2020 Nobel Kimya Ödülü'nün kazananları belli oldu

İsveç Kraliyet Bilimler Akademisi'nden yapılan açıklamada, Charpentier ve Doudna'nın DNA zincirlerini kesmeye ve yeniden birleştirmeye olanak sağlayan 'CRISPR/Cas9' siteminin geliştirilmesine katkılarından ötürü ödüle layık görüldüğü belirtildi.

Açıklamada, 'hayvanların, bitkilerin ve mikro-organizmaların DNA'larının çok hassas şekilde değiştirilmesine imkan sağlayan sistemin yaşam bilimleri üzerinde devrim niteliğinde bir etki yarattığı, kanserin ve kalıtsal hastalıkların tedavi etmeye yönelik umutlara katkı sağladığı' belirtildi.

Fransız mikrobiyolog Emmanuelle Charpentier, 'Streptococcus pyogenes' adı verilen bakteri üzerindeki çalışmalarda, daha önce bilinmeyen 'tracrRNA' adı verilen bir molekülün varlığını keşfetti. Charpentier, molekülün, virüsleri DNA'ları keserek etkisiz hale getiren, 'CRISPR/Cas' adı verilen bakterinin kalıtsal bağışılık sisteminin parçası olduğunu gösterdi.

Charpentier, keşfini 2011'de yayımladığı makaleyle bilim dünyasıyla paylaşırken, aynı yıl RNA üzerine geniş bilgi sahibi ABD'li biyokimyager Jennifer Doudna ile laboratuvar çalışmalarına başladı. Charpentier ve Doudna, çalışmalarında bakterinin 'genetik makası' işlevi gören molekülü laboratuvar ortamında yeniden yaratmayı başardı.

Devrim niteliğindeki bu deneyi ardından bilim insanları bu genetik makasın yeniden programlamak üzere çalışmalar yürüttü. Molekül, virüs DNA'larını, hücre DNA'sından keserek ayırabiliyordu fakat Charpentier ve Doudna, molekülün DNA zincirini herhangi bir noktasına da aynı şekilde müdahale edebileceğini ispatladı.

Charpentier ve Doudna'nın gerçekleştirdiği keşfin ardından, CRISPR/Cas9 sistemi dünya çapında genetik araştırmalarda kullanılmaya başladı.

Charpentier ve Doudna kimdir?

Emmanuelle Charpentier, 1968 yılında Fransa'da dünyaya geldi. Sorbonne Üniversitesi'nde biyokimya, mikro biyoloji ve genetik eğitimi alan Charpentier, ABD'de New York Üniversitesi ve Viyana Üniversitesi'nde klinik çalışmalar yürüttü. Charpentier, halen Almanya'da Max Planck Enstitüsünün enfeksiyon biyolojisi bölümünün direktörlüğünü yapıyor.

Jennifer A. Doudna, 1964'te ABD'nin Washington kentinde dünyaya geldi. Ponoma Üniversitesi'ndeki eğitiminin ardından Harvard Tıp Fakültesi'nde doktora yaptı. RNA çalışmalarında uzmanlaşan Doudna, halen Kaliforniya Üniversitesinde öğretim üyeliği yapıyor.

Charpentier ve Doudna, ödülün yanı sıra 10 milyon İsveç Kronu (1 milyon 122 bin 45 dolar) para armağanını da paylaşacak.

Ödül, geçen yıl, 'lityum iyon bataryaların icat edilmesine yönelik çalışmalarından ötürü' ABD'li John B. Goodenough, İngiliz M. Stanley Whittingham ve Japon Akira Yoşino'ya verilmişti.

Nobel Kimya Ödülü'nü paylaşan ilk kadınlar 

Bu yılki Nobel Kimya Ödülü, kadın adaylar arasında paylaşılan ilk örnek oldu. Ödüle Charpentier ve Doudna'dan önce 5 kadın layık görülmüştü. Marie Curie 1911'de, kızı Irene Joliot-Curie 1935'te, Dorothy Crowfoot Hodgkin 1964'te, Ada Yonath 2009'da ve Frances H. Arnold 2018'de ödülün sahibi olmuştu.

2015'te Aziz Sancar almıştı

Nobel Kimya Ödülü, 1901'den bu yana her yıl fizik alanında insanlığa önemli katkı sunan kişilere veriliyor. Ödül, 1901 ile 2019 yılları arasında 111 kez verildi. Toplam 184 kişinin layık görüldüğü ödüllerden 63'ü tek kişiye verilirken, 23'ü 2 kişi, 26'sı ise 3 kişi arasında paylaştırılmıştı.

Nobel Kimya Ödülü'nü 2015'te Türk bilim insanı Aziz Sancar kazanmıştı. Sancar, Nobel Ödülü kazanan ilk Türk bilim insanı olmuştu.