Uber'in Fransız kabinesindeki lobicisi Macron, 'muhalif bakanlarla şirket lehine anlaşma yapmış'

Mobil uygulama üzerinden ulaşım hizmeti veren ABD merkezli Uber şirketinin taksi piyasasına savaş açarken hükümetler nezdinde agresif lobi faaliyetleri yürüttüğü, hatta yasaları çiğnediğini gösteren on binlerce belge sızdırıldı. The Guardian'ın Uluslararası Araştırmacı Gazeteciler Konsorsiyumu'nun (ICIJ) erişimine sunduğu 124 binden fazla Uber belgesinin en çarpıcısı bölümleri, Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron hakkında.

2017 ve 2022 cumhurbaşkanlığı seçimlerinin galibi Macron, belgelere göre 2014-16 arasında eski Cumhurbaşkanı François Hollande'ın kabinesinde Ekonomi, Sanayi, Dijital İşler Bakanı iken Uber'in Fransız taksi piyasasını sekteye uğratma kampanyasına her türlü desteği vermiş.

Uber Avrupa'da taksici protestoları, taksicilerin Uber sürücülerine attığı dayaklar, Uber ofislerine polis baskınları, Uber yöneticilerinin tutuklanması dahil çok sıkı direnişle karşılanırken, bunu kırmak için en büyük desteği geleceğin Fransa Cumhurbaşkanı'ndan almış.

Rothschild'de çalışmış eski bir banker olan, başa geldikten sonra dayattığı neoliberal politikalar nedeniyle Sarı Yelekler dahil pek çok protestoya neden olan ve 'zenginlerin cumhurbaşkanı' lakabını alan Macron, şirketin hükümetteki adamı gibi çalışmış, 'kabinedeki Uber karşıtlarıyla gizli anlaşma kotardığına' dair şirkete müjde bile vermiş.

Uber yöneticileri ile Macron arasındaki kısa mesajlaşmalar ve e-postalar, şirketin Macron'u 'anahtar müttefik' diye niteleyip perde arkası çabalarında Macron'dan yardım istediğini, ofislerine baskın yapıldığında yardım istemek için hiç tereddütsüz Macron'la temasa geçtiğini gösteriyor.

İlişki, 2014 sonunda Fransa Ekonomi, Sanayi ve Dijital İşler Bakanı'nın Uber'in kurucu ortağı Travis Kalanick'e “Teşekkürler sevgili Travis. İletişimde kalalım ve birlikte ilerleyelim. En iyisini dilerim, Emmanuel" yazdığı dostluk boyutlarında seyretmiş.

Bununla birlikte müstakbel cumhurbaşkanı, Kalanick ile yaptığı yüz yüze görüşmeleri halka açık günlüğüne kaydetmede çekingen davranmış. Sızdırılan belgelerde yer alan 4 yüz yüze görüşmeden sadece biri, Ocak 2016'da Davos'ta gerçekleşeni, Macron tarafından kamuoyuna açıklanmış.

Oysa belgelere göre o dönemde Macron ile ekibi, perde arkasında Fransa'da Uber'in hayatını kolaylaştırmak için ellerinden geleni yapmakla meşguldü.

İşçilerin haklarını sonuna dek savunmasıyla meşhur Fransa'da istihdam güvencesi sunmadan sigortasız ve muğlak koşullarda geçici çalışma anlamına gelen Uber'in modeli, kabinedeki bazı bakanlar için kabul edilemezken, Macron'un neoliberal politikalarıyla tam uyum içindeydi.

'Startup'larla canlandırılan deregüle edilmiş ekonomiyi savunan genç bakan, Mediapart'a demecinde, 'Uber'i yasaklamanın, işsiz gençleri uyuşturucu satmak için banliyölerdeki kara deliklere geri göndermek anlamına geleceğini' öne sürdü ve şirketin Fransa'ya gelişini memnuniyetle karşıladı. Uber ile Macron arasındaki ilk görüşmeden önce, bir bakanlık danışmanı, şirkete, regülasyon beklentilerini ve işletmenin istihdam ve ulaşım maliyetleri üzerindeki etkisiyle ilgili tahminlerini sordu.

1 Ekim 2014'te maliye bakanlığında gerçekleşen görüşme, Uber iç yazışmalarına göre 'oldukça sıcak, dostane ve yapıcı' atmosferde geçerek ilişkinin gidişatını belirledi. İç yazışmaya göre 'Macron, Fransa'yı Uber için çalıştırmanın yollarını bulmak istiyordu, böylece Uber Fransa'da ve Fransa için çalışabilecekti'. Ekonomi Bakanı, Sosyalist Partil milletvekili Thomas Thévenoud'un sunduğu tasarının görüşmenin sabahı mecliste yasalaşması nedeniyle 'özür diler' havadaydı. Zira yasa, mobil uygulama tabanlı araç çağırma hizmetlerini (Fransızca kısaltması VTC) radikal şekilde kısıtlıyordu. Macron yeni yasanın etrafından dolanmak konusunda açık ve net istek gösterdi.

Bu tavırdan çok memnun kalan Uber'in Avrupa'daki baş lobicisi Mark MacGann, “Muhteşem toplantı, daha önce hiç böyle bir şey görmemiştim. Hepimiz yakında dans edeceğiz" diye yazdı. Uber'in kurucu ortağı Kalanick de Macron'a kişisel olarak teşekkür ederken "Uber'in Fransa'ya yenilik ve istihdam getirdiğine inandığınıza dair yorumunuzu çok ciddiye alıyorum. Uber'i Fransa'da başarılı kılmak için uygun düzenleyici çerçeve bulunursa, tam da bunu çok hızlı şekilde yapacağımızı size taahhüt ediyorum" diye yazdı. Bu, Macron ve ekibi ile üst düzey Uber yöneticileri arasındaki yaklaşık 50 telefon görüşmesi, e-posta alışverişi veya yüz yüze görüşmenin ilkiydi.

Fransa'da Uber'le ilgili en tartışmalı unsur, özel kişilerin kendi arabalarında taşımacılık yapmalarına izin veren 'kişiden kişiye' UberPop hizmetiydi. Uber'in 'araç paylaşma' olarak takdim ettiği hizmet, Fransız yetkililer için yeni Thévenoud yasası ve yerel hükümet kararnameleriyle yasaklanan, düzenlenmemiş bir ticari taşımacılık türüydü.

UberPop'a tepki Fransa'daki taksi savaşlarında en şiddetli sahnelere yol açtı. Haziran 2015'te bir çatışmanın ortasında kalan ünlü ABD'li kadın rockçı Courtney Love, Cumhurbaşkanı Hollande'a hitaben malum İngilizce küfürlerle "Kahrolasıca polisler nerede??? İnsanlarınızın ziyaretçilere saldırması yasal mı? K..ını kaldır havaalanına gel. O ne lan???" diye tweetledi.

Nirvana'nın 1994'te intihar eden solisti Kurt Cobain'in eşi olarak da tanınan Love, yumurtaya bulanmış aracın fotoğrafı eşliğinde "Taksi şoförleri arabamızı pusuya düşürdü ve şoförümüzü rehin tutuyor. Metal sopalarla arabalara vuruyorlar. Burası Fransa mı?? Bağdat'ta daha güvendeyim" diye ekledi.

Uber'in faaliyetlerini sıkı takibe alan adalet bakanlığı, vergi makamları ve çeşitli diğer düzenleyici kurumlar, 2014 sonu ile 2015 ortası arasında şirketin Paris, Lille ve Lyon'daki ofislerine en az 5 kez baskın düzenledi.

Düzenli ruhsatlı taksilerinden yasal olarak sorumlu İçişleri Bakanı Bernard Cazeneuve, 'kanunsuz kovboy' gözüyle baktığı Uber'den hoşlanmazken, dönemin Başbakanı Manuel Valls'ın hissiyatı da pek farklı değildi.

Belgelere göre Macron'u müttefik olarak yazan Uber yöneticileri, Valls'ı 'inatçı muhalif' olarak not etti ve özel sohbetlerinde dönemin başbakanından '1 numaralı düşman' diye söz edip protesto düzenletmeyi planladı, hatta üst düzey bir yönetici Valls maskeli sürücülerin giyotinle gösteri yapmasını önerdi.

Uber, sivil itaatsizlikten sosyal medya kampanyalarına ve mahkemelerde amansızca meydan okumaya kadar her seçeneği değerlendirdi ve bunların çoğunu uyguladı. Belli bir sınıf ehliyet sahibi sürücülere ikiden az yolcu taşıma yasağını aşmak için araca şişme bebek yerleştirmek gibi saçma önerileri bile tartıştı.

Uber'in Macron'dan ne elde ettiği meselesine geri dönmek gerekirse, belgelere göre Macron, kendi Ekonomi Bakanlığı'na bağı Rekabet, Tüketici İlişkileri ve Dolandırıcılığın Önlenmesi Genel Müdürlüğü'nü (DGCCRF) Uber'i rahat bırakmaya ikna edeceğine dair şirket yöneticilerine söz verdi.

Dolayısıyla Kasım 2014'te Lyon ve Paris ofislerine yapılan baskınlar sırasında, yöneticilerin öfkeli tepkisi, 'güçlü müttefiklerine' yöneldi. Dönemin Uber Başkan Yardımcısı David Plouffe, ABD'den "Bunlar Macron'a rapor veriyorlar, değil mi?" diye çıkıştı. Bunun üzerine MacGann, Macron'un ekibine 'DGCCRF ile konuşmalarını söylediğini' ve düzenleyiciye "Onlarla teknik bir tartışma yapmamız gerekiyor... Çok muhafazakar olunmasını istemiyorum" dediğini bildirdi.

O ay Macron'un danışmanlarıyla planlanmış toplantıdan önce yazan MacGann, "Macron'un bize verdiği taahhütlerle bakanlığının çeliştiğini gördüğümüz örneklere dair uzun bir liste hazırladık" diye ekledi.

Temmuz 2015'te bu kez vergi kaçakçılığı soruşturan hükümet müfettişlerinin Uber'in Paris ofisine yaptığı bir baskında, 'kill switch' yöntemiyle şirket bilgisayarlarına erişimi engellemek için çılgınca çabalayan Uber yöneticileri arasındaki yazışmalarda, MacGann, "Macron'dan onları geri çekmesini istedim" dedi.

Uber'in de bildiği gibi polis Macron'un kontrolünde değildi, ama McGann Macron'a şu mesajı gönderdi: "Rahatsız ettiğim için üzgünüm, ama bir baskın oluyor... Yöneticimizi tutuklayacaklarını söylüyorlar. Uzun zamandır beklenen barışçı iklime artık bu haftasonunda ulaşmayı umuyorduk. Personelinizden bize tavsiyede bulunmalarını isteyebilir misiniz?” Macron ise belki de uyarıldığından bu mesaja yanıt göndermedi.

Ekim 2015'te Marsilya'daki yetkililer, şirketin düzenli ve yasal hizmeti olan UberX'i yasakladığında MacGann hemen bakanla temasa geçip Uber'in karardan 'dehşete düştüğünü' söyledi ve "Kabinenizden neler olup bittiğini anlamamıza yardım etmesini isteyebilir misiniz" dedi. Macron cevap verdi: “Buna şahsen bakacağım. Tüm olguları bana gönderin, bu akşam bir karar vereceğiz. Bu noktada sakin olalım.” İki gün sonra Marsilya yetkilisi kararını 'açıklığa kavuşturup' yasağı iptal etti. MacGann, Macron'a neşeli bir havada "Makamınız ve Beauvau [içişleri bakanlığı] ile iyi bir işbirliği" diye yazdı.

Marsilya'daki gelişmeyi Macron'dan ziyade bizzat yetkililer ulaşıp derdini anlatmasına da borçlu olabilecek Uber yöneticileri, yine de 2 yıl boyunca içeriğini belirtmeden Macron ile bir anlaşmanın varlığından söz etti. Anlaşma, özünde, Macron'un UberPop'un Fransa'da asla geçerli olamayacağı kanaatinden ötürü, UberPop'un geri çekimesi ve karşılığında UberX'i kapsayan -özellikle sürücülerin VTC ehliyetini nasıl edindiği konusunda- kuralların büyük ölçüde hafifletilmesi gibi görünüyor. Macron'la 80 dakikalık bir görüşmenin ardından bir Uber yöneticisinin bu yönde yazdığı bir yazı var.

Belgelere göre iki Uber yöneticisinin UberPop yüzünden tutuklanması üzerine Macron'un Valls ve Cazeneuve ile görüşmelerinin ardından, Kalanick, UberPop'u birkaç saat içinde devre dışı bırakacağına dair Macron'a mesajlaştı. Kalanick "Caz'a güvenmeli miyiz?" diye sorduğunda, Macron, "Dün başbakanla görüştük. Cazeneuve taksileri sessiz tutacak ve ben gelecek hafta reformu hazırlayıp yasayı düzeltmek için herkesi toplayacağım. Caz anlaşmayı kabul etti… En iyisi bu” yanıtını verdi. Ve Paris saatiyle 20.00'de UberPop Fransa'da çekildi.

Belgeler, Uber'in VTC ile ilgili yasama değişikliklerinin dostane milletvekillerine sunulması konusunda Macron'un ekibiye koordineli çalıştığını gösteriyor. UberPop askıya alındıktan sonra, Macron, değişikliklerin kilit hükümlerden biri olan VTC ehliyeti için eğitimlerin azaltılmasını bakanlık kararnamesiyle geçirdi.

Şimdi gazeteciler belgelerle ilgili görüşlerini sorduğunda, DGCCRF gibi Marsilya'daki yetkili de -artık Cumhurbaşkanlığı Sarayı'nda Macron'un en yakın danışmanlarından biri- yasakla ilgili Macron'un bakanlığıyla görüş alışverişi ya da baskı altına alınmanın sözkonusu olmadığını söylüyor. Dönemin Ekonomi Bakanı Genel Sekreter Yardımcısı Emmanuel Lacresse, Macron'un Marsilya'ya veya Uber ile ilgili herhangi bir yasal işleme müdahale etmediğinde ısrar ediyor. Cazeneuve, anlaşmadan haberi olmadığını, Uber'e hak ettiği gibi çok sert davrandığını söylüyor. Macron'dan henüz açıklama gelmedi.