‘Güvenliğini ABD’ye ipotek etmiş Avrupa bugüne dek hiç bu kadar aşağılanmamıştı’

“Mevcut sürece bakıldığında aslında tablo çok net. Yeni bir dünya inşası. Burada dikkat çeken husus; Trump’ın bunu sadece dış politika bağlamında değil, Amerikan devletini ve bu anlamda bürokratik yapısı başta olmak üzere Amerika’yı yeniden yapılandırması. Birleşik Devletler ve Trump öncelikle kendi içinde bu yeni sürece daha hızlı bir şekilde adapte olabilecek bir yapılanma ve bu kapsamda da dış politikada bütün ezberleri bozan bir çıkış gerçekleştirmek suretiyle yeni denge ve denklemlerin bu anlamda inşasının önünü açacak birtakım adımlar atma şeklinde kendisini gösteriyor. O yüzden Trump’ın izlediği mevcut politika birtakım çevreler tarafından her ne kadar sürpriz olarak değerlendirilse de ya da bir anlamda Trump’ın fevri olarak aldığı kararlar olarak nitelendirilse de ben açıkçası bunu böyle görmüyorum.

Amerikan devleti uzunca bir süredir hem kendi iç yapısında hem de dış politikasında bir yapılanma sürecinin hazırlıklarını bana göre yapmıştır ve Trump’la birlikte bu süreci başlattı. Burada bakıldığında Trump’ın en büyük hedefi Amerika’yı yeniden büyük yapmak, bu çok net. Dolayısıyla Amerika’nın hegemon bir güç olması ve bu statüsünü bundan sonra devam ettirmesinde önüne çıkacak birtakım rakipleri bertaraf etme Trump açısından bir öncelik olarak önünde duruyor.”

“Rusya’ya bakıldığında Rusya-Ukrayna savaşı ile birlikte son üç yıllık dönemde kendine göre önemli birtakım dersler çıkardı. Bunun altını net bir şekilde çizmek lazım. Rusya artık Batı’ya güvenmenin doğru olmadığını çok net bir şekilde görüyor. Batı’ya güven Rusya açısından başlı başına bir güvenlik sorunu. Ama Batı’sız da olmuyor. Bu kapsamda Batı içerisindeki bölünmüşlük, ayrışma, sorunlar her halükârda Moskova’nın bu anlamda önceliği olmaya devam ediyor ve bundan sonraki süreçte de devam edecek. Bu çerçevede Trump’ın Putin’e yaklaşımı Rusya’ya bu imkânı fazlasıyla tanıyor.

Hatırlatmak gerekirse Rusya-Ukrayna savaşı öncesi Almanya Amerika’dan stratejik özerklik bağlamında daha bağımsız bir politika izlemede Rusya ile olan iş birliğini (enerji diplomasisi burada ön plana çıkıyordu) öncelikli olarak görüyor. Bu kapsamda Rusya ile birlikte çok kutuplu dünya inşa sürecinde birlikte hareket etmeyi hedefliyordu. Rusya açısından bu yaklaşım Amerika’nın Batı dünyası üzerindeki etkisini kırma ve Amerikan hegemonyasını zayıflatma bağlamında önemli bir adım olarak terakki ediliyordu. Ama geldiğimiz noktada artık roller tamamen değişmiş vaziyette. Bugün bakıldığında ABD Almanya’nın yerini almış vaziyette ve Rusya da ‘Benim için değişen bir şey yok. Ben sonuçta Rusya’yı daha güçlü nasıl yapabilirim ve bu kapsamda Rusya’yı çok kutuplu dünyaya nasıl taşıyabilirim?’ Rasyonel bağlamda Bakıldığında Putin’in de öncelikleri bunlar.

Rusya buradan hareketle Rusya-Ukrayna bağlamında sağlanacak yeni ateşkes süreci ve bu bağlamda tesis edilecek olan ilişkilerle hem iç politikasında birtakım düzenlemeler yapma, bu kapsamda iktisadi, siyasi ve sosyal anlamda toparlama hem de dış politikasını bu çerçevede birtakım endişelerini giderecek şekilde yeniden inşa etme düşüncesinde.”

“ABD ve Trump mevcut haliyle dünyaya çok bir güven vermediklerinin açıkça farkındalar. Ama daha ötesi Amerikan politikaları ve Amerika’nın kendisi büyük ölçüde deşifre edilmiş vaziyette ve Birleşik Devletler’in soğuk savaş döneminden kalma birtakım kurum, kural ve kavramlar üzerinden bu mücadeleyi devam ettirebilmesi çok mümkün görünmüyor.

USAID’e Amerikan derin devlet yapılanması da denebilir. Trump bu yapılanmanın tasfiyesi ile birlikte artık deşifre olmamış, daha farklı bir Amerika’yı dünyanın gözü önüne koymak suretiyle Amerika’nın bu anlamdaki zafiyetini gidermek ve daha anlaşılmaz bir Amerikan tablosu çizmek istiyor ve bunu çizmiş vaziyette. Trump’ın ne yapacağı, ne yapmak istediği mevzusu birçok başkent tarafından anlaşılamıyor.

Trump tamamiyle ezber bozan bir yaklaşım içerisinde ve çılgınca görünmekle birlikte bütün ülkelerin, ulus devletlerin emniyet kemerlerini takıp uçuşa geçtiği bir dönemde açıkçası ortaya koyduğu yol haritasına çok itiraz edebilecek bir devlet de görünmüyor. Burada Grönland bağlamında Avrupa’yı gördük, Kanada bağlamında İngiltere’yi gördük, Ukrayna vb. süreçlere de bakıldığında Trump muhataplarını kendisi seçiyor ve bu seçtiği muhataplar çerçevesinde bir yol haritası oluşturmaya çalışıyor. Burada yapmaya çalıştığı en temel husus şu; bir anlamda ‘havuç’ sunmak suretiyle şu ana kadarki Amerika karşıtlığını kendi içerisinde birtakım şüphelere, birtakım endişelere ya da bir takım farklı arayışlara sevk etmek suretiyle kendi çizdiği çerçevede bu aktörlerle bir ilişki gerçekleştirme peşinde.”

“Düne kadar Rusya-Ukrayna noktasında birlikte hareket görüntüsü sunan Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri arasında ciddi bir görüş ayrılığı ve ihtilaf ortaya çıkmaya başlamış vaziyette. Bu anlamda Münih’te de adeta tarihi bir kırılma yaşandı. Avrupa bugüne kadar hiç bu kadar aşağılanmamıştı. II. Dünya Savaşı sonrası itibariyle bakıldığında kendisini aşağılanmış olarak hisseden ve bu kapsamda kürsüde gözyaşlarını tutamayan bir Avrupa gördük. Bugün, acziyet içerisinde olan, ne yapacağını bilemeyen, düne kadar bütün güvenliğini, her şeyini Birleşik Devletler’e ipotek etmenin ağır bedelini ödeyen bir Avrupa var. Dolayısıyla bu Avrupa önümüzdeki süreçte ciddi bir arayışa girecek. Bunu Amerika Birleşik Devletleri ne kadar hesap etti, etmedi yönünde birtakım sorular olabilir.

Ama bana göre ABD Avrupa konusunda kendisinden emin. Avrupa’nın sadece dış politikası değil, iç politikası bağlamında da Birleşik Devletler’in oldukça etkili bir yere sahip olduğunu, Avrupa siyasetini yönlendirme noktasında da en son Münih Güvenlik Konferansı’nda ABD’li yetkililer tarafından yapılan açıklamaya baktığımızda bugün Avrupa’nın demokratik değerler, insan hakları vb. birçok hususta geride kaldığı ve bu açıdan Avrupa’nın kendisini sorgulaması gerektiği yönünde Avrupa’ya demokrasi dersinin verildiğini de gördük. AfD ile birlikte Amerika Birleşik Devletleri Avrupa iç siyasetine müdahale etmekte ve bunu engelleyebilecek herhangi bir Avrupa iradesi de görülmemekte.

Daha vahimi de bugün Avrupa’da herhangi bir şekilde ortak bir Avrupa ordusu gündeme getirildiğinde sarı yeleklilerin sahaya çok net bir şekilde indirildiğini de gördük. O yüzden bugün bakıldığında Avrupa Amerika karşısında birtakım tepkiler ortaya koyarken açıkçası sadece dış politika bağlamında değil, iç siyaset bağlamında da birtakım sürprizlere hazır olmalı. Bunun sinyallerini de verdi.”

“Şu ana kadarki Rusya ve Çin ilişkisine bakıldığında açıkçası Rusya’nın Ukrayna kapsamında burada yürüttüğü faaliyetler ve gelinen aşama itibariyle net bir şekilde söylemek lazım; oldukça belirleyici oldu. Rusya ve Çin ikilisi bu anlamda hem çok kutupluluk hem de Amerikan hegemonyasının gücünü kırma noktasında belirleyici olduğu gibi Avrupa boyutuna da, Batı boyutuna da ciddi anlamda bir sorun alanı bıraktı."

“Trump’ın yapmak istediği çok net. Önündeki hedef Amerika’nın hegemonyasını yeniden tesis etmek. Bu kapsamda Amerika’nın önünde yükselen güçler engeli var. Bunlar en temelde Çin, Hindistan, Rusya ve ne yapacağı belli olmayan bir Avrupa Birliği. Avrupa Birliği hususu her şeye rağmen Amerika’nın önünde bir gündem maddesi olarak varlığını devam ettirmeye çalışacak. Burada İngiltere’nin Brexit sonrası Avrupa Birliği’ne tekrar yanaşması ya da Avrupa Birliği ve İngiltere arasında ortaya çıkacak bir iş birliği süreci hiç göz ardı edilmemesi gereken bir süreç olarak ön planda olacak.

Trump burada şunu yapmaya çalışıyor; IMEC Projesi vb. projelerle Hindistan’ı yanında tutmaya çalışıyor. Şu an Modi’nin Birleşik Devletler ziyaretinde Trump’la yaptığı konuşma ve verilen mesajlar; Hindistan çok kutuplu dünya arayışında her ne kadar BRICS ve Şanghay içinde olsa da Amerika’ya da ‘neden olmasın?’ diyor. Oldukça pragmatik bir duruş, bu da Trump’ın hoşuna gidiyor. Böyle giderse Hindistan ve Amerika arasındaki ilişkiler bu çok kutuplu dünya ve Küresel Güney bağlamında da bir soru işaretini gündeme getirecek.

İkincisi: Rusya. Burada Putin’in vereceği mesajlar ve atacağı adımlar sadece Amerika boyutu ile değil Avrupa, Çin ve Hindistan (özellikle Çin) gibi aktörler tarafından dikkatle takip edilecek. Bu da tabii Rusya açısından oldukça hassas bir denge politikasını ve ilişkiler ağını gerektiriyor. Özetle Trump oldukça bilinçli bir şekilde karşısındaki bloğu bölmeye ve bu kapsamda dünyayı yönetmeye dönük bir politika izliyor. Bu kadar basit.”

“Birincisi şeytan azapta lazım. İkincisi, Avrupa’ya geçmiş olsun. Üçüncüsü; Türkiye zaten uzunca bir süredir yol haritasını çizdi. Dördüncüsü; artık Brüksel’in değil, Ankara’nın duruşu ve bu anlamda attığı ve atacağı adımlar oldukça önemli. Beşincisi; Türkiye şu an için paylaşılamayan bir aktör konumunda. Altıncısı; Türkiye hiçbir şekilde ‘gaza gelmek’ niyetinde değil. Yedincisi; bu anlamda Türkiye’nin özellikle Rusya’yı da merkeze alan rasyonel politikası sonuçlarını ortaya koymuş vaziyette. Sekizincisi; Türkiye bugüne kadar çok boyutlu, dengeye dayalı bir politika izlemeye çalıştı ve bunu yaparken Rusya dengesini her zaman için göz önünde bulundurdu.

Burada Rusya’nın ve Türkiye’nin karşılıklı olarak bu geçiş sürecinde Avrasya merkezli ortak tehdit algılayışları kapsamında ortaya koydukları duruş kuşkusuz oldukça önemli ve belirleyici oldu. Burada Rusya ve Türkiye arasında 16 Kasım 2001’de imzalanan Avrasya’da İş birliği Eylem Planı’nın ne kadar uzak bir görüş kapsamında bu anlamda yerinde bir kararı ve bu iki devletin bugünkü süreçleri de öngörerek iş birliğini merkeze alan yaklaşımlarının doğruluğunu ortaya koyması açısından önemli oldu. Çünkü yeni dünya düzeni inşa süreci devam etmekte. Bugün bakıldığında Türkiye ve Rusya bundan sonraki süreçte de bu iş birliğini devam ettirdikleri sürece bölgedeki birtakım tehditlere, risklere karşı daha güvende olacaklardır. O yüzden Moskova’nın şu an Rusya-Ukrayna sonrası Amerika Birleşik Devletleri ile bir rehavete kapılması sadece Çin boyutu ile değil Türkiye açısından da yakından takip edilecek ve Türkiye burada ona göre adımlarını atacak.”

“Almanya merkezli birtakım çıkışlarda Türkiye, Rusya, Almanya iş birliğine dikkat çekilmiş, iktisadi, ticari ilişkilerin siyasi ve güvenlik bazlı olarak da geliştirilmesi hususunda birtakım arzular ortaya konulmuştu. Bundan sonraki süreçte Avrasya üçlemelerinin hangi ülkeleri içine alacağı oldukça önemli. Avrasya’da bugün iki ülke oldukça önemli bir yere sahip; Türkiye ve Rusya. Türkiye ve Rusya 11 Eylül sonrası bunu çok net bir şekilde gördüğü için aynı daha önce olduğu gibi (örneğin Milli Mücadele dönemi) bir Kafkas Setti projesine karşı olası bir Avrasya Balkanlaşması ya da seddine dönük olarak orada bir işbirliğini ortaya koymuşlardı. O yüzden Türkiye’de yükselen Asya politikası bu anlamda daha da büyük bir önem ve değer kazanıyor.

Yükselen Asya politikasında Asyalı devletlerin bundan sonraki süreçte koordinasyonu, her halükârda istişarelerini devam ettirmeleri bence karşılarındaki yeni oyuna karşı daha uyanık ve dikkatli olmaları konusunda büyük bir önem arz edecek. Türkiye bu konuda hassasiyetini koruyor. Eminim Rusya da bu konuda hassasiyetini korumaya devam edecek. O yüzden Avrupa’nın, Batı’nın şu anki mevcut şartları içerisinde bizim bölgesel ve küresel anlamda yeni bir politika geliştirmemiz ve Avrupa’yı da bu anlamda göz ardı etmememiz gerekiyor. Avrupa kendisi birtakım haritalar çizerken bizi oraya dahil edebilir ama esas olan bizim nasıl bir harita çizdiğimiz ve bu haritalara nasıl baktığımız. O yüzden bizim çizdiğimiz bir yol haritası var ve bu yol haritasında Türkiye oldukça kararlı ve bu kapsamda başta komşuları Rusya ve Asyalı devletler olmak üzere oldukça önemli bir yere sahip. Aynı şekilde Birleşik Devletler ve NATO dahil olmak üzere bu ülkeler ve aktörlerle olan ilişkisi de dengeye dayalı, çok boyutluluk içerisinde devam edecek. Çünkü Türkiye kriz istemiyor, Türkiye iş birliği içerisinde ‘kazan-kazan’a dayalı bir dünya düzeninin inşasını hedefliyor ve bu kapsamda hareket ediyor.”