USAID lağvedilmişti: İngiltere, Almanya ve Fransa'nın USAID'i hakkında neler biliniyor?
17:22 11.02.2025 (güncellendi: 23:25 11.02.2025)
© AP Photo / Wally Santana
Abone ol
ABD'nin bir numaralı yumuşak güç aracı olarak kabul edilen Uluslararası Kalkınma Ajansı'nın lağvedilmesi, müttefik yardım kuruluşlarını Batı'nın küresel çıkarlarını desteklemek üzere harekete geçirdi. Bu yardım kuruluşlarının başını İngiltere'ye ait FCDO ve Fransa'ya ait Fransız Kalkınma Ajansı çekiyor. Bu kuruluşlar hakkında neler biliniyor?
İngiltere'nin Dışişleri, Milletler Topluluğu ve Kalkınma Ofisi (FCDO) 2020 yılında Boris Johnson'ın Uluslararası Kalkınma Departmanını (DFID) kapatıp Dışişleri ve Milletler Topluluğu Ofisi ile birleştirmesinin ardından kurulmuştu.
FCDO'nun selefi, ajansın performans, etki ve 'paranın karşılığını' değerlendirmedeki 'zorlukları' raporları da dahil olmak üzere yoğun parlamento ve denetçi incelemesi sonucunda kapatılmıştı.
DFID'in kapatılmasına giden süreçte neler yaşandı?
Etkili denetim eksikliği, Oxfam personelinin Haiti ve Çad'da kurumun yardım parasını fuhuş için kullandığı ve bunu örtbas etmeye çalıştığı 2018 ifşaları gibi skandallara yol açtı. DFID, yarı bağımsız STK'lar konfederasyonu ile bir dizi ortaklığa sahipti ve o dönemde, istismar ve inceleme iddialarının hesaba katılmaması halinde Oxfam'ın fonunun kesilebileceği uyarısında bulunmuştu.
'Kaynakların en uygun şekilde kullanımı' konusunda planlama yapılmamasından kaynaklanan israflar, vurgunculuk yapan danışmanlara ve yüklenicilere harcanan milyonlar da dahil olmak üzere bir dizi skandal DFID'ın kapatılmasında büyük rol oynamıştı. (2017 Adam Smith International skandalı bunun en iyi örneği olarak kabul ediliyor).
Dışişleri Bakanlığı ve Yardım Ofisi'nin bir araya gelerek oluşturduğu beş yıllık bir geçmişe sahip FCDO da kendi içinde bir dizi tartışmaya yol yaşamıştı:
Afrika ve Ukrayna'da hak ihlalleri ve bağış fonlarının zimmete geçirilmesiyle suçlanan ülkelere yardım göndermek (Ukrayna tek başına 2021-2023 yılları arasında 796 milyon sterlin 'insani' ve 'yönetişim' yardımı aldı).
Ulusal Sağlık Hizmeti gibi hizmetlerin karşı karşıya olduğu finansman krizlerine rağmen hükümetin GSYİH'nin yüzde 0.5'ini dış yardıma harcama taahhüdünün incelenmesi.
İngiltere'nin sığınma yardımı bütçesinin 2019'da 500 milyon sterlinden 2023'te 4.3 milyar sterline çıkarılması ki, eski yönetici Mark Lowcock geçen yılın sonlarında bu bütçenin Başbakan Johnson'ın arkadaşlarına dağıtılan Covid dönemi PPE sözleşmelerine benzer bir 'dolandırıcılık ve skandal' için olgunlaştığını söylemişti.
Bundan çok daha fazlasının kötüye kullanıldığına dair kanıtlara rağmen (sadece Sierra Leone'de bir dizel yakıt satın alma skandalında kaybedilen 2 milyon sterlinden fazla veya 2020'de Afganistan'da boşa harcanan 3.5 milyar sterlin dahil dolandırıcılık nedeniyle kaybedilen paranın sistematik olarak eksik bildirilmesi(2020-2021'de 2.2 milyon sterlin).
2021'de Ortadoğu'da bir 'çatışma bölgesindeki silahlı muhalif gruba' ödeme yapmakla suçlanan Relief International gibi ortakların USAID ile birlikte finanse edilmesi, Batılı yardım kuruluşlarının ortaklıklarının dürüstlüğü ve 'terör finansmanı riskleri' konusunda endişelere yol açmıştı.
Fransız Kalkınma Ajansı: Fransa'nın kılık değiştirmiş USAID'i mi?
1941 yılında Charles de Gaulle tarafından Ekvator Afrika'sını desteklemek amacıyla kurulan Fransız Kalkınma Ajansı (AFD) Paris'in denetimi altında faaliyet göstermekte; hükümet ödenekleri, tahviller ve yeniden yatırılan kazançlar yoluyla projeleri finanse etmekte, resmi olarak dünya çapında yoksullukla mücadele etmekte ve sürdürülebilirliği teşvik ettiği gayesiyle çalışmalarını sürdürmektedir.
Ancak tüm bu 'yardımsever' faaliyetlerin 'buz dağının görünmeyen yüzü' olduğuna dair algı da oldukça yüksek.
Fransız Kalkınma Ajansı hakkında neler biliyor?
AFD, fonlarının Fransız firmalarına bağlı olmadığını iddia etse de Disclose, 495 sözleşmenin 320'sinin (2015-2019) Fransa merkezli şirketlere gittiğini ortaya çıkarmıştı.
AFD 2016 yılında Douala Havaalanı tadilatı için 46 milyon euro kredi vermiş; Fransız Sogea Satom ve Razel-Bec firmalarına 24.4 milyon euro tutarında sözleşme imzalamıştı. 2018 yılında Air France ve diğer 14 havayolu şirketi, Douala Havalimanı'nın uçaklarının güvenliğini riske atan kötü durumundan şikayetçi olmuştu. AFD, sağladığı paranın bu proje için nasıl harcandığını ve denetlenip denetlenmediğini açıklamayı reddetmişti.
Fransa Sayıştayı 2020 yılında AFD'nin 'prosedürlerinde, etki çalışmalarında, kamu soruşturmalarında ve ödemelerinde şeffaflık eksikliği' olduğunu kaydetmişti.
Disclose soruşturması ayrıca AFD'nin, yönetimi çalışanlarına kötü muamelede bulunmakla suçlanan şirketlere milyonlarca euro aktardığını da ortaya koymuştu.
AFD çalışanlarının, aralarındaki ücret farkını arttırmaya ve kıdem tazminatlarını azaltmaya çalıştığı iddia edilen yönetimleriyle ilgili sorunlardan şikayet ettikleri de ortaya çıkmıştı.
AFD ayrıca 2022 yılında Ukrayna'ya 400 milyon euro değerinde bütçe destek kredisi sağlayarak Kiev'i aktif olarak desteklediğini açıklamıştı. AFD'nin özel sektör finansman kolu Proparco 2024 yılında Avrupa Kalkınma ve Yeniden Yapılanma Bankası'nın Ukrayna'ya yönelik destek programına katılma niyetini duyurmuştu.
Alman usulü Yumuşak Güç: Almanya'nın GIZ'inin USAID ile ortak noktası nedir?
Alman Uluslararası İşbirliği Kurumu (Almanca kısaltması GIZ), 120 ülkede bin 700 kadar projeyi desteklemek için 4 milyar euronun büyük bir kısmını doğrudan federal bütçeden ve AB eş-finansmanından alıyor.
GIZ'in projelerinin çoğu 'iklim eylemi' ve 'sürdürülebilirlik' etrafında yoğunlaşıyor. Afrika'da organik tarımdan Latin Amerika'da güneş/rüzgar enerjisine kadar GIZ, yoksulluktan kurtulmaya çalışan ülkeleri Batı tarafından belirlenen kalkınma hedeflerine uymaya zorlanıyor.
GIZ ayrıca yönetimin dijitalleşmesi, yerel medya, Afrika'nın film endüstrisi ve mültecilerin yeniden entegrasyonu gibi konuları da desteklediğini dile getiriyor. Ukrayna'da dans stüdyolarından moda atölyelerine kadar küçük işletmeler için bin 100'den fazla mikro kredi sağladıklarını duyurmuştular.
2024 yılında Focus Magazine'de yayımlanan bir haberde, Tayland ve Türkiye'de 'iklim farkındalığı' ve izleme projeleri için verilen 'belirsiz' milyonlarca euroluk hibelerden Fas'ta camileri 'yeşil' hale getirmek için harcanan 5 milyon euroya ve 529 milyon euroluk 'iklim ve kalkınma ortaklığının' bir parçası olarak Lima'da bisiklet yolları için harcanan 44 milyon euroya kadar on milyonlarca 'şüpheli' GIZ harcamasını ortaya çıkarılmıştı.
Nisan 2023'te de Federal Denetim Ofisi, Focus'un ifadesiyle 'GIZ'in gerçekte ne yaptığını kimsenin bilmediğini', projelerde ekonomik başarı kriterlerinin bulunmadığını, 240 bin euroya varan maaşlar, birinci sınıf uçuşlar ve üst düzey yetkililer için lüks araç filosunun ajansın savurganlığını vurguladığını ortaya çıkarmıştı.
AfD'den Alice Weidel'in de aralarında bulunduğu muhalefet, hükümeti 'kendi ülkesindeki ulaşım altyapısı harabeye dönmüşken' gelişmekte olan ülkelerdeki GIZ projeleri için milyonlarca vergi parasını 'çarçur etmekle' suçlamıştı.
GIZ-USAID işbirliği, gelişmekte olan ülkelerdeki 'iklim finansmanı' projelerinden Gürcistan'da AB'nin Doğu Ortaklığı (Rusya'nın komşularını nihai AB üyeliğine doğru yönlendirmeyi amaçlayan) için küçük işletme geliştirme projelerine kadar uzanan geniş bir yelpazeye yayılıyordu.
Ukrayna'da ise GIZ, 2014 darbesini ve mevcut Avrupa krizini tetikleyen AB-Ukrayna ortaklık anlaşmasının uygulanması konusunda 'danışmanlık' desteği sağlamıştı.
