‘Trump’ın atacağı ilk adım, Türkiye ve İsrail’i masaya oturtmak olacak’

ABD’de başkanlık seçimlerini Donald Trump’ın kazanmasının ardından Çin ile yaşanabilecek olası gerilimler gündem oldu.

Trump, başkan seçilmesi halinde Çin’e yönelik yüzde 200’e varan gümrük vergileri uygulayarak ABD şirketlerini Amerika’ya dönmeleri konusunda ikna etme vaadinde bulunmuştu.

Trump’ın gümrük politikasının bir diğer ayağı ise, ABD yerine Çin’i birincil ticari ortak haline getirmiş Avrupa ülkelerine yönelik yüzde 100’e varan gümrük vergisi uygulamaları oldu. Trump, seçim kampanyasında sıklıkla ABD yerine Çin ile ticareti tercih eden müttefik ve dost ülkelere yönelik katı gümrük vergileri uygulayacağını dile getirmişti.

Trump’ın seçilmesinin ardından Asya borsaları ve Euro, aşağı yönlü seyretmeye başladı. ABD Başkanı Joe Biden’ın QUAD, AUKUS, Filipinler, Japonya ve Güney Kore aracılığı ile Güney Çin Denizi’nde askeri baskıyı öne çıkartan politikalarının ardından Trump’ın “katı ticaret savaşı” vaadiyle seçilmesi, piyasalarda tedirginliğe sebep oldu.

Trump’ın seçilmesiyle birlikte gözlerin çevrildiği bir başka coğrafya ise Ortadoğu oldu. İsrail’de Trump’ın seçilmesi, dev posterlerle kutlandı. İsrail Başbakanı Binyamin Netanyahu, Trump’ı tebrik etmek için arayan ilk liderler arasında yer alırken, Biden’a yakın isimlerden savunma bakanı Gallant’ı seçim gecesi kovması da dikkat çekti.

İsrail, diğer yandan Lübnan’da ateşkes tekliflerini reddetti ve hafta boyunca Beyrut başta olmak üzere hava saldırılarının yoğunluğunu artırdı. Öte yandan seçim dönei Trump, Ukrayna kadar Ortadoğu için de barış getireceğinin sözünü vermişti.

ABD başkanlık seçimlerinin Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki yansımalarını, seçimleri kazanan Donald Trump’ın olası Çin politikasını, Çin’in şimdiki konumunu, Trump’ın Ortadoğu planlarında İbrahim Anlaşmaları’nın önemini ve Türkiye’yi nelerin beklediğini, Kütahya Dumlupınar Üniversitesi Uluslararası ilişkiler Anabilim Dalı'ndan Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.

‘Çin kamuoyunda ABD seçimleri konuşulmadı’

Dr. Barış Adıbelli’ye göre Çin kamuoyu, ABD seçimlerine kayıtsız kaldı. Trump’ın Kissinger doktrini çerçevesinde Rusya ile arasını iyi tutarak Çin’i yalnızlaştırmayı deneyeceğini vurgulayan Adıbelli, diğer yandan Trump’ın ilk başkanlık döneminden bu yana köprünün altından çok sular aktığını ifade etti:

“Öncelikle birkaç haftadan beri Çin’deyim. Amerikan seçimlerini de oradan takip ettim. Türkiye’ye bu hafta döndüm. Çin’de ayaküstü karşılaştığım herkese sordum ABD seçim sonuçlarını. Temkinli bir bekleyiş var. Çin şu anda görmek istiyor. Çok açıklama yapmıyorlar. Özellikle uluslararası ilişkiler alanında çalışanlar, bizim gibi komplo teorilerine düşmüyorlar. Beklemeyi seçiyorlar. Çin kamuoyunda ABD seçimleri konuşulmadı açıkçası. Medyada da pek yer almadı. Çin basınında daha ziyade Şi Çinping’in ziyaretleri ve konuşmaları var. Yerel basında da durum bu. Halkın da çok umurunda değil. Fakat senaryolar var elbette. Kissinger’ın yorumu da bu yöndeydi. ABD’nin Rusya cephesiyle işleri düzeltip Çin’e yüklenmesini öngörüyor Kissinger yorumu. Trump’ın ilk dönemi de böyleydi. Putin ile ilişkileri iyi tutarak bir şekilde Çin meselesinde nötr kalmasını sağlamayı hedefliyorlar. Bu noktada Trump’ın eline müthiş bir avantaj geçti. Fırsat var. Zelenskiy’i muhatap olarak kabul etmiyor ve işi doğrudan Putin ile çözeceğini belirtiyor. Rusya’ya jest yapıyor ve karşılığında jest bekliyor. Zelenskiy çıldırmış durumda tabii. Avrupa’daki dostlarıne ve müttefiklerine başvuruyor. Hatta şimdi sahte haberler ortalıkta dolaşıyor. ‘Zelenskiy iltica edecek’ diyorlar. Tabii burada Trump, Rusya’yı sürecin içerisinden bir şekilde çıkaramazsa o zaman hayalindeki Çin’e ve İran’a yönelik eylemleri hayata geçiremez. Tabii köprünün altından çok sular aktı.”

‘Avrupa Birliği’nden daha büyük bir dünya var Çin’de. Trump bunu anlamıyor’

Çin’deki gözlemlerini aktaran Dr. Adıbelli’ye göre Çin, Trump dönemi askeri değil fakat yoğun bir ekonomik baskı bekliyor. Çin’in artık 5G teknolojisi ile tam otonom üretim ve konteyner yüklemesi yapabildiğini ve adeta dünya içinde bir dünyaya dönüştüğünü kaydeden Adıbelli, Trump’ın 2016’dakinden çok daha güçlü ve kararlı bir Çin bulacağını belirtti:

“Çin, Trump baskısının ekonomiden geleceğini düşünüyor. 2023 yılında Avrupa Birliği’ne Çin’in sattığı elektrikli araba miktarı 11 milyon. Çin’e gittiğimizde, Çin’in elektrikli araba üretim bölgelerini görme fırsatımız oldu. İnanılmaz bir teknoloji var. Çin sokakları elektrikli arabalarla dolup taşmış. Artık her evde var. Türkiye’de görmediğiniz modeller ve markalar var. Çin çok ileriye götürmüş bu işi. Üstelik seri üretimi otomasyon ve robotlarla yapıyorlar. İnsan yok. Her gün yeni bir batarya teknolojisi gelişiyor. Türkiye’ye de kurulacak yakında. Trump’ın 2020’de görevi bıraktığında böyle bir Çin yoktu. Ama şimdi Çin, bu elektrikli araç işini bayağı ileriye götürdü.

Amerika bununla nasıl mücadele edecek? Tesla’nın lehine ‘vergi kredisi’ adı verilen durumu kaldıracağını söylüyor Trump. Biden daha önce böyle bir uygulama getirdi fakat Trump bunu kaldıracağını söyledi. Tesla bundan pek memnun değilmiş galiba. Amerikalı üreticilere zararı olan bir vergi indirimiymiş. Trump bunu kaldıracağını söyledi. Şimdi iş sanırım bu elektrikli araba gibi teknolojiler üzerinden bir teknoloji savaşına doğru gidiyor. Savaş meydanı da muhtemelen Avrupa. Türkiye de eğer elektrikli araba teknolojisinde Çin ile yatırım noktasında devam edecekse, Amerikan baskısı da bize gelecek.

Çinlilerin söylediği Economist’in de yazdığı bir nokta var. Tayvan artık çok gündemde olmayacak zira Trump bununla pek ilgilenmiyor. Hatta Trump, seçim kampanyasında American Steel’in Japonya’ya satılmasını engelleyeceğim dedi. Yani Biden’ın Japonya ile yaptığı ittifak ilişkisini çok ilerletmeyeceğini söyledi. Filipinler, Güney Kore, Avustralya vs. bu noktada açıkta kaldı. AUKUS, QUAD, üçlü ittifak vs. hepsi açıkta kaldı. Bunu aylardır söylüyorum. Trump gelirse bunlara para vermez. Avrupa’daki NATO’ya, NATO’nun Asya’ya gitmesine para vermez. Fakat Trump, Kim-Jong Un’u beyzbol maçına götürecek. Kuzey Kore’yi de zorlayacak.

Donald Trump, partisinin ulusal kongresinde ne dedi? ‘Kim Jong Un beni özledi. Benim başkan olmamı istiyor. Ben de onu beyzbol maçına götüreceğim’ dedi. Eğer Trump 2020’de seçimi kazansaydı, Kim Jong Un’u Beyaz Saray’da görecektik. Durum o noktaya gelmişti. Bence Trump, Rusya ile birlikte Kuzey Kore’yi de zorlayacak. Burada amaç, Çin’i yalnızlaştırmak. Fakat şimdi Trump’ın burada anlamadığı, Çin’in normal bir ülke olmadığı. Avrupa Birliği’nden daha büyük bir dünya var Çin’de. Çin’i bir ülke olarak değerlendirmek hata olur. Avrupa Birliği’nden daha büyük bir yapı Çin. Dolayısıyla Trump bununla nasıl mücadele eder, nasıl devam ettirir bilemiyorum. Eski sisteme döneceğini söylerse dünya ekonomisi ve Avrupa ekonomisi bunu kaldıramaz. Zaten 2020’de hatırlarsanız Ukrayna’da ve Ortadoğu’da savaş yoktu. Asya-Pasifik’te sular bu kadar ısınmamıştı.”

‘Trump Afganistan’a dönebilir. Bir hamle yaparak Orta Asya’yı zorlayacak’

Dr. Barış Adıbelli, Donald Trump’ın Çin’i baskı altına alma ve “Rusya ile arayı ıstıma” stratejisi kapsamında Afganistan’a geri dönerek Orta Asya coğrafyasındaki IŞİD ile mücadeleyi öne çıkarabileceği tahmininde bulundu. Adıbelli’ye göre henüz yol haritasını belirlememiş olan Trump’ı zorlu bir süreç bekliyor:

“Trump göreve geldiğinde tekrar Afganistan’ın Bagram üssüne Amerikan askerlerini taşıyacak. Trump bunu çok konuştu ve hala konuşuyor. Bir hamle yaparak Orta Asya’yı zorlayacak. Rusya buna ne der? Terörle mücadelede IŞİD Horasan gibi örgütler engellenecekse, belki Rusya buna göz yumabilir. Ama tabii ABD terörle mücadeleye değil, Orta Asya’daki enerji kaynaklarındaki denetimini sağlamlaştırmak için bunu düşünüyor. Şahin kanattan bahsediyoruz. Trump ile yol yürüyecekseniz söylemeniz gereken bir tane sihirli kelime var: ‘Ben Çin karşıtıyım’. Trump ile hareket edecek herkes bu söylemi benimsemiş durumda. Tabii Amerikan sisteminde son söz başkanındır. Sadece başkanın oyu geçerlidir. Çoğunluk oy başkanındır. Meşhur Abraham Lincoln’ün bir anısı var. Yedi bakanla oturup tartışmışlar. Bakanların hepsi kabul etmeme yönünde oy kullanmış, bir tek Lincoln kabul etmiş. Yediye karşı bir oyla Lincoln kazanmış. Başkanın oyu her zaman çoğunluk oyudur. O yüzden ben Marco Rubio’nun dediklerinden ziyade Trump’ın ne diyeceğini merak ediyorum.

Her şey konuşuldu fakat Trump’ın 2025 yol haritasını hala görmedik. Atamaları açıkladı. Yemin törenine iki ay var daha. Sürece çok hızlı girdi. Umarım bu hızlı giriş kaza getirmez. 2016’da da böyle hızlı girdi. İlk başkanlık döneminde beş bakan değiştirmiş. Yani bir Amerikan başkanının kendi bir dönemi içerisinde değiştirdiği bakan sayısında tarihe geçmiştir. Şimdi yine herkese bir şeyler dağıttı fakat bakalım 6 ay sonra bunların kaçı görevde kalacak. Trump’ın huyunu suyunu biliyoruz. İş adamıdır ve beğenmediğini atıyor. Fakat tekrar edeyim: Trump’ın yol haritasını görmek lazım ama bana kalırsa eskinin devamı olmayacak. Çünkü Ortadoğu’da zorlanacağını düşünüyorum. Rusya meselesini çok kolaymış gibi anlatıyoruz ama ben bu kadar kolay bitebileceğini sanmıyorum. Rusya yeni hamlelere girişiyor. Rusya gelip ‘Hadi Trump sana kıyak olsun’ demeyeceği, işin altın tepside sunulmayacağı ortada.”

‘Netanyahu ağzındaki baklayı çıkardı: Ortadoğu’da bir güvenlik örgütü kurmayı düşünüyorlar’

İran’ın artık BRICS ve ŞİÖ üyeliği bulunduğunu ve izole olmadığını kaydeden Dr. Adıbelli’ye göre Trump, İran’a baskı kurmaya çalışırken beklediğinden daha fazla zorlanacak. Diğer yandan Trump’ın Ortadoğu’da “İbrahim Anlaşmaları” ekseninde bir güvenlik örgütü oluşturmaya çalışabileceğini vurgulayan Adıbelli, İsrail’in bu güvenlik şemsiyesinin merkezinde yer alacağını dile getirdi:

“Bu şahinlerin hepsi aynı çizgi üzerinde bir araya geldi. Çin karşıtı olanlar aynı zamanda İran ve Rusya karşıtı. Tek bir vücut haline getirdiler mevzuyu. Yani aslında Çin’e karşı, İran’a karşı durunca hepsine karşı duruyorsunuz. Ama İran da eski İran değil. Şanghay İşbirliği Örgütü’ne, BRICS’e tam üye olmuş bir İran var. İran artık yalnız değil. Rusya ile savunma, Çin ile ticari anlaşmaları var. Ukrayna operasyonunda Rusya’nın doğrudan destekçisi ve tedarikçisi durumunda. Rusya, böyle bir İran’ı hiçbir zaman ABD’nin ve İsrail’in önüne atmaz ve yalnız bırakmaz. Çin de askeri anlamda olmasa bile siyasi ve ekonomik olarak İran’ı destekleyecektir. Trump’ın önünde yol ayrımı var. Ortadoğu’daki zorlama dostlarını, İran meselesinden dolayı tehlikeye atar mı? Taraf olmaya zorlayacaktır zira. Zaten oradaki dostluklar havuç ve sopayla yapılmış durumda. Suudi Arabistan’ı da tehdit etmişlerdi. Onlar da cevap olarak Trump ziyaretinde Amerikan milli marşını batırmışlardı. Şimdi Trump, İbrahim Anlaşmaları’nda eksik kalan ülkeleri toplamaya çalışacaktır. Netanyahu’nun son Kongre konuşmasında bir lafı vardı. ‘Avrupa’da olduğu gibi bizim de Ortadoğu’da güvenlik örgütüne ihtiyacımız var. Biz kuracağız, ABD’yi de çağıracağız. Adı İbrahim İttifakı olsun’ dedi. Aslında ağzındaki baklayı çıkardı. Bana göre Netanyahu, bunu Biden ile yapmayacaktı. Bunu muhtemelen QUAD’ı hayata geçiren Trump ile yapmak isteyecektir. Trump’ın dışişleri bakanı olan Pompeo, QUAD’ı ‘Asya’nın NATO’su yapmak istediklerini’ söylemişti fakat ikinci döneme seçilemediler. Şimdi benzer bir şey isterlerse İbrahim İttifakı’nı canlandıracaklar muhtemelen. Peki Türkiye burada nerede duracak?”

‘Trump’ın atacağı ilk adım, Türkiye ve İsrail’i masaya oturtmak olacak’

Donald Trump dönemi ABD politikalarını Beyaz Saray’ın değil bizzat Trump’ın belirleyeceğini ifade eden Dr. Adıbelli, Trump’ın Ortadoğu’da yapacağı ilk hamlenin Türkiye ve İsrail’i masaya oturtma çabaları olacağı değerlendirmesinde bulundu:

“Ekibi beklemeye gerek yok zira ekibin kendisi Trump. Atacağı ilk adım da Türkiye ve İsrail’in masaya oturtulması olacak. Sürtüşmeye karşı çıkacak, şahsi ilişkilerini kullanacak. Türkiye’ye havuç ve sopayla gelip ‘Ne yap ne et, İsrail ile tansiyonu düşür’ diyecek. Belki Türkiye’nin ticari yaptırım kararlarının gevşetilmesini sağlayacak. Trump, koltuğa oturduktan sonra ilk üç ay içerisinde Türkiye üzerinde İsrail’le gerginliğin sona ermesi için baskı oluşturacak. Ondan sonraki aşamada ise eğer bir İbrahim İttifakı kurulacaksa, katılmamız için zorlayacaklar. Bağdat Paktı’nı hatırlayın. Bunlar denendi, olmadı. Hepsinin baş aktörü Türkiye’ydi. Bakalım Trump, Netanyahu ile devam edecek mi? Time dergisine verdiği ‘Ben Netanyahu ile devam etmek istemiyorum. Daha zeki insanlar var’ diyor. Amerikan kaynaklarında da Netanyahu’nun görevi bırakabileceği, karşılığında Trump’ın kendisine dokunulmazlık verip Benny Gantz ile devam edebileceği senaryoları konuşuluyor.

Tabii Netanyahu ve Trump, iş adamlığından beri aile dostu. Netanyahu’yu bir çırpıda silemez. İsrail resmen Trump seçildiği için bayram yaptı. İsrail televizyonları bayram ediyor. Biz bunu söyledik. Netanyahu, Trump’ı bekliyordu. Biden’dan hiçbir zaman hazzetmedi. Kongre konuşmasında Trump’ı övdü. Nasıl övmesin? Donald Trump, tarihte ilk defa Kudüs’ü İsrail başkenti tanıdı ve büyükelçiliği oraya koydu. Netanyahu, ‘Truman’dan sonra tarihe geçen ilk ABD başkanısınız’ dedi. Truman da İsrail’i tanıyan başkan. Trump’tan Biden gibi ılımlı bir figür beklememek lazım. Damadı belli zaten. Belki damat çoktan Kudüs’ün yolunu tutmuştur. Hatta Trump, ilk dış ziyaretini İsrail’e yapacaktır. Bir mesaj olacak. Sürpriz yapıp Moskova’ya giderse bir şey diyemiyorum tabii. Çılgın bir adam, bunu da yapabilir.”

‘Apple tamamen Çin’e gitti. Çin daha da güçlendi. Kim kazanıyor, kim kaybediyor?’

Dr. Barış Adıbelli’ye göre Donald Trump’ın ticaret savaşlarını ileriye taşıması durumunda, Amerika’nın bayrak gemisi olarak görülen şirketlerin üretimi Çin’den ABD’ye kaydırmasını sağlama konusunda zorlanabilir:

“Joe Biden’ın hükmü kalmasa da 20 Ocak’a kadar başkan hala. Çin’in aslında Biden’dan öte, Trump’a vereceği mesajlar var. Zaten kimi mesajları verdi. Bir de G20’de de toplantı olacak. Trump ekibi katılacak buraya. Seçilmiş başkan olduğu için 2024’te olmayacak ama ona da bilgi verilecek. Belki Biden üzerinden Trump’a bir mesaj verilebilir. Biden muazzam fırsatlar kaçırdı. Bunun ana nedeni de, ikinci dönemi garantilemiş olarak gördü kendilerini Demokratlar. Yani seçimde Trump’a kaybedeceklerini, Biden’ın sağlık durumunu kötüleştiğini hesaba katmadılar. Eğer başta Kamala Harris’le en baştan gitseler kazanabilirdi. Son dakika yarışa sokarsanız başarılı olamaz. Gölge Dışişleri Bakanı gibi dünyanın birçok yerine Kamala Harris gönderilebilirdi, daha ön plana çıkarılabilirdi. O fırsat kaçtı. Şi Çinping, Trump’a şu mesajı verecek: ‘Gel yeni bir sayfa açalım’. Çok basit bir durum var. Çin’in her yeri Tesla. Tesla orada üretiliyor. ABD’nin bayrak gemisi. Bir başka bayrak gemisi Apple. Trump, ticaret savaşında Apple’a baskı uyguladı. Apple tamamen Çin’e gitti. Çin daha da güçlendi. Kim kazanıyor, kim kaybediyor? Avrupa, Trump gelince kendi ticaretlerinin de bozulacağını düşünüyor. O zaman Avrupa ve Çin bir araya gelip eyleme geçerek Trump’a karşı durmayı deneyebilir. Şi Çinping, Avrupa ziyaretinde Macron ve von der Leyen ile bunları konuştu. Fakat Avrupa, Amerika’ya doğru yanaşmaya başladı. Fakat küresel ekonomiye zarar gelirse işler değişilebilir. Belki Biden da ‘Geçmiş olsun, size başarılar. Bizden daha zorlusu geldi’ diyebilir Şi’ye. Tabii Şi Çinping de kolay lokma değil.”