Sudan'da askeri yönetimin bir numarası Orgeneral Abdulfettah el Burhan ile iki numarası konumundaki Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu arasındaki iktidar savaşının şiddetli çatışmalara dönüşmesiyle iç savaş rüzgarları eserken, tarafların uzlaşması ve ateşkesin sağlanması için uluslararası toplum seferber oldu. İsrail'in bundaki rolü bazı soru işaretlerini beraberinde getirdi.
İsrail'in önceki ABD Başkanı Donald Trump'ın arabuluculuğunda bazı Arap ülkeleriyle imzaladığı İbrahim Anlaşmaları kapsamında, İsrail ile Sudan, Ekim 2020'de ilişkilerin normalleşmesi uzlaşısına vardı ve Şubat 2023'te resmen diplomatik ilişkilerin tesisi yönünde adımlar attı.
Bugün 'İsrail Dışişleri Bakanlığı'nın Sudan'da çatışan taraflar arasındaki arabuluculuk görüşmelerine katılarak gerilimi düşürmeye çalıştığını' duyuran İsrail'in Yediot Aharonot gazetesine konuşan üst düzey bir İsrailli yetkili, 'İsrail'in Sudan'daki düşmanlıklara son vermek için ABD ile işbirliği yaptığını' doğruladı.
Haberde İsrail-Sudan diplomatik ilişkilerinin tesisi yönünde adımlar atılmadan önce de İsraillilerin hem ülkeyi yöneten Geçiş Egemenlik Konseyi'nin Başkanı Burhan hem de Başkan Yardımcısı Dagalu ile görüştüğü belirtildi.
İsrail Dışişleri Bakanlığı ve dış istihbarat servisi Mossad'ın Sudanlılarla süren ilişkiler içinde olduğu, iki ülke heyetlerinin karşılıklı temas içinde olduğu, yanısıra İsrail'in Afrika ülkesine yatırım yapmak dahil ekonomik yardım sözü verdiği kaydedildi.
Üst düzey İsrailli yetkili, 'İsrail'in sivil hükümet kurulması yolunda ilerleme sağlanması için durumu yumuşatmayı amaçladığını' söylerken 'her iki tarafı silahlarını bırakmaya' çağırdı.
'Pakistan ve Mısır ordusu modelinin' kabulü
Haberde 'yaklaşık 130 siyasi partiyle karmaşık bir siyasi durum arz eden Sudan'da son iki aydır sivil liderliğin mümkün olduğuna dair işaretler geldiği, ancak yine de Pakistan ve Mısır'daki gibi ordunun yönetime yoğun müdahalede bulunacağının anlaşıldığına' dair bir manzara çizildi.
Habere göre Ramazan Bayramı öncesi Sudan'da anlaşma imzalanacağı ve mayıs ayı sonuna kadar bir hükümetin kurulacağını uman İsrail, başkent Hartum'da şiddet patlak verdiğinde şaşırdı.
'İsrail için Hartum'da sivil hükümet şart değil'
2 Şubat 2023'te İsrail Dışişleri Bakanı Eli Cohen'in Hartum'u ziyaretinde bazı kesimlerce 'İsrail'in Sudan'daki adamı' diye nitelenen Burhan'la birkaç ay içinde ABD başkenti Washington D.C.'de ilişkilerin normalleştirilmesi anlaşmasını imzalamayı kararlaştırmasına atıfla, 'ABD yönetiminin Sudan-İsrail anlaşmasını Hartum'da sivil hükümet şartına bağladığı' iddia edilen haberde şöyle denildi:
"Ancak İsrailli yetkililer, diplomatik ilişkiler kurmanın Sudan'daki iç siyasete bağlı olmaması gerektiği ve aslında Sudan'ın yüzünü Batı'ya dönmesine katkıda bulunabileceğini savunacaklarını söyledi. Yetkililer, Hartum'da liderlik boşluğu meydana gelirse, bunun Rusya, Çin veya İran tarafından doldurulabileceğini belirtti."
İran'a göre 'arabuluculuk bahanesiyle müdahale'
İran resmi haber ajansı İRNA, bu haberi "İsrail rejimi 'arabuluculuk' bahanesiyle Sudan'daki ihtilafa müdahale ediyor" diye değerlendirdi.
Sudan'da askeri yetkililerin Ekim 2020'de İsrail'le ilişkileri normalleştirmeyi kabul etmesinin ülkede öfkeli protestolarla karşılandığını hatırlatan İRNA, "Binlerce Sudanlı kişi ve aktivist, bazı siyasi gruplarla birlikte, tartışmalı anlaşmayı Filistin davasına 'küstahça ihanet' olarak kınamak için sokaklara döküldü" anımsatmasını yaptı.
'İsrail, Hartum'da dost yönetim için darbeye yardım etti'
Mossad'ın 'Sudan'daki çatışmanın bir iç mesele olduğu ve normalleşme sürecini etkilemeyeceğini' iddia ettiğini aktaran İRNA, "2021'de darbeyle iktidara el koyan Sudanlı askeri liderlerin İsrail rejimiyle bağların normalleştirilmesinden yana olması, Tel Aviv rejiminin Hartum'da dost bir hükümet kurmak için darbeye yardım ettiği spekülasyonlarını artırdı" yorumunu yaptı.
İnsani araya rağmen çatışmalar şiddetlendi
Bugün Sudan'ın başkenti Hartum'da yaralıların tahliyesi dahil insani ihtiyaçların karşılanmasına yönelik güvenli insani koridorlar açılması kapsamında çatışmalara birkaç saat ara verilmesine rağmen, çatışmalar daha da şiddetlendi.
Tanıklara göre, Hartum'un yoğun nüfuslu kuzey ve güney banliyöleri, kulakları sağır eden patlamalar, yoğun silah sesleri, sokaklardan geçen tankların gümbürtüsü ve savaş uçaklarının kükremesiyle sarsıldı.
Bugün hava karardıktan sonra da çatışmalar devam etti. Sivillerin önderliğinde demokrasiye geçiş için uzun süredir protesto düzenleyen ve umut besleyen Sudanlılar, ülkeyi daha derin bir kaosa sürükleyebilecek uzun süreli çatışma korkusuyla evlerine kapandı.
BM, Afrika Birliği, Arap Birliği'nden acil ateşkes çağrısı
Bugün Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi (BMGK), Afrika Birliği, Arap Birliği, Sudan'daki tarafları çatışmaları acilen durdurmaya ve diyaloğa dönmeye çağırdı.
Kenya, Güney Sudan ve Cibuti liderleri Hartum yolcusu
Bu kapsamda Kenya, Güney Sudan ve Cibuti liderlerinin Sudan'a giderek Burhan ile Dagalu arasında uzlaşı sağlamaya çalışacağı açıklandı.
Suudi Dışişleri Bakanı her iki liderle de görüştü
Suudi Dışişleri Bakanı Faysal bin Ferhan da hem Burhan hem de Dagalu ile telefon görüşmeleri yaptı. Suudi Basın Ajansı'na göre (SPA) 'sükunetin sağlanması ve her türlü askeri tırmanmanın durdurulmasıyla ulusal çıkarlara öncelik verilmesi' çağrısı yapan Ferhan, 'Sudan'ın kabiliyetleri ve kazanımlarını halkı için koruması gerektiğini' belirtti. Suudi Dışişleri Bakanı, 'güvenlik ve istikrarı garanti altına almak için çerçeve anlaşmaya geri dönmenin önemini' vurguladı.
Öncesinde ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken de "Tüm aktörleri şiddeti derhal durdurmaya ve daha fazla tırmanıştan veya birlik seferberliğinden kaçınmaya ve çözülmemiş sorunları çözmek için müzakereleri sürdürmeye çağırıyoruz" açıklamasını yaptı.
BM'den 3 çalışanının öldürülmesi, 2'sinin yaralanmasına kınama
BM'ye bağlı Dünya Gıda Programı, Kuzey Darfur'da çalışanlarının öldürülmesi ve yaralanması üzerine Sudan'daki faaliyetlerini askıya aldığını açıkladı.
BM Genel Sekreteri Antonio Guterres, Dünya Gıda Programı'nın 3 çalışanı dahil onlarca sivilin ölümüne neden olan çatışmaları kınayarak cinayetlerin hızla adalete kavuşturulmasını talep etti.
'Sorumlular gecikmeden yargılanmalı'
BM Genel Sekreteri Sözcüsü Stephane Dujarric, "Guterres, Kuzey Darfur'da Dünya Gıda Programı çalışanlarının üçünün ölümü ve ikisinin ağır yaralanması dahil sivillerin öldürülmesi ve yaralanmasını kesin dille kınıyor. Sorumlular gecikmeden yargı önüne çıkarılmalı" açıklamasını yaptı.
Guterres'in çatışmaların derhal durdurulması ve diyaloğa dönüş çağrısını yineleyen Dujarric, 'bu krizden bir çıkış yolu bulunması' için bölgesel liderler ve Sudanlı paydaşlarla temas halinde olmaya devam ettiklerini belirterek ekledi:
"Genel Sekreter, taraflara, tüm BM ve ilgili personelinin, tesislerinin ve varlıklarının emniyet ve güvenliğini sağlama yükümlülüğü dahil olmak üzere uluslararası hukuka saygı gösterilmesi gerektiğini hatırlatır."