Boru Hatları İle Petrol Taşıma Anonim Şirketi (BOTAŞ) eski Genel Müdürü Gökhan Yardım, İran'ın 10 günlük süreyle doğalgaz kesintisi yapmasını ve Türkiye’nin yönetimini Radyo Sputnik’te Ali Çağatay’la Seyir Hali programında değerlendirdi.
Yardım, doğalgaz sisteminin nasıl çalıştığını “Doğalgaz sistemi bir denge sistemidir. Ülkeye gelen doğalgazı tüketiciler kullanıyorlar. Bizler tüketimin az olduğu zamanlarda bu gazı yer altında depoluyoruz veya LNG terminallerimize doğalgazı getiriyoruz. Orada da az bir miktarda depo görevi görüyor ama aynı zamanda ülkeye doğalgaz girişi de sağlıyor. Tüketim kış aylarında artmaya başladığı zaman daima sistemin dengede olmasına dikkat ederiz. Tüketim ile girişin birbirine eşit olması lazım. Bunların arasındaki fark tüketim lehine büyürse o zaman tüketimi kısmak gerekir. Yapılan çok basit anlamda budur. Ülkeye gaz girişi derken yaz aylarında Nisan’dan Eylül sonuna kadar yeraltı depolarını doldururuz. 1 Kasım itibariyle yeraltı depolarının maksimumda olmasını isteriz. Çünkü depolar ne kadar dolu olursa sisteme o kadar gaz verilir” diye anlattı.
‘Ülkemize soğuk bir hava dalgasının geleceği belliydi’
Eylül ayında geçtiğimiz yıllara göre daha az gaz depolandığını hatırlatan Yardım, Ocak ayı boyunca gaz dengesinin seyrini “Bu sene Eylül ayında ‘depolarımızda geçmiş senelere göre daha az gaz var’ diyerek uyardım. Bu gaz yok anlamında değil, 500-700 milyon metreküp daha az vardı. Tuz deposu ise yıl içerisinde birkaç defa doldurulup boşaltılabilir. Daha pahalıya yapılırlar ama tuz depolarının böyle bir avantajı vardır. Baktığımızda Ocak ayının başından itibaren tuz deposu 300 milyonlara düşmüş ama 1 Ocak’tan itibaren günde 20 milyon metreküp gaz depolamış ve 500 milyonlara çıkartmışız. 13’ünden sonra tekrar depodan gaz almaya başlamışız, şimdi dengede gibi. İşletmeciler daima hava sıcaklıklarına bakarlar. Özellikle kışın meteorolojiyle yoğun bir işbirliği içerisinde bulunurlar. Ülkemize soğuk bir hava dalgasının geleceği belliydi. Ona göre boru hattının basıncı yükseltilir yani boru hattı sisteminde de gaz depolanmaya çalışılır. Nitekim verilere baktığımızda borulardaki gaz miktarının yükseltildiğini görüyorum ama tam bu sıralarda İran gazı kesti” diye aktardı.
‘Gaz kaçağı bile olsa boru hattının basıncını düşürürsünüz, üç günde tamir edersiniz’
Yardım, İran’ın gazı kesmesinin ardındaki olası nedenleri “Çeşitli sebepler var. Herkes bir sebep söyleyebilir ama ben para ödenmediği konusunda aynı fikirde değilim. Böyle bir şey olsa İran çıkar bunu söyler. Şu an İran suçlu durumda, görevini yapmamış bir tedarikçi konumundadır. Aslında İran’da her sene oluyor. ‘Arıza oldu’ veya ‘hava çok soğudu’ deniyor. Tahran’daki hava sıcaklıklarına baktığımızda aşırı bir soğuk yoktu ama Tebriz’de vardı. Birtakım arızalar olduğu söyleniyor. İran, pandemi başladığında kendi boru hattında Türkiye tarafında oluşan bir patlak olmuştu. Ekipler pandemiden dolayı oraya gidip tamir edemediler. Bunun mütekabiliyetini mi yapıyor, bilemiyoruz. Yoksa Gazprom ile yeni kontrat imzaladık. Kontratların süresi bitti. Ondan dolayı mı? Kendisi de çünkü mevcut kontratı 2026’da bitecek, onu uzatmak istiyordu. Süre önemli, gaz kaçağı bile olsa boru hattının basıncını düşürürsünüz. Üç günde tamir edersiniz. BOTAŞ, Pazarcık’ta boru hattında yangın ve patlak oldu. Üç günde tamir etti, sistemi devreye aldı. On gün bana biraz abartılı bir süre olarak geldi. Soğuk havanın geleceği de belli olunca BOTAŞ bazı tedbirler almak zoruna gitti” diye yorumladı.
Gaz arzında sıkıntı olduğu zaman ne yapılması lazım?
Yardım, gaz arzında sorun olduğunda yapılması gerekenleri “Bunların hepsi yönetmeliklerle uygulama esaslarıyla aslında EPDK tarafından belirlenmiştir. Şebeke işleyiş düzenlemeleri vardır. Burada öncelikle kesilebilir müşterileri kesersiniz. Tabii kesebilmeniz için kesilebilir tarifeniz olması lazımdır. Bu tarife yok. Sanıyorum kesilebilir sanayici de yok. Yakıtlı elektrik santrallerini kesersiniz. Bakarsınız arz ile talep dengede mi? Talep daha fazla ise devam edersiniz. Sanayicilerden kesilecek olanlar ve kesilemeyecek olanlar vardır. Seramik, cam, demir-çelik, petrokimyayı kesemezsiniz. Kesmemeniz lazım. Bunları teknolojik olarak keserseniz tekrar devreye almak günler alır ve büyük tahribatlar olabilir. Isınma amaçlıları kesebilirsiniz” diye sıraladı.
‘35 milyonluk gaz giriyordu doğudan ama İran gazı kesince 7 milyon metreküp ile kaldık’
Verilere göre gazda 9.5 milyon metreküp fazlada olduğumuzu belirten Yardım, sorunun basınç dengesizliği olduğunu “Baktığımızda en son veri ayın 24’ü itibarıyla 9.5 milyon metreküp artıdayız. Sistem dengeye gelmiş gibi gözüküyor. Bu ülke içerisinde arz ve talebin dengelenmesi, onun ötesinde bir de tüketim noktalarında tüketimi sağlayacak basıncı elde etmek lazım, bunun için de boru hattının simülasyonu gereklidir. Türkiye 2022’ye girdiğinde Azerbaycan’dan gelen 6.6 milyar metreküplük kontrat bitmişti. Onun 20 milyon metreküplük günlük gaz girişi vardı. O devreden çıktı. İran’dan 28 milyon gaz giriyordu. Azerbaycan devreden çıktı ama spot olarak 7 milyon metreküplük gaz girişi oldu. 35 milyonluk gaz giriyordu doğudan ama İran gazı kesince 7 milyon metreküp ile boşalma durumuyla karşı karşıya kaldık. Oraya gazı götürmek lazımdır. Türkiye’nin gazı aslında kuzey batıdadır. O sebepten dolayı kuzeybatıdan aldığımız TürkAkım ile Eskişehir’den geliyor” diye belirtti.