TMC'de faaliyet gösteren yaklaşık 70 işletme milyonlarca dolar zarar ediyor. Transdinyester-Ukrayna sınırında geçişlerde büyük engeller yaşanıyor. Ayrıca Ukrayna'nın Transdinyester Moldova Cumhuriyeti ile sınıra büyük askeri yığınak yaptığı gözlemleniyor.
Resmi Tiraspol, Gagavuzya'daki seçimleri nasıl değerlendiriyor? Radyo Sputnik'e konuşan TMC Dışişleri Bakanı Nina Ştanski, sorularımızı yanıtladı.
Bildiğiniz gibi geçen hafta Gagavuzya'daki seçimleri büyük ara farkla İrina Vlah kazandı. Bu seçimleri nasıl değerlendiriyorsunuz? Siz ve hükümetiniz, Gagavuzya ile ilişkileri geliştirmeyi planlıyor musunuz? Planlıyorsanız, hangi alanlarda ve ilişkilerin gelişimi hangi koşullarda mümkün olur sizce?
Gagavuzya ile son 20 yıldır ilişkilerimizi aktif şekilde geliştiriyoruz. Kültür ve eğitim gibi alanlarda uzun yıllara dayanan dostluk ilişkilerine sahip olduğumuzun altını çizmek isterim. Şu örneği verebilirim: Gagavuz okullarından onlarca genç, her yıl Transdinyester Devlet Üniversitesi'ne kabul ediliyor. Üniversite, Rusya standartlarına göre eğitim veriyor. Böylece genç Gagavuzların seçimi ortada.
Gagavuz Özerkliği Başkanı seçimlerine gelince, halk iradesinin demokratik yollarla özgürce tecelli etmesini her zaman memnuniyetle karşıladığımızı kaydetmem gerekir. İnanın, Transdinyester, uluslararası hukuktan bu klasik ifadenin arkasında nelerin durduğunu çok iyi biliyor.
Bu bağlamda, dost Gagavuzya'da, istikrarlı siyasi durum koşullarında, Özerklik Başkanı seçimlerinin ihlaller olmadan gerçekleşmesini memnuniyetle değerlendiriyoruz. İnsanlar, böylece özerkliğin siyasetine yönelik görüşünü ifade etti. Gagavuz halkının Rusya Federasyonu ve Avrasya Birliği ile ilişkilerini güçlendirme çabası elbette Transdinyester'i sevindiriyor. Nitekim geçtiğimiz seçimler de bu çabayı doğruladı. Ülkemizde, Avrasya entegrasyonunun Transdinyester'in kalkınmasında stratejik vektör olarak ilan edildi, cumhurbaşkanımız Yevgeniy Şevçuk ise 2012'de Avrasya entegrasyonunu ulusal ideoloji olarak ilan etti. Bu platformda, Gagavuz işletmeleriyle ticari ilişkileri daha sıkı şekilde geliştirmeyi başarmamızı umuyoruz.
Gagavuzya bağımsızlık ilan ederse Transdinyester'in tepkisi ne olur?
Transdinyeste, geleneksel olarak, diğer ülkelerin iç işlerine karışmıyor. Ancak dünya genelinde, bu tür konuların gündeme geldiği birçok bölgede, uluslararası deneyimi yakından takip ediyoruz. Halkın iradesine dayanmayan girişimlerin başarısız olduğu kanısındayım. Bu, Kosova'yı da, Gagavuzya'yı da, Transdinyester'i de ilgilendiriyor. Her durumda, Gagavuz halkının iradesinin, duyulmaya layık olduğunu düşünüyorum.
Ukrayna'nın doğusundaki olaylar bağlamında bu ülkenin Transdinyester'e yönelik tutumunda değişiklikleri hissediyor musunuz? Farklı kaynaklara göre, Ukrayna tarafından Transdinyester'e güçlü abluka uygulanıyor. Bu doğru mu?
Maalesef, bu sorunuza ‘evet' yanıtını vermek zorundayım. Ukrayna ve Transdinyester arasındaki ilişkiler, son bir yıldır oldukça kötüleşti. Ukrayna basını, sözde Transdinyester tehdidi ile ilgili söylemi gelenek haline getirdi. Ayrıca, Ukrayna'nın Moldova-Transdinyester çözümünde garantör ülke statüsünden giderek uzaklaştığını görüyoruz. Ukrayna açık şekilde, çatışmanın bir tarafı olan Moldova'yı destekliyor. Tüm bu açıklamalar, Ukrayna, Rusya, Moldova ve Transdinyester liderleri ile AGİT tarafından 1997'de imzalanan ve müzakere sürecinin en önemli ve temel belgesi olan Moskova Memorandumu'na aykırı.
Ukrayna silahlı kuvvetlerinin sınırımızda büyük askeri yığınak yaptığını saptadık. Söz konusu binlerce Ukrayna askeri. Rusya vatandaşlığına sahip Transdinyester sakinlerinin hareket özgürlüğü engelleniyor.
Ukrayna tarafından uygulanan abluka güçlenmeye devam ediyor. Son kısıtlama tedvirleri arasında, Transdinyester'e ait kargolar için Ukrayna'nın bazı gümrük merkezlerinin kapatılması ve tüm vergiye tabi malların Transdinyester'e girişinin kısıtlanması gösterilebilir. Bu yılın başlarından bu yana Transdinyester'de 70'ten fazla işletme zarar gördü. 2015 yılı için tahmin edilen zarar, şimdiden 20 milyon doları buldu. Bu arada, Türk dinleyicilerimizin dikkatine ulaştırmak istiyorum: Ukrayna, tek ulaşım koridorumuzdur, Transdinyester ürünlerinin AB ve Rusya piyasalarına erişimi için tek yoldur. İhracat, ekonomimiz için hayati öneme sahip.
Ukrayna'nın doğusundaki savaşa Transdinyester'in bakışı ne?
Ukrayna'nın doğusunda Donetsk ve Lugansk'ta yaşananları görmek canımızı yakıyor. Zira bu kanlı trajedilerin değerini çok iyi biliyoruz. Elbette, orada çözümün sadece ve sadece barışçıl yollarla bulunmasını istiyoruz, bu çözümün Donetsk ve Lugansk'ta yaşayan insanları memnun etmesini istiyoruz. Bu sorun, kesinlikle sadece müzakere masasında, siyasi olarak çözüme kavuşturulmalı.
Moldova-Transdinyester sorununun özü ne?
Günümüz Moldova'sı ile birlikte, Besarabya (bugünkü Moldova) Transdinyester'e dahil edildikten sonra 40 yıl boyunca Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyet sınırı içinde yaşadık. Moldova, Transdinyester'e bağlanmıştı, tersi değil. Sovyetler, 1991'de dağıldıktan sonra Moldova Cumhuriyeti, devletçiliğini ilan etti ve Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin kuruluşunun yasa dışı ve kendileri için gayri meşru olduğunu açıkladı. Böylece Moldova'nın kendisi, sınırlarını eski Besarabya sınırları kapsamında belirlemiş oldu. Bu tarihi argümanı, Moldova, Romanya ve AB'de hatırlamayı sevmezler. Biz ise tarihi ve en önemlisi de hukuki gerçekleri unutmak istemiyoruz.
Transdinyester'in, hiçbir zaman modern Moldova Cumhuriyeti'nin bir parçası olmadığını kaydetmek önemli. Transdinyester, hakiki Rus topraklardır. Hatta, Rusya İmparatorluğu, bu toprakları iade etmek için sıkça Osmanlı İmparatorluğu'na para öderdi.
Bu sorunun şu anki durumunu nasıl değerlendiriyorsunuz? Çözüm yolları nelerdir?
Transdinyester, Moldova'dan bağımsız olarak 25 yıldır gelişiyor. Kabul edersiniz ki bu süre, tarihi açıdan çok şey ifade ediyor. Artık uzun bir yol kat ettik. Burada barış gücü perasyonuna önderlik eden Rusya, bizi destekliyor. 1992'de Moldova ve Transdinyester arasında kanlı çatışma durduruldu. Bu, büyük bir artıdır.
Bu çatışmaya tek etkili çözüm, sadece bölgesel istikrar ve güvenliği garanti edecek çözümdür. Görüşümüze göre, Transdinyester ve Moldova'nın uygar şekilde ayrılması böyle bir çözüm olabilir. Çek Cumhuriyeti ile Slovakya örnek alınabilir. Dünyanın diğer bölgelerinde de benzer örnekler var. Açık olan tek şey, bu sorunun bize karşı uygulanan yaptırımlar, ültimatomlar yöntemiyle çözmek gerçek dışı. Zorla dayatılan tüm modeller uygulamada başarısız olur. Transdinyester'de yaşayan insanların görüşü dikkate alınmalı.
Batı ülkeleri ile Rusya uzmanları, sıkça Kosova ve Transdinyester sorunlarını karşılaştırıyor. Bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Transdinyester ve Kosova sorunlarının karşılaştırılması, uzun zamandır uluslararası siyaset uzmanlarının dikkat merkezindeydi. Biliyorsunuz, Kosova birçok Avrupa ülkeleri ile ABD tarafından tanındı. Ancak yine bu oyuncular, Kosova'nın örnek teşkil etmediğini, eşsiz bir durum olduğuna bizi kandırmaya çalışıyorlar. Ancak bu böyle değil, zira uluslararası hukuk normları ile BM kararları, evrensel nitelik taşıyor. Şu veya bu siyasi çözüm, dünya toplumu tarafından uluslararası hukuka dayandırılarak kabul ediliyorsa öncelikle kendimize karşı ve uluslararası hukuka karşı dürüst olmak gerekir. Bu nedenle, AB'de siyasi kararlar alan kişilerin, Kosova'yı tanımak için kullandıkları gerekçeleri ile Transdinyester'in sunduğu gerekçeleri nasıl ayırdığını pek anlamıyorum. Modern dünyada Batı ülkelerinin bu tür kararlarının temelinde, hukuki ve tarihi koşulların yatmadığını anlıyoruz. Batı, öncelikle çıkarlarından hareket ediyor. Bizse, zihniyetimiz gereği, her zaman hukuki ve tarihi köklere dayanarak doğruluğumuzda ısrar ettiğimizden hareket ediyoruz.
Türk-Transdinyester işbirliğini nasıl değerlendiriyorsunuz?
Türkiye'nin Moldova Büyükelçiliği ile iyi ilişkilerimiz var. Gazeteciler dahil Türkler sıkça misafirimiz oluyor. Yarın bir çekim grubu geliyor. Türkiye, Rusya, Ukrayna ve İsveç tarihiyle ilgili Bender Kalesi hakkında röportaj yapmayı planlıyorlar. Türk ve Transdinyester tarihi sıkı şekilde birbirine dolaşmış. Türkiye'den daha fazla misafirin, Türk okul öğrencilerinin gelmesini isterdik. Ülkelerinin tarihiyle ilgilenen Türklere gösterecek çok şeyimiz var.
