alakuş
Abone ol
Özel
Başta İzmir olmak üzere Türkiye’nin farklı bölgelerinde çıkan orman yangınları binlerce hektar alanı ve canlıyı yok etti. Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, tutuklu sayısının 13’e yükseldiğini duyurdu. Peki bu felaketlerin asıl nedeni ne? İklim değişikliği mi, insan ihmali mi? Yoksa ikisi birden mi?
Geçtiğimiz günlerde artan sıcaklıklar ve iklim değişiklikleriyle beraber başta İzmir olmak üzere Türkiye’nin çeşitli yerlerinde orman yangınları görülmüş, bu yangınlar binlerce hektar alanın ve canlıların yok olmasına neden olmuştu. Bugün ise Adalet Bakanı Yılmaz Tunç, farklı noktalarda çıkan orman yangınlarıyla ilgili soruşturmalarda tutuklu sayısının 13’e yükseldiğini duyurdu.
Orman yangınları her yaz ülkemizin ciğerlerini yakmaya devam ederken, bu felaketlerin temel nedeni ne? İklim değişikliğinin giderek ağırlaşan etkileri mi, yoksa insan hatası ve ihmal mi? İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Orman Fakültesi’nden Prof. Dr. Doğanay Tolunay, yangınların arkasında hem doğanın hem de insanın payı olduğunu vurguluyor; yanlışlarımızın iklim krizinin çarpan etkisiyle nasıl büyük felaketlere dönüştüğünü anlatıyor.
© AA / Ali Kemal Zerenli
Yangınların temel nedeni iklim değişikliği mi, insanlar mı?
İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Orman Fakültesi'nden Prof. Dr. Doğanay Tolunay, geçtiğimiz haftalarca ülkemizin 'akciğerleri'nde yaşanan orman yangınlarının temelinde hem iklim değişikliğinin hem de insan ihmalinin olduğunu belirtti:
"Günümüzde hemen her aşırı hava olayında ve afette dere yataklarında yapılaşma, ormanlardan elektrik nakil hattı geçirme gibi insanların hatalı davranışları, iklim değişikliğinin çarpan etkisiyle büyük afetlere dönüşmekte. Bir afetin sadece insan kaynaklı olduğunu düşünmek iklim inkarcılığı, ya da tam tersi sadece iklim değişikliğinin yol açtığını iddia etmek ise iklim bahaneciliği kabul edilebilir. Biraz daha açacak olursak, ülkemizde ve tüm dünyada insanlar ve orman etkileşimi giderek artıyor.
Nüfus artıkça orman içindeki yerleşimler de çoğalıyor veya bunlar için gerekli yol, elektrik hattı, hatta baz istasyonu gibi alt yapılar ormanlardan geçiriliyor. Özellikle pandemi sonrasında doğayla iç içe yaşamak isteyenlerin sayısı giderek artmakta. Ancak doğayla iç içe yaşamak isteyen kentlilerin doğayla bağı koptuğundan ufacık bir hatalarının yangınlara yol açtığının farkında değiller."
'Kırsalda yaşayan köylülerimiz iklim değişikliğinin farkında değiller'
Prof. Dr. Doğanay Tolunay, iklim değişikliğinin sebep olduğu kurak ve sıcak şartların, insanların başlattığı yangınları kısa sürede mega hale getirdiğini söylüyor ve ekliyor:
"Son yangınların nedenlerine bakıldığında elektrik hatları, mangal, kaynak makinesi gibi faktörlerin plana çıktığını görmekteyiz. Bu nedenle yangın sayıları giderek artmakta. Diğer yandan iklim değişikliği nedeniyle daha sıcak ve kurak şartlar insanların başlattığı yangınların kısa sürede çok geniş alanlara yayılarak yangınların söndürülmesini güçleştiriyor, yangınlar kısa sürede megayangınlara dönüşüyor. Çeşme yangınında bir gün içinde yangının 20 km yol kat etmesi bunun bir örneği."
"Kırsalda yaşayan köylülerimiz de iklim değişikliğinin farkında değiller, 30 yıl önce balya makinesinden ya da biçerdöverden yangın çok nadir çıkarken, ya da yaktıkları anızın etrafa sıçramasını önlemek için aldıkları önlemler yeterliyken günümüzde artan sıcaklıklar ve şiddetlenen kuraklıklar kuru otların, yaprakların, samanın, anızın çık kısa sürede tutuşmasını ve yangının hızla ilerlemesine yol açıyor. Sayısı artan, daha şiddetlenen orman yangınlarının söndürülmesi de daha zor. Ayrıca yerleşimlerin ormanla iç içe geçmesi de yangınların kentlere sıçramasına yol açıyor. Bu durum tehlikeyi çok daha fazla arttırıyor. Çünkü kalabalık yerleşimlerde panikle hareket edilip, bir an önce kaçma refleksi sonucunda trafik sıkışmakta. Ama en önemli tehlike kaçış yollarının yangının içinde kalıp kalmadığının sorgulanmaması. Şimdilik olmadı ama gelecekte bu durum facialara yol açabilir. Nitekim Yunanistan’da onlarca insan araçların içinde kalıp hayatlarını kaybetmişti."
Yangın havası ve 30-30-30 kuralı nedir?
Prof. Dr. Doğanay Tolunay, sadece yangınlar değil tüm afetlerde farkındalığın ve bilinç düzeyinin çok düşük olduğunun altını çizerek yangın havası ve 30/30/30 kuralını şöyle anlattı:
"Özellikle yangın havası dediğimiz ve 30-30-30 adlandırabileceğimiz, sıcaklıkların 30 dereceyi geçtiği, hava neminin yüzde 30’un altında olduğu ve rüzgarın saatte 30 km hızla estiği şartlarda ormanlarda bırakın mangal ve anız yakmayı, taşa çekiçle vurmak dahi yangın çıkmasına neden olur. Ülkemizde henüz kaydı yok ama İspanya’da kepçenin taşa vurmasıyla çıkan yangın binlerce hektar ormanın yanmasıyla sonuçlanmıştı. Sorun sadece vatandaşların farkındalığının düşük olmasında değil. Ormanların içindeki tesislerden, yollardan sorumlu olan kurum, kuruluş ve şirketlerin de farkındalığı çok düşük veya yangınları umursamıyorlar. Yıllardır trafolar ve elektrik nakil hattı gibi tesisler en önemli yangın nedeni. Yanan ormanların yüzde 20-25’i enerji tesisleri yüzünden yanıyor. Bütün uyarılarımıza rağmen önlem alınmadığını görüyoruz."
İzmir, Buca
© AA / Mahmut Serdar Alakuş
'Biz yangınlarla mücadeleyi sadece uçak ve helikopter sayısına indirgiyoruz'
Prof. Dr. Doğanay Tolunay, insan ihmali ve düşük bilinç düzeyinin yanında mevzuat eksikliğinin de büyük bir problem olduğunu belirtti:
"En önemli yangın çıkış nedenleri, yasak olmasına rağmen anız yakma, mangal ve izmarit. Buna son zamanlarda orman içinde ve kenarında inşaat sırasında kaynak makinesi ve elektrikli testere kullanımı gibi nedenler de eklendi. Orman yangınlarının çok hızlı olarak geniş alanlara yayılmasının en önemli nedeni kuru otlar, ağaçlardan dökülmüş yapraklardan oluşan ince yanıcı maddeler. İlkbaharda insan faaliyetlerinin yoğun olduğu yol ve yerleşim kenarlarında Karayolları, Belediyeler, elektrik iletim ve dağıtım şirketleriyle Orman Genel Müdürlüğü bu yanıcı maddeleri uzaklaştırmalılar. Ancak bu da pek yapılmamakta."
"Özetle sıralanan kurumların sorumluluklarının farkında olmadığını söyleyebiliriz. Başka birçok neden var. Örneğin mevzuat eksikliği. Yine yıllardır uyarmamıza rağmen ormanla yerleşim alanları arasında en az 100 m mesafe bırakılacak şekilde imar izni verilmesi, orman içi ve kararındaki komutlarda yangına dayanıklı malzeme kullanımının zorunlu hale getirilmesi, kritik meteorolojik koşullarda yangın alarmı verilmesi, denetimleri arttırılması, vatandaşların yangın farkındalığı için sürekli bilgilendirmeler yapılması gerekiyor. Ama biz yangınlarla mücadeleyi sadece uçak ve helikopter sayısına indirgiyoruz."
