Kovid pandemisinin neden olduğu küresel ekonomik gerileme ve NATO'nun Ukrayna'da Rusya'ya karşı yürüttüğü vekalet savaşının sonuçları, aralarında İsviçre ve Singapur'un bulunduğu giderek daha az sayıda ülkeyi AAA kredi notuyla övünme kabiliyetiyle bıraktı.
ABD'nin uzun vadeli kredi notunu AAA'dan AA+'ya düşüren Fitch, bunu ABD'nin gelecek 3 yıl içinde mali durumunda beklenen mali bozulma, yüksek ve büyüyen hükümet borç yükü ve son 20 yılda ''AAA' olarak derecelendirilen ülkelere kıyasla yönetişiminin aşınmasıyla gerekçelendirdi.
Fitch, 'yönetişim aşınmasının' kanıtı olarak, ABD'nin 32.7 trilyon dolarlık devasa ulusal borcunu ödememenin eşiğine geldiği haziran ayında son dakikada varılan borç anlaşmasına atıfta bulundu.
Hazine Bakanı Janet Yellen ise not indirimine "Fitch'in kararına kesinlikle katılmıyorum. Keyfi ve güncel olmayan verilere dayanıyor" tepkisini gösterdi.
Fitch Derecelendirmeleri nedir?
New York ve Londra merkezli Fitch, Batılı üç büyük derecelendirme kuruluşundan biri. Diğer ikisi Moody's ile S&P Global ve onların genel merkezleri de New York şehrinde.
ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu, bu üç büyükle birlikte yaklaşık yarım düzine derecelendirme kuruluşunu daha tanıyor: New Jersey merkezli AM Best, Toronto/Kanada merkezli DBRS Morningstar, Columbus/Ohio merkezli Demotech, Haverford/Pensilvanya merkezli Egan-Jones Ratings, HR Ratings de Mexico, Japonya Kredi Derecelendirme Kuruluşu ve yine New York merkezli Kroll Bond Derecelendirme Kuruluşu.
Fitch, Moody's ve S&P Global birlikte küresel kredi derecelendirme piyasasının yüzde 95'ini oluşturuyor. Büyük derecelendirme kuruluşlarının bir avuç ülkede (ve büyük üçlünün durumunda sadece iki şehirde) yoğunlaşması, Batı'ya ve özellikle ABD'ye muazzam ekonomik güç bahşediyor. Ancak daha fazlası da var.
Birinci sınıf, yüksek dereceli ve üst orta dereceli sınıflandırmalarını 'AAA, AA+, AA, AA-, A+, A, A-' diye yapan Fitch, C'ye geçtiğinde alarm zillerini çalıp CCC bandını 'yüksek riskler, temerrüt muhtemel', CC bandını 'çok yüksek riskler, temerrüde yakın' diye sınıflarken, C'yi 'temerrüdün eli kulağında' uyarısı için, R ve D'yi ise 'gerçek temerrüt' durumunda kullanıyor.
Moody's ile S&P, küçük farklılıklar dışında benzer bir sıralama sistemine sahip.
Ülkelerin kredi notları neden önemli?
Bireyler, şirketler veya ülkeler için kredi derecelendirmeleri, bunlara borç para vermeyle ilgili riskleri objektif olarak değerlendirmek ve temerrüt (kredi yükümlülüklerini karşılayamama) riskini tahmin etmek için tasarlanır.
Ülkelere borç vermeyle ilgili risklerle özel olarak ilgilenen ülke kredi notları, potansiyel yatırımcılara belirli bir ülkeye para dökmenin ne kadar riskli olabileceğine dair göstergeler sağlamak için tasarlanmıştır. Bunlar ulusal ekonomik göstergelerin yanısıra 'siyasi risklere' veya bir ülkenin siyasi kararlarından veya siyasi olaylarından kaynaklanan yatırımcı veya kredi sağlayıcıya yönelik risklere de odaklanır.
Kredi notları, piyasa psikolojisini nasıl etkiler?
Klasik liberal iktisat savunucuları, genellikle piyasaları bireysel çıkarlara dayalı optimal, dengeli ve adil sonuçlara yönlendiren 'görünmez bir elden' bahseder. Gerçekte ise psikoloji, yani yatırımcılar, üreticiler ve tüketiciler arasındaki güven veya güvensizlik, talep, üretim ve yatırım yapma veya borç verme istekliliğini belirlemede nihai değilse de önemli rol oynar.
Ulusal kredi notları sözkonusu olduğunda, derecelendirme kuruluşlarının tekelleşmesinin sübjektif olarak belirlenen 'siyasi risk' etkeniyle birleşmesi, bir ülkenin sıralaması ve kredi, yatırımı güvence altına alma kabiliyeti/kabiliyetsizliğine dair sıklıkla önemli ayrımcı rol üstlenir.
Örneğin ABD Hazine Bakanlığı, ABD'nin kredi itibarının sorgulanabileceğine dair çok sayıda temel prensiplere dayalı kanıta rağmen, Fitch'in AA+ notuna 'keyfi' diye kızıp çılgına dönerken, 'dünyanın atölyesi' diye anılan küresel üretim devi Çin, 'üst orta derece' anlamına gelen A+ derecesiyle yetinmek zorunda kalıyor.
Tüm periyodik element tablosunun zenginliğine sahip olan ve küresel petrol-doğalgaz üretiminin yüzde 10-15'ini oluşturan Rusya ise temerrüt durumunun yalnızca birkaç basamak üstü olan CCC derecesiyle cezalandırılıyor.
Ve bu durum, Rusya ile Çin'in ulusal borcunun GSYİH'ye oranının ABD'ninki kadar büyük olmaması (sırasıyla yüzde 15.5 ve yüzde 77'ye kıyasla yüzde 120) ve her iki ülkenin para politikası yapıcılarının sözde niceliksel genişlemeye (para basımına) asla Amerikan maliyesi ölçüsünde izin vermeyeceği gerçeğine rağmen böyle.
Kredi derecelendirme siyasallaştırılıyor mu?
Gerek güncel ekonomik gerçekliklerden gelen darbeyi yumuşatmak gerekse kasten bir ülkeyi hedef alıp yatırımcıları ve borç vericileri korkutmak amacıyla kredi notlarının siyasallaştırılması, üç büyük derecelendirme kuruluşunun hesaplamalarında büyük ölçüde görünmez ama önemli bir rol oynar.
2015 yılında Ukrayna kriziyle bağlantılı olarak Batılı kredi derecelendirme kuruluşlarının 'siyasallaştığını' fark etmeye başlayan Moskova, kendi Rusya Analitik Kredi Derecelendirme Kuruluşu'nu kurdu. Halihazırda Rusya’nın BM Temsilcisi Vasiliy Nebenzya, o dönemde Dışişleri Bakanı Yardımcısı sıfatıyla, Batılı kuruluşları, Rusya'nın ekonomisini baltalamaya yönelik 'siyasileştirilmiş, önyargılı ve siyasi maksatlı' çabalara girişmekle suçladı.
2016'da Çin'in görünümünü düşüren Moody's ve S&P'ye benzer suçlamalarda bulunan Pekin, Halk Cumhuriyeti'nin devlet borcunun tarihsel piyasa performansının sürekli olarak kredi derecelendirme kuruluşlarının değerlendirmesinin üzerinde seyrettiğini belirtip "Bu, önyargı olduğu anlamına gelir" dedi.
Üç büyük kredi kuruluşunun siyasi amaçlara alet edildiğine dair iddialar, sadece Amerika'nın hasımlarından gelmiyor.
2010'da euro, dolar karşısında tarihi zirvelere tırmanırken, Moody's, Yunanistan'ın kredi notunu dört kademe düşürerek 'çöp' statüsüne indirdikten bir yıl sonra üç kademe daha indirerek, AB para birimini asla toparlanamadığı bir çöküşe sürükledi.
Brüksel, hiçbir zaman resmen Washington'ı dolap çevirmek ve Moody's'i Yunanistan kararına itmekle suçlamadı. Ancak Biden yönetiminin NATO'nun Rusya'ya karşı Ukrayna vekâlet savaşının ortasında enerjiye muhtaç sanayilere ABD'ye taşınmaları için teşvikler sunmasıyla sanayisizleşme tehdidiyle karşı karşıya kalan Avrupa ülkelerinin son deneyimleri, ABD'li yetkililerin bu tür müdahalelere meyyal olduğunun göstergesi.
Başka deyişle, üç büyük kredi derecelendirme kuruluşu, ülkelerin krediye değer olma notlarıyla siyasi amaçlarla oynarken defalarca yakalandı.
Şimdi geriye kalan tek soru, Fitch, ABD'nin notunu düşürmek zorunda kaldıysa, ülkenin durumu gerçekte ne kadar kötü olabilir?
Washington'ın ekonomik durgunluğun eşiğine gelmek (hatta bazı ölçümlere göre durgunluk içinde olmak), doların dünyanın fiili rezerv para birimi statüsünü kaybetmesi eğilimiyle başa çıkamamak, şu anda yeşil kağıt parçaları karşılığı aldığı yüz milyarlarca dolar değerindeki maddi mallar, kaynaklar ve hizmetlerden mahrum kalma riskine ilerlemek gibi kırk yılın çarşambasının biraraya geldiği bir durumla karşı karşıya olduğu biliniyor.
Üçlü A puanının sefasını süren ülkeler hangileri?
ABD'nin Fitch'in 'en yüksek kredi kalitesi' ile derecelendirdiği ülkeler kürsüsünden düşmesinin ardından, sadece bir avuç ülke, üç büyük derecelendirme kuruluşunun gıptayla bakılan AAA notunu koruyor. Aralarında Avustralya, Danimarka, Almanya, Lüksemburg, Hollanda, İsviçre, Norveç, İsveç ve Singapur var.
Diğer büyük ekonomilerin sıralamaları değişiklik gösteriyor: Hindistan için BBB- (en düşük orta notun en düşük basamağı), Japonya için A veya A+ (üst orta derece), Endonezya için BBB, Brezilya için BB- veya BB (yatırım yapılmayan derecede spekülatif), Fransa ve Britanya için AA veya AA-.