Sudan ordusu ile HDK arasında iktidar savaşı: Çatışmalarda onlarca sivil ve üst düzey askerler öldü

Sudan'daki çatışmalar, ülkede kontrolü yeniden sağlama çabasındaki ordunun, Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) isimli milis güçlerinin başkent Hartum yakınındaki üssüne savaş uçaklarıyla hava saldırıları düzenlemesi boyutuna varırken, iki taraftan askeri yetkililerin yanısıra en az 56 sivilin öldürüldüğü belirtildi.

Dün ağır silahların kullanıldığı şiddetli çatışmaların patlak vermesinden bu yana en az 56 sivilin öldürüldüğünü ve savaşçılar da dahil olmak üzere 595 kişinin yaralandığını duyuran Sudan Doktorlar Birliği, çok sayıda askeri personelin de öldürüldüğünü, ama bu kayıpların götürüldüğü hastanelerin çoğundan ilk elden bilgi eksikliği nedeniyle belirli bir sayı veremediğini ekledi.

Çatışmalarda bir dizi düzey yetkilinin öldürüldüğünü duyuran Al Arabiya'ya göre pazar sabahına kadar her iki taraftan toplam 4 üst düzey yetkili öldürüldü.

Bunlar arasında HDK Kuzey Darfur Sektörü Komutanı Tümgeneral Nur Baka, HDK Batı Darfur Komutanı Tümgeneral Ebu Şuk, Sudan Ordusu Genel Komuta Gücü Komutanı Tuğgeneral Cema Cabir ve Cebel Evliya'daki ordu üssünün komutanı Tuğgeneral Mütevekkil Sıddık yer alıyor.

Al Arabiya'nın haberi üzerine HDK, kuzey ve batı Darfur'daki yetkililerinin çatışmalarda öldürüldüğünü yalanladı.

Sudan'da Ekim 2021 askeri darbesinden sonra bir yandan geçiş hükümeti kurmak için siyasi müzakereler yürütülürken, ülkeyi bir generaller konseyi yönetiyor. Şiddet, HDK'nin düzenli orduya planlanan entegrasyonu konusunda haftalardır derinleşen gerilimin ardından patlak verdi. Entegrasyon, ülkeyi sivil yönetime geri döndürecek ve 2021 askeri darbesinin yol açtığı siyasi-ekonomik krizi sona erdirecek anlaşmaya varmak için yürütülen müzakerelerin anahtar unsuruydu.

Çatışmalara dönüşen ihtilafın merkezinde iki askeri yetkili var: Silahlı kuvvetlerin başı ve fiilen ülkenin devlet başkanı General Abdulfettah el Burhan ile HDK Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu.

İktidardaki askeri rejimin iki ana fraksiyonu arasındaki şiddetli kriz, Sudan'la birlikte bölgeyi istikrarsızlaştırma tehdidi oluşturmanın yanısıra Körfez krallıkları, ABD, AB, Rusya, Çin'in müdahil olduğu nüfuz mücadelesini tırmandırma potansiyeli taşıyor.

Dün ordudan yapılan ilk açıklamada HDK Komutanı Muhammed Hamdan Dagalu kast edilerek "Hımidti'nin isyancı milislerinin tasfiye edilmesi ve dağıtılmasından önce herhangi bir müzakere veya diyalog olmayacak" denildi.

Bugün "Zafer saati yaklaştı. İsyancı HDK milislerinin bu pervasız macerasında yitirilen masum canlara Allah’tan rahmet, yaralılara acil şifalar diliyoruz. Sabırlı ve gururlu halkımıza yakında güzel haberler vereceğimizi müjdeliyoruz" açıklamasını yapan ordu, HDK'nin Hartum'daki başkanlık sarayı, genelkurmay başkanının konutu, devlet televizyon istasyonu ve havaalanları, kuzeydeki Merovi, el Faşir kenti ve Batı Darfur eyaletini ele geçirdiği iddiasını yalanladı.

Sudan ordusu, başkentin batısında Umdurman kentindeki devlet televizyonu binası, doğudaki Port Sudan, Kesele ve Gadarif, güneydeki Damazin, Kosti ve Kadugli ve batıdaki Kerari kentlerindeki HDK karargahlarını ele geçirdiğini duyurdu.

Başkent Hartum'un yanısıra ülkenin farklı kentlerinde de taraflar arasındaki çatışmalar devam ederken, Hartum Güvenlik Komitesi'nin vatandaşların güvenliği için bugünü resmi tatil ilan etmesiyle başkentte caddeler boş kaldı, esnaf iş yerlerini açmadı.

The Guardian'a konuşan dört çocuk babası bir Hartumlu, “Sudan halkı müdahil olmamalı, ama ne yazık ki içine sürüklendik. Sudan halkı olarak bizim bu işten bir çıkarımız yok. Hangisi kazanırsa kazansın, sonunda kaybeden biziz” dedi.

Arap Birliği, Mısır ve Suudi Arabistan'ın talebi üzerine Sudan'daki durumu görüşmek üzere bugün acilen toplandı.

Suudi Dışişleri, Suudi Arabistan, BAE ve ABD Dışişleri Bakanları'nın Sudan'ı görüştüğünü ve 'askeri tırmanışı durdurmanın önemini' vurguladığını duyurdu.

Afrika’daki en güçlü 10 ordu arasında yer alan Sudan ordusu, 200 bine yakın asker, 170 tank, 7 bin askeri araç, 389 top ve 45'i savaş jeti olmak üzere 191 savaş uçağına sahip.

Milis sayısı 100 bin olarak tahmin edilen HDK, 10 bin silahlı araç, uçaksavar ve topa sahip.

2019'da devrilen Ömer el Beşir'in desteği ve zamanla ekonomik ve siyasi alanda elde ettiği kazanımlar, ülke içinde ve dışında üstlendiği rollerle bağımsız ve paralel orduya dönüşen HDK'nin kökeni, Sudan'ın batısındaki Darfur bölgesinde 2003'te patlak veren iç savaşta kötü şöhrete sahip Cancavid milislerine dayanıyor.

Darfur'da 2003'te çoğunlukla Arap olmayanların ayrımcılık şikayetiyle hükümete karşı silahlanması üzerine yaşanan iç savaş ve oluşan insani kriz, 2003-2004 yıllarında dünya gündemine damga vurdu. Birleşmiş Milletler'e (BM) göre, savaşta yaklaşık 300 bin kişi öldü ve yaklaşık 2.5 milyon kişi yerinden edildi.

Dönemin Sudan Devlet Başkanı Beşir, isyancılara karşı savaşmak için bölgenin Arap kökenli Cancavid milislerinden destek aldı.

Beşir hakkında Darfur’da insanlık suçu işlediği gerekçesiyle 2009'da Uluslararası Ceza Mahkemesi'nde (UCM) açılan dava ve isnat edilen soykırım suçlamaları, Cancavidlerin kontrol altına alınmasını gerektirdi.

2010’da başlayan Darfur barış süreciyle orduya entegre edilme sürecine giren Cancavidler, önce Sınır Koruma Birlikleri, sonra da Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) adı altında Sudan istihbarat teşkilatına entegre edilerek 2014'te resmen tanındı.

2013 yılında Cancavidlere liderlik eden Musa Hilal’in Beşir ile ilişkilerini kesmesi ise Hilal’in kuzeni 'Hımidti' lakaplı Muhammed Hamdan Dagalu'nun önünü açan dönüm noktası oldu.

Ocak 2017'de Güvenlik ve İstihbarat Teşkilatına bağlı HDK'nin Beşir liderliğindeki orduya bağlanmasına ilişkin Hızlı Destek Kuvvetleri Yasası meclisten geçti.

HDK lideri Dagalu, Yemen ve Libya'daki çatışmalarda rol alan ve 2017’de Sudan'ın Darfur ve Kurdufan bölgelerindeki bazı altın madenlerini kontrol eden etkili bir paramiliter güç oluşturdu.

Başta Libya olmak üzere Sudan sınırlarında düzensiz göç akışlarını durdurmak gibi görevler üstlenen HDK, Sudan ordusunun içinde 2015'te Yemen'deki savaşa katılıp karadaki en etkili güçlerden biri olarak sivrilerek bölgesel boyut kazandı.

Sudan'da 1989 yılında askeri darbeyle iktidara gelen Beşir'i 30 yıl sonra iktidardan gönderecek halk isyanı 2018'de başladığında, Hartum’a konuşlandırılan HDK, başta devlet başkanının yanında yer alıp rejimi korumaya devam etti.

Ancak HDK lideri Dagalu, isyanın büyümesiyle birlikte halktan yana tavır alarak Beşir'in devrilmesinde önemli rol oynadı.

HDK'nin Nisan 2019’daki askeri müdahalenin ardından başkentte ordu karargahının önünde Haziran 2019'da 100’den fazla protestocunun katledilmesi dahil olmak üzere insan hakları ihlalleriyle suçlanmasına rağmen, Dagalu, siyaset sahnesinde bir aktör olarak kendini kabul ettirdi.

Beşir’den sonra Nisan 2019’da kurulan Geçici Askeri Konsey'in başkan yardımcılığına getirilen Dagalu, Geçici Sivil Yönetim düzenlemelerini içeren Anayasal Bildiri anlaşmasının imzalanması sonucu, Ağustos 2019'dan beri devlet başkanlığı yetkilerini üzerinde toplayan Egemenlik Konseyi'nde başkan yardımcılığına getirildi. Yani asker-sivil ortaklığındaki yeni yönetimde ikinci adam haline geldi.

Burhan, Temmuz 2019'da HDK Yasası'nda değişiklik yapıp HDK'nin Ordu Yasası'nın tüm hükümlerine tabi olmasını öngören 5. maddesini kaldıran anayasal kararname yayımladı. Bu maddenin iptal edilmesiyle paramiliter güç HDK, yarı bağımsız hale geldi ve doğrudan Dagalu'ya bağlı askeri güce dönüştü.

25 Ekim 2021 askeri darbesinde Burhan'a ortaklık eden Dagalu, Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ve Rusya ile yakın ilişkiler kurdu, yurtdışında çok sayıda devlet başkanı ve liderle bir araya geldi.