TANAP, Türk Akımı’na rakip olabilir mi?

Azerbaycan’ın Şahdeniz doğalgaz yatağında yıllık 9 milyar metreküp düzeyinde üretim yapılıyor. Gelecekte bu hacmin 16 milyara çıkarılması planlandığını belirten Azerbaycan Devlet Petrol Şirketi (SOCAR) Başkanı Rovnag Abdullayev, satışla ilgili sorun yaşanmayacağını belirterek, “Güney Doğalgaz Koridoru projesinin tüm aşamaları zamanında hayata geçiriliyor” dedi.

Güney Doğalgaz Koridoru projesinin iki boru hattını öngördüğünü hatırlatalım. Bunlardan biri TANAP diğer Trans Adriyatik doğalgaz boru hattı (TAP). TANAP, Azerbaycan’dan Gürcistan ve Türkiye üzerinden Avrupa’ya, TAP ise Yunanistan ve Arnavutluk üzerinden İtalya’ya gidecek. Her iki hat üzerinden Şahdeniz yatağından çıkan gazın sevkiyatı yapılacak.

'BAKÜ AVRUPA'YA YILDA 10 MİLYAR METREKÜP DOĞALGAZ SATACAK'

Güney Doğalgaz Koridoru üzerinden Türkiye’ye Azerbaycan doğalgaz sevkiyatının önümüzdeki yıl başlaması planlanıyor. Boru hatları Avrupa’ya 2020’de ulaşacak. Bakü, Avrupa’ya yılda 10 milyar metreküp satmayı planlıyor. Kıyaslamak gerekirse Rus doğalgaz devi Gazprom geçtiğimiz yıl Avrupa piyasalarında 178.3 milyar metreküp gaz satmıştı.

Türkiye Enerji ve Doğal Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak, TANAP yapımındaki mevcut hızın korunması halinde projenin erken tamamlanacağını söylemişti. Bakan, projenin hayata geçirilmesi için Türkiye’nin her şey yapacağını kaydetmişti.

Azerbaycan’ın doğalgaz rezervleri büyük değil. SOCAR’ın tahminlerine göre ülkedeki kanıtlanmış doğalgaz rezervi 2 trilyon 550 milyar metreküp düzeyinde.

Azerbaycan 2015’te 19.7 milyar, 2016’da 18.7 milyar gaz üretti. Oysa Avrupa Birliği’ne üye ülkelerde doğalgaz tüketimi 2016’da 531 milyar metreküpe çıktı.

'TANAP'IN AVRUPA İÇİN ÖNEMİ, İRAN'IN PROJEYE KATILMASIYLA ARTABİLİR'

Ancak projeye İran ve Türkmenistan’ın katılmasıyla TANAP’ın Avrupa için önemi yükselebilir. Hatırlatalım ki İran’ın kanıtlanmış doğalgaz rezervi 34 trilyon, Türkmenistan’ın da yaklaşık 10 trilyon metreküp. Her iki ülke, dünyanın en büyük doğalgaz rezervlerine sahip ülkeler listesinde yer alıyor. Üstelik Azerbaycan Enerji Bakanı Natig Aliyev, Bakü ve Ankara’nın TANAP’ı Irak, İsrail ve Kıbrıs doğalgazının transiti için de kullanabileceğini açıklamıştı.

TANAP ve TAP hatlarının şimdiki kapasitesi yıllık 30-31 milyar metreküp, ama gelecekte 60 milyara çıkarılması düşünülüyor. Bu kapasite, özellikle İran doğalgazının transiti için kullanılabilir. Yaptırımlar kalktıktan sonra Tahran aktif olarak petrol ve doğalgaz üretimini artırıyor. İran Petrol Bakanlığı, bu yılın sonlarına kadar günlük doğalgaz üretimini 1 milyar metreküpe çıkarmayı planlıyor. Kıyaslamak gerekirse Gazprom’un günlük üretimi şu anda 1 milyar 382 milyon metreküp.

SOCAR Başkanı Abdullayev, “İran’a yaptırımlar kalktıktan sonra TANAP’ın önemi daha da arttı. İran gaz üretimini artıracak ve İran gazının dünya piyasalarına çıkışı için TANAP dışında alternatif yok” dedi.

Daha önce İran Petrol Bakanı Bijan Zangane de TANAP’a katılma planları olduğunu söylemişti.

'PROJEYE İSRAİL DE KATILABİLİR'

Projeye ayrıca İsrail de katılabilir. İsrail’in Azerbaycan Büyükelçisi Dan Stav, ülkesinin TANAP’a katılmayı düşündüğünü dile getirdi. İsrail Ulusal Altyapı, Enerji ve Su Kaynakları Bakanı Yuval Ştaynits de gelecekte Leviathan yatağını TANAP’a bağlayacak boru hattını düşündüklerini söyledi.

Ankara ve Bakü ayrıca Türkmenistan’ı da Güney Doğalgaz Koridoru’na katılmaya ikna etmeye çalışıyor. Bu konu, 2015’te yapılan Türkiye, Azerbaycan ve Türkmenistan dışişleri bakanlarının toplantısında ele alınmıştı.

'TÜRKMENİSTAN'IN DURUMU ŞÜPHELİ'

Türkmenistan, 2015’te ülkenin doğusundaki yatakları batıdakilere bağlayan boru hattının yapımını tamamlamıştı. Hazar kıyısına dayanan boru hattının kapasitesi 30 milyar metreküp.

Ancak uzmanlar Türkmenistan’ın TANAP’a katılması olasılığına şüpheyle bakıyor.

Rusya Ulusal Enerji Güvenlik Vakfı yetkilisi Aleksey Grivaç, RT’ye açıklamasında, “Türkmenistan büyük engellerle karşılaşabilir. TANAP’a katılmak için Türkmen gazının Hazar’dan geçmesi gerekiyor, ama Hazır’ın hukuki statüsü henüz çözüme kavuşturulmuş değil. Üstelik Türkmenistan’ın Çin’le olan anlaşması da henüz tam yerine getirilmedi. Türkmenistan’ın boş hacimleri yok. Bu yüzden TANAP’a katılmak için Aşkabat’ın ek yatırımlara ihtiyacı var” ifadelerini kullandı.

'AVRUPA, TAHRAN İÇİN KESİN ÖNCELİK DEĞİL'

İran’ın da bu projeye katılımının kolay olmayacağını belirten uzman, İran doğalgazının en az 40 yıldır Avrupa’ya ulaşmaya çalıştığını ama bunda başarısız olduğunu belirterek, “İran gazının Avrupa’ya sevkiyatıyla ilgili anlaşma 1975’te imzalanmıştı ama Avrupa bugüne kadar tek bir metreküp doğalgaz alamadı. Elbette bunda uluslararası durumun etkisi de var ama İran’ın rekabet gücü ve yatırım projelerini hayata geçirme yeteneği de söz konusu. İran’ın doğalgaza ihtiyaç duyan çok sayıda komşusu var ki bu ülkelere sevkiyat daha ucuza mal oluyor. Bu ülkelerin başında Pakistan geliyor. Pakistan’da sıvılaştırılmış doğalgaz tüketimi giderek büyüyor. Ayrıca doğalgazın boru hatlarıyla sevkiyatının hayalini kuran Hindistan da var. Avrupa Tahran için kesin öncelik değil. Üstelik İran gazı ucuz da değil” yorumunda bulundu.

Rusya Enerji Kalkınma Fonu Direktörü Sergey Pikin de aynı görüşte. Büyük üreticilerin TANAP’a katılacağını söylemek için erken olduğunu belirten Pikin, RT’ye açıklamasında, “TANAP, Avrupa’nın ithalat yönlerinden sadece biri ama ciddi bir rekabet söz konusu olamaz. Projeye İran veya diğer büyük ihracatçıların katılımına gelince bu yönde henüz kesinlik yok. Bu konu ancak 5 yıl sonra güncel olabilir” dedi.

'TANAP TAM KAPASİTEYE ULAŞINCAYA KADAR TÜRK AKIMI İLE REKABET SÖZ KONUSU OLMAZ'

Diğer yandan TANAP konsorsiyumun yönetim kurulu başkanı Saltuk Düzyol da TANAP tam kapasiteye ulaşıncaya kadar Türk Akımı ile rekabetin söz konusu olamayacağını söylemişti. TANAP boru hattının kapasitesinin 2026’da 31 milyar metreküpe ulaştırılması öngörülüyor. Türk Akımı’nın iki hattının her biri de 15.7 milyar metreküp kapasitede olacak.

Şunu kaydetmek gerekir ki, TANAP projesi Washington tarafından destek görüyor. ABD Dışişleri Bakanlığı’nın enerji özel temsilcisi ve koordinatörü Amos Hochstein, 2016 sonlarında yaptığı açıklamada, Avrupa’nın Güney Doğalgaz Koridoru sayesinde Gazprom’un tekelinden kurtulabileceğini söylemişti.

'TİLLERSON-ALİYEV GÖRÜŞMESİNDE DESTEK AÇIKLAMASI'

ABD Başkanı Donald Trump idaresi de bu yaklaşıma katılıyor. ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson, geçtiğimiz Temmuz ayında Azerbaycan Devlet Başkanı İlham Aliyev ile gerçekleştirdiği görüşmede, bu projeye desteklerini teyit etmişti. ABD Başkanı Donald Trump da desteğini ifade etmişti.

Ama uzmanlara göre, Washington’un TANAP’ın Rus doğalgaz sevkiyatını etkileyeceği yönündeki umutların boşa çıkacağı görüşündeler.

Pikin, “Boruyu yapmak her şey bitti anlamına gelmez. Kaynağı de hazırlamak gerekir. TANAP’ta bu kaynak çok zayıf, bunun bir dizi sebebi var. Şahdeniz’in ilk aşaması, 9 milyar metreküp kapasiteye ancak 7 yılda ulaştırılabildi. İkinci aşamanın hayata geçirilmesi çok daha uzun sürebilir” dedi.

'GAZPROM'UN PROJEYE DAHİL OLMA İHTİMALİ VAR'

Gazprom’un da bu projeye katılma ihtimalinin olduğunu dile getiren Pikin, Rus doğalgazın Azerbaycan’a sevkiyatıyla ilgili Gazprom ve SOCAR arasında yapılan görüşmelerin buna işaret edebileceğini söyledi.

Uzmanlar, hangi proje hayata geçirilirse geçirilsin en büyük kazananın Türkiye olacağından emin. Güney Avrupa için doğalgaz terminaline dönüşerek Türkiye’nin transitten para kazanmanın yanı sıra, fiyatlamayı da etkileyebileceğini söyleyen Pikin, “Bu, Ankara’nın AB için sadece ekonomik değil siyasi önemini de artıracak” dedi.

Aleksey Grivaç da benzer görüşe sahip. Bu uzmana göre, “eğer Türkiye doğalgaz transitinin büyük kısmını eline geçirirse bu Avrupa için ek sorun olabilir. Avrupa, Türkiye’nin görüşünü dikkate almak zorunda kalabilir."