‘Yatırımcılar da Çin’den çıkmak istemiyor. Musk’ın konuşmasını duydunuz’

“Önce geçmişteki olayları özetleyelim. ABD Dışişleri Bakanı Blinken Çin’i ziyaret edecekti ancak belki de uluslararası ilişkiler tarihinin deyim yerindeyse en fantastik olayı yaşandı. Bir meteoroloji balonu düşürüldü. Amerika, ‘Bu bir casus balondur’ dedi. Uluslararası kamuoyuna hala bir kanıt sunulmadı. Fakat Çin ve ABD ilişkileri gerildi. Zaten ondan önce en dip seviyedeydi. Nedeni ise eski ABD Temsilciler Başkanı Nancy Pelosi’nin Tayvan ziyaretiydi. O dakikadan sonra zaten gerilimli olan ilişkiler en dip seviyeye inmiş ve iletişim askıya alınmıştı. Balon olayıyla beklenen normalleşme sağlanamadı.

Tabii köprünün altından çok sular aktı ve ABD, bir şekilde Çin ile temasa geçmek istedi. Önce Çin Savunma Bakanı ile Singapur’da görüşmek istediler ama o da reddedildi. Neden? Çünkü hemen önce ABD Çin Savunma Bakanı’na yaptırım uygulamıştı. Dolayısıyla beklenen teması sağlayamadılar. Ama bir şekilde Çin ile iletişim kurma ihtiyacı hasıl oldu. Çünkü Çin’e karşı yürüttükleri politikada, genel anlamda değil ama stratejik anlamda ufak da olsa bir değişim görüyoruz. Eskiden köprüleri atmak isteyen Amerikalılar, şimdi rekabeti sorumlu şekilde ilerletmeyi düşünüyor. Yani risklerden arındırmak istiyorlar.

Amerikalı uzmanlar ve Henry Kissinger gibi eski diplomatlar gitti Çin’e. Sivil toplum alanında da temaslar kuruldu. Ve nihayetinde ABD’li bakanlar, başta Blinken ve Hazine Bakanı Janet Yellen Çin seyahatleri gerçekleştirdi. Yellen’ın ziyareti özellikle önemli çünkü ticaret alanında mekanizmalar kurma kararı alındı. Yellen’ın ABD siyasetinin genel durumunu göz önünde tutarsak açıklamaları her zaman daha sağduyulu olur. Nitekim yakınlarda WSJ’ye de bir makale yazdı. ‘Biz ülke olarak kendimizi Çin üzerinden tanımlamak istemiyoruz’ dedi. Bu mekanizmaların kurulması önemliydi. Daha sonra Ticaret Bakanı da gitti. Temaslar sağlandı ve karşılıklı ziyaretler başladı. Çin Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Wang Yi, ABD’yi ziyaret etti; Blinken ve Biden ile bir araya geldi. Ve San Francisco zirvesini olgunlaştırma kararı aldılar.”

“Taraflar bir yıl aradan sonra ilk kez bir araya geldi. Peki zirveden bir uzlaşı çıktı mı? Hayır. Tabii bir iletişim kanalının olması her haliyle olumlu bir şeydir. Biraz önce ‘5 hayır’dan bahsettiniz. Şi Cinping’in konuşması daha ilkeseldi. Genel çerçeveye dönüktü. Yani Çin-ABD ilişkileri gelecekte nasıl şekillenecek ve hangi zemin üzerinde inşa edilecek? Çin tarafı bunun üzerinde durdu. ABD tarafı ise daha klasik, her zaman olduğu gibi pratik adımları söyledi. Hemen bir iletişim mekanizması kurmayı önerdiler. Türkiye’de de meşhur zaten F-35 için, Suriye’nin kuzeyi için iletişim mekanizmaları kurdular. Amerikalılar böyle top çevirmeyi çok sever. Çin tarafı buna olumlu baktı yine de. Mekanizmaların kurulması iyidir ama en önemlisi tarafların birbirini nasıl tanımladığıdır.

Şi’nin konuşmasında şu gözüktü: ‘Bizim için iki seçenek var. Ya küresel tehditlere karşı işbirliği içinde olacağız. İnsanlığa karşı sorumluyuz. Çin-ABD ilişkileri, güncel durumda tarihin en önemli ilişkisidir’ dedi ve işbirliği çağrısında bulundu. Amerikalılar da bunu kabul ediyor. Biden da bunu doğruladı ancak ‘Biz, Çin’i bir rakip olarak görüyoruz ve bu rekabetin sıcak bir çatışmaya dönüşmemesi için de çeşitli adımlar atmak istiyoruz’ dedi. Yani birbirlerini farklı biçimde tanımlamak isteyen iki ülkeden bahsediyoruz. Şi Cinping dedi ki, ‘ABD’yi tehdit etme, yerinden etme gibi bir niyetimiz yok. Çin sosyalizmini uygulayan, kendi modernleşmesini ve gelişmesini sağlayan bir ülkeyiz. Bu gezegen ikimize de yeter’ dedi. Biden ise ‘Biz rakibiz, sorumlu bir şekilde rekabet etmek için bu toplantıyı yapıyoruz’ dedi.”

“Çin kapitalist mi, sosyalist mi tartışmalarına ben hep şu açıdan bakıyorum: Klasik Marksist literatürde, burjuvazinin devlet aygıtına hakim olduğu sistemin adıdır kapitalist sistem. Bana bir örnek gösterin Çin’de, kapitalistlerin ÇKP üzerinde hakim olduklarına dair. Ancak ben size tam tersi örnekler gösterebilirim. Dolayısıyla bu tarz şeylere, yani Çin-ABD benzerliği iddialarına katılmıyorum. Fakat şu da var Çin, kendine özgü sosyalizmi inşa etmeye çalışırken, benzer sınıflardan faydalanmak zorunda. Sınıfları değiştirebilecek değil. Burjuvaziden, üretici güçlerden yararlanmak ve uluslararası sistemle kendi özelliklerini de koruyarak ilerlemek zorunda.

Amerikalı iş dünyasıyla yemekte de bunu gördük. Şi, yatırımcılara çağrı yaptı. Yatırımcılar da Çin’den çıkmak istemiyor. Musk’ın konuşmasını duydunuz, ‘Bir kere bir araya geldik, sonraki buluşmayı dört gözle bekliyorum’ dedi. Yine Çin’i ilk ziyaret eden, 2023’ün başında Bill Gates olmuştu. Aslında iş insanları, Biden yönetimine göre rasyonel davranıyor çünkü çıkarlarını biliyorlar. Çin, bir üretim üssü olmasının yanı sıra, devasa bir orta nüfusa sahip. Bu insanlar artık tüketebiliyorlar, gelirleri arttı. 1 milyar 400 milyonluk bir pazardan bahsediyorum. Yanındaki ülkelerde de devasa nüfuslar var. Amerikalı üreticiler de dolayısıyla Çin’den çıkmak istemiyor. Zannediyorum Janet Yellen da bunun farkında. ‘Bu ticaret savaşları bize de zarar verdi’ mesajını sık sık tekrarlıyor.

“Bir kere Amerika’ya bir mesaj veriliyor. Artık tek çözümün adresinin ABD olmadığı, Suudi Arabistan-İran barışında gözüktüğü üzere, Çin bölgede önemli bir aktör. Arap ve İslam dünyasının Çin’i ziyaret etmesi, yaptıkları en akıllıca hamlelerden birisi olabilir. Bunun birkaç nedeni var. Birincisi, ABD’nin dengelenme ihtiyacı. Bu noktada BM Güvenlik Konseyi üyesi, birçok alanda ABD ile yarışan ve geride bırakan, ABD’ye alternatif söylemler üreten bir ülkeye gidilmesi, doğrudan ABD özelliğindeki cephenin dengelenmesi için önemli bir adım.

İkincisi ise, Cumhurbaşkanı Erdoğan ‘Bu meseleyi Haçlı-Hilal kavgasına mı dönüştürmek istiyorsunuz?’ demişti. Doğrudan Çin’in denkleme katılması, Gazze meselesinin dini değil, insani bir mücadele olduğunu gösterecek. Çin, hiç olmadığı kadar Filistin meselesinde harekete geçmeye hazır. Arap ülkeleri ve İslam ülkeleri, bunu teşvik edebileceğinin farkında. Çünkü geleneksel olarak Filistin’i destekleyen bir devletten bahsediyoruz. Son dönemlerde Ortadoğu’da artan angajman da Çin’i ayrı bir yere koymayı gerektiriyor. Özellikle Çin, 7 Ekim’den sonra İsrail’in inşa etmeye çalıştığı ‘meşru müdafaa’ söylemini tamamen elinin tersiyle itti. Bunun tarihsel bir sorun olduğunu ve sebebinin de Filistin halkının bir devleti olmaması olduğunu dile getirdi Çin. Dolayısıyla İslam ülkeleri de Çin’i teşvik etmek için harekete geçti. Çin ne yapabilir, ne yapamaz, bu da ayrı bir tartışmanın konusu.”