Türk devletleri Astana'da buluştu: Görüşmede neler konuşuluyor?
14:40 03.11.2023 (güncellendi: 16:55 03.11.2023)
© TCCB / Murat Çetinmühürdar
Abone ol
Türk Devletleri Teşkilatı Devlet Başkanları Konseyi 10. Zirvesi Kazakistan'da başladı. Toplantıya Türk devletleri başkanları ve dışişleri bakanları dahil birçok üst düzey isim katılım sağlıyor.
Cumhurbaşkanı Erdoğan, Akorda Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda "Türk Devri" temasıyla düzenlenen Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Başkanları Konseyi 10. Zirvesi'nde konuştu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'a, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ve Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Konseyi Başkanı Binali Yıldırım da eşlik etti.
Cumhurbaşkanı Erdoğan'a, Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Alparslan Bayraktar, Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu, Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanı Fahrettin Altun ve Türk Devletleri Teşkilatı Aksakallar Konseyi Başkanı Binali Yıldırım da eşlik etti.
Erdoğan, konuşmasına, Kazakistan'ın Karaganda bölgesindeki kömür madeninde meydana gelen kazada hayatını kaybedenlere rahmet, yakınlarına ve Kazak halkına başsağlığı dileyerek başladı. Küresel sınamalarla mücadelelerde en önemli gücün, Türk dünyasının birlik, beraberlik ve dayanışması olduğunu belirten Erdoğan, şunları kaydetti:
"Bu hakikati, son dönemde karşılaştığımız pek çok hadisede gördük, görüyoruz. Can Azerbaycan vatan muharebesinin ardından Karabağ'da 30 yıldır süregelen işgale son verdi. Bu tarihi başarıdan büyük bir gurur ve sevinç duyuyoruz. Böylece bölgemizde kalıcı barışa bir adım daha yaklaşmış olduk. Açılan fırsat penceresinin değerlendirilmesi en büyük arzumuzdur. Ermenistan'ın Azerbaycan'a yönelik yükümlülüklerini yerine getirmesi mühimdir.
Azerbaycan'ın batı bölgeleriyle Nahçıvan'ı birbirine bağlayacak ulaştırma hattının hayata geçirilmesi de büyük önem taşıyor. Hattın açılması, tüm bölge ülkelerinin refahına ciddi katkı sağlayacağı gibi Türkiye'yi de ata yurdumuz olan Orta Asya'ya bağlayacaktır. Bu sürecin başarıyla tamamlanması için Türk dünyası olarak Azerbaycan'a olan desteğimizi sürdürmeliyiz."
'Birlik ve beraberliğimizin güçlenmesi için dil birliğinin önemi aşikardır'
Semerkant Zirvesi'nde imzalanan Uluslararası Kombine Yük Taşımacılığı Anlaşması ve Ulaştırma Bağlantısallık Programı'nın önemli katkılar sağladığını vurgulayan Cumhurbaşkanı Erdoğan, şunları dile getirdi:
"Bugün de 2023-2027 yıllarına ait Ulaştırma Ortak Eylem Planı'nı imzalayarak yeni dönem yol haritamızı belirlemiş olacağız. Tüm bu alanların yanında ortak dil, kültür ve tarihe dayalı beşeri ilişkilerimizi geliştirmek amacıyla yükseköğretim alanındaki işbirliğimizi kuvvetlendirmeye yönelik çabalarımız da sürüyor. Özellikle birlik ve beraberliğimizin güçlenmesi için dil birliğinin önemi aşikardır. Bunun ilk adımı, alfabe birliğinin sağlanmasıdır. Bu konuda başkanların desteği çok çok önemlidir. Yükseköğretim Kurulumuzun sekreteryamıza ilettiği önerilerin siz kıymetli kardeşlerim tarafından en iyi şekilde değerlendirileceğine inanıyorum.
Aile Meclisimiz, geçtiğimiz yılki Semerkant Zirvemizde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ne oy birliğiyle gözlemci üye statüsü vererek tarihi bir karara imza atmıştı. Sizlere bu kararın alınmasında sağladığınız destek nedeniyle bir kez daha teşekkür ediyorum. Bu kararla Türk dünyası, tecrit edildikleri halde öz vatanından vazgeçmeyen Kıbrıs Türkleri'nin yalnız olmadıklarını herkese göstermişti. Büyük Türk ailesinin ayrılmaz bir parçası olan Kıbrıs Türkleriyle dayanışma içinde hareket etmek hepimizin yükümlülüğüdür. Müteakip zirvemizde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ni karar verdiğimiz şekilde gözlemci üye statüsüyle aramızda göreceğimize inanıyorum.
Bu konuda sizlerin dirayetli liderliğinize güveniyorum. Bu vesileyle gözlemci üyemiz Türkmenistan'ı da Aile Meclisimizde tam üye olarak görmek istediğimizi bir kez daha vurgulamak istiyorum."
'Önümüzdeki dönemi Türk devri yapmak için omuz omuza çalışacağız'
"Birliğimiz gücümüzdür." şiarıyla Türk dünyasını her alanda kuvvetli kılmayı, farklı meydan okumaları karşısında daha dirençli ve dayanıklı hale getirmeyi hedeflediklerini söyleyen Erdoğan, "Liderler olarak birlik ve beraberlik içinde güçlü bir Türk dünyası tasavvuruyla Türk dünyası bayrağını taşıyan gönüllere yol göstermeliyiz. Bu sene 100. yılını kutlayan Türkiye Cumhuriyeti olarak tüm Türk dünyasının barışı, refahı ve güvenliği yönünde adımlar atmayı sürdüreceğiz. Türkiye Yüzyılı vizyonumuzu teşkilatımıza da teşmil ederek önümüzdeki dönemi inşallah Türk devri yapmak için omuz omuza çalışacağız." diye konuştu.
Aliyev: Güvenlik ve savunma sanayi gibi konularda işbirliğini arttırmalıyız
Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev, Türk Devletleri Teşkilatına (TDT) üye ülkelerin güvenlik, savunma ve savunma sanayisi gibi alanlarda işbirliklerini daha da artırması gerektiğini söyledi. Aliyev ayrıca, Türk devletleri ile ilişkilerin pekiştirilmesinin, Azerbaycan dış politikasının önceliklerinden biri olduğunu belirten Aliyev, etnik ve kültürel köklerin ve ortak geçmişin, ilişkilerinin temelini oluşturduğunu kaydetti.
TDT üyesi ülkelerle ekonomik ilişkilere de değinen Aliyev, "Azerbaycan, Türk devletlerinin ekonomisine 20 milyardan fazla yatırım yaptı. Bunun önemli miktarı Türkiye'ye yapılan yatırımlardır. Ortak yatırım fonlarının kurulması süreci başladı. Azerbaycan-Özbekistan Yatırım Fonu ve Azerbaycan-Kırgızistan Kalkınma Fonu kuruldu. 2023'ün ocak-eylül aylarında 2022'nin aynı dönemine kıyasla Azerbaycan'ın TDT ülkeleriyle ticaret hacmi yüzde 40 arttı." bilgisini paylaştı.
Aliyev, ilişkilerin gelişmesinde ulaştırma ve lojistik alanlarının önemli yere sahip olduğunu belirterek "Azerbaycan, Orta Asya ülkeleriyle Türkiye ve Avrupa piyasaları arasında güvenilir transit ülke gibi kendisini kanıtladı. Azerbaycan Doğu-Batı Ulaştırma Koridoru'nun sürdürülebilir faaliyetine katkı sunuyor." dedi.
Dünyanın farklı bölgelerinde uluslararası hukuk kurallarının kabaca ihlal edildiğini hatırlatan Aliyev, "Savaşlar ve çatışmalar alevleniyor. Bu durumda ülkelerin savunma potansiyeli güvenliğin başlıca garantörüne dönüşüyor. Üye ülkeler arasında güvenlik, savunma ve savunma sanayisi gibi alanlarda işbirliği daha da artırılmalıdır." diye konuştu.
Tokayev: Türk devletlerinin çeşitli tehditlere karşı birleşmesi, birbirlerine yardımcı olması çok önemli
Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım Cömert Tokayev, dünyadaki çeşitli tehditlere karşı Türk devletlerinin birleşmesinin önemli olduğunu vurguladı. “Türk halklarının ata yurdu Kazakistan’a hoş geldiniz” diyerek konuk devlet başkanlarını selamlayan Tokayev, “Öncelikle kardeşim Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı ve tüm kardeş Türk halkını Türkiye’nin 100. Yılı dolayısıyla tebrik etmek istiyorum. Anadolu’nun asırlık tarihi büyük başarılarla dolu.” dedi.
Türk birliğini tanıtmak için Kazakistan’ın dönem başkanlığının 'Türk Devri' sloganıyla gerçekleşeceğini dile getiren Tokayev, "Bu bağlamda gelenek, birleşme, reformlar, bilim, güven, yatırım, arabuluculuk ve enerji gibi 8 alana öncelik vereceğiz. Bizim tarihimiz, kültürümüz, dilimiz ve dinimiz ortak. Bu doğrultuda Türk Devletleri Teşkilatı’nın ve kuruluşlarının bayrakları ve amblemleri aynı tasarıma sahip olmalı. Bu konuda alınacak karar tarihi olacak.” şeklinde konuştu.
Tokayev, İsrail-Filistin çatışmasına da değinerek, Gazze’deki sivil halkın güvenliğini sağlamanın ortak görevleri olduğunu vurgulayarak "Kazakistan’dan Filistin halkına 1 milyon dolar insani yardım sağlama kararı aldım.” dedi. Kazakistan’ın her ülkenin toprak bütünlüğüne saygı duymayı ve iç meselelerine karışmamayı öncelik olarak gördüğünü kaydeden Tokayev, “Türk devletlerinin çeşitli tehditlere karşı birleşmesi, birbirlerine yardımcı olması çok önemli.” değerlendirmesinde bulundu.
Orban: Türkiye olmadan uzun süreli barış Avrupa için mümkün değil
Macaristan Başbakanı Viktor Orban, Avrupa’nın Ukrayna'daki stratejisinin 'bir felaket' oluğunu belirterek "Avrupa’da yeni güvenlik mimarisinin zamanı geldi. Türkiye kesinlikle bunun içinde olmalı. Türkiye olmadan uzun süreli barış, Avrupa için mümkün değil." dedi.
Geçen aylarda inişli çıkışlı gelişmeler yaşandığını, Türk devletleri açısından olumlu gelişmelerin olduğunu belirten Orban, "Avrupa’da ikilem yaşanıyor. Avrupa’nın siyasette zorluklarla karşı karşıya olunduğunu söyleyebilirim. Avrupa perspektifinden küresel güvenlik konusu hiç bu kadar kötü olmamıştı. Soğuk savaştan beri bu kadar zor bir güvenlik durumuyla karşı karşıya kalmamıştık." ifadelerini kullandı.
Orban, Avrupa’da ekonomi politikası konusunda farklı fikirlerin olduğuna işaret ederek "Avrupa’nın çıkarına olan nedir? Bir küresel ekonomi bloku oluşturmak mı yoksa farklı ekonomiler arasında bağlantılılığı artırmak mı? Bir ekole göre blok yaratılmak isteniyor. Önce Avrupa-Rusya ekonomik işbirliği kesildi. Şimdi farklı düşünülüyor. Bu ilişki Çin ile de kısıtlanmak isteniyor. Buna, 'riskten kaçınmak' deniyor. Başka bir ekol daha var, Macaristan buna da yakın. Biz işbirliğini güçlendirelim diyoruz. Birbirimize bağlıyız. Birbirimize ihtiyacımız var. Rekabetçi olabilmek için yapılacaklar var. Macaristan şuna inanıyor. Gelecek dönemde global bağlantılılığın artırılması, güçlendirilmesi lazım." değerlendirmesini yaptı.
Macaristan’ın Ukrayna’daki savaşın durmasından, Ukrayna’nın da tatmin olacağı yeni bir Avrupa güvenlik planı çıkarılmasından yana olduğunu kaydeden Orban, "Avrupa’da yeni güvenlik mimarisinin zamanı geldi. Türkiye kesinlikle bunun içinde olmalı. Türkiye olmadan uzun süreli barış Avrupa için mümkün değil." dedi.
Mirziyoyev: Türk dünyasını kaldırmaya yönelik girişimleri hızlandıralım
Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev, Orta Doğu’da uzun zamandır devam eden İsrail-Filistin sorununun çok tehlikeli düzeye ulaşmasının kendilerini tedirgin ettiğini belirterek "Bu sorunun tek ve en adil çözümü; sorunu 'iki halk için iki devlet' ilkelerine dayalı olarak çözmek olacaktır. Filistin halkı, Birleşmiş Milletler (BM) kararlarında da belirtildiği gibi bağımsız devlet kurma hakkına sahiptir. Bugün biz, TDT olarak bununla ilgili ortak ve kati tutumumuzu dünyaya açıklamamız lazım." dedi.
Konuşmasına, İkinci Göktürk Devleti kağanlarından Bilge Kağan’ın "Ey Türk ulusu; kendine dön, kendini anla, daha da yükseleceksin." sözleriyle başlayan Mirziyoyev, bu sözlerin bugünkü zorlu dönemde derin bir anlam taşıdığını, bir çatı altında birleşen dili, dini ve gönülleri bir olan kardeş Türk halklarının sesinin bundan böyle daha da yükseleceğini söyledi.
Mirziyoyev, üye ülkelerden uzmanların ve bilim insanlarının katılımıyla Türk Dünyası Nizamı'nın oluşturulmasını, Türk Kalkınma Bankasının kurulmasının hızlandırılmasını, ülkeler arasındaki ticari engellerin kaldırılmasını, ihracat ve ithalat hacminin artırılması amacıyla yeni mekanizmaların oluşturulmasını, e-ticaret platformlarının geliştirilmesiyle ilgili net adımların atılmasını teklif etti.
Bu çerçevede çok yönlü güzergahların geliştirilmesi gerektiğini vurgulayan Mirziyoyev, teşkilata üye ülkelerin demir yolu kurumları konseyinin oluşturulmasını ve Türk Dünyası Yenilikçi Gençleri Merkezinin kurulmasını önerdi.
Mirziyoyev, uzun yıllardan beri Türk halklarıyla ortak tarihi ve kaderi paylaşan Afganistan’da barış ve huzurun yerleştirilmesinin, bölgede stratejik istikrar ve güvenliği sağlamanın temel şartı olduğunu kaydetti.
Berdimuhamedov: Komşu ülkelere enerji ihracatına devam ediyoruz
Türkmenistan Halk Maslahatı Başkanı Gurbanguli Berdimuhamedov, Kırgızistan-Özbekistan-Türkmenistan güzergahı boyunca Hazar Denizi'ne, oradan da Azerbaycan ve Türkiye'ye kadar uzanacak ulaşım koridoru oluşturulması yönünde çalışmalar yapıldığını belirterek, "Transit trafiği harekete geçirmek için Türkmenistan'ın lojistik ve ulaşım sisteminin olanaklarını kullanmayı öneriyorum." dedi.
Berdimuhamedov, Türkmen doğal gazının ve elektriğinin komşu ve bölge ülkelere ihraç edilmesi için de çalışmaların sürdüğünü belirterek, "Türkmenistan, halihazırda doğal gazını komşu ve kardeş ülkeler Özbekistan ve Azerbaycan'a ihraç etmektedir. Aynı zamanda Türkmen doğal gazını Hazar Denizi üzerinden Azerbaycan'a, Türkiye'ye ve dünya pazarlarına ihraç etme imkanlarımız var. Bu konuda yakın gelecekte kardeş ülkelerimizle gerekli tüm sorunları çözeceğimize inancımız tamdır.” ifadelerini kullandı.
Ülkesinin komşu Özbekistan ve Kırgızistan’a elektrik sattığını söyleyen Berdimuhamedov, “Yakın gelecekte Hazar Denizi üzerinden Azerbaycan ve Türkiye'ye elektrik gönderebiliriz. Bu arada Hazar Denizi'nin Türkmen kıyısında, Türkmenbaşı kenti yakınlarında 1574 megavat kapasiteli yeni ve modern bir elektrik santralinin temeli bugün itibarıyla atıldı. Türk Devletleri Teşkilatına katılan ülkeler tarafından enerji sektöründe işbirliğinin geliştirilmesine yönelik bir yol haritası hazırlanmasını uygun görüyorum." değerlendirmesinde bulundu.
