‘Bölgede ‘mıntıka temizliği’ İran ile olası çatışmanın habercisi’

“8 Aralık’tan sonra bu ilk temas değil, 14 Mayıs'ta Suudi Arabistan’ın aracılık ettiği Riyad'daki görüşme vardı. Onun arkasından Birleşmiş Milletler zirvesi marjında birtakım temaslar vardı. Ve son 1 aydır bir ivme kazanan, özellikle askeri sahadaki ilişkiler vardı. En son CENTCOM generalleriyle Ahmet el Şara ve Esad el Şeybani basketbol oynamışlardı. Dolayısıyla böyle bir yoğun diplomatik ve askeri temaslar var. Dolayısıyla bunun altyapısı böyle hazırlanmıştı. Yani o diplomatik temasların bir arka planı var ve onun üzerine bu görüşme gelecek.

Haziran ayında İran-İsrail savaşı vardı, bunun önümüzdeki günlerde tekrar ivme kazanacağı konuşuluyor. Bunu ciddiye almakta fayda var, birincisi bu. İkincisi; IŞİD'le alakalı mesele, özellikle Irak'ın batısında, Suriye'nin kuzey doğusunda. Gerçekten sahada böyle bir karşılığı var mı, yok mu emin değilim. Arap aşiretleri arasında böyle bir merce bulduğundan şüphe yok. Ama gerçekten sahada böyle binlerce kişilik bir IŞİD varlığının olduğu ve bunun üzerinden ciddi bir tehdit olduğundan çok emin değilim. Yani belli hücreler vardır illaki, belli lokal kontrol ettikleri sahalar vardır ama bu sanki daha başka bir üst dizayn için kullanılıyor gibi düşünüyorum. Irak'taki iç savaşta mesela özellikle 2009-2010'a kadar böyle bir zemin vardı. Proto-IŞİD örgütlerin serpilebileceği bir zemin vardı ama Suriye'de şu aşamada sahada böyle bir kontrol dışı çok çok küçük alanlar var. Ve bu alanlardan da 2013-14-15'teki gibi çok yoğun bir Irak ve Suriye'de bir Suriye kadar coğrafyayı kontrol edebilecekleri bir saha gerçekliği yok. Ama bunun üzerinden tarafların kendilerini ifade edebildikleri bir zemin var. O zeminde elbette Amerika'ya bölgede neden ihtiyaç duyulsun? Çünkü IŞİD diye bir tehlike var. Bundan dolayı ihtiyaç duyulur herhalde. Yani biraz da bunun için kullanılıyor.”

“Şara’nın diplomasi yeteneği var ama bu daha ziyade örgütlerle, aşiretlerle yapılmış şimdiye kadar. Gerçi geçen ay da Moskova'daydı, Kremlin'de de ağırlandı. Sonra Çin'e de gidecektir, Pekin'de de ağırlanacaktır. Taliban da aşağı yukarı benzer bir rotayı izlemişti hatırlarsanız. Amerika haricinde onlar da benzer bir rotadan geçtiler. Belki onların da Amerika ziyareti olur yakınlarda.

Dolayısıyla Amerika'nın zamanında mahvettiği, talan ettiği Afganistan ve Irak gibi iki sorunlu coğrafya, yine Amerika eliyle uluslararası sisteme entegre ediliyor. Dolayısıyla ben Afganistan ile Suriye'yi çok ayırmıyorum. Yani mantalite olarak önce yıkılıp sonra tekrar sisteme entegre edilmesi yönüyle birbirinden çok ayırt edemiyorum. Muhtemelen ikisi de aynı rotaları izleyecekler.”

“Peşrev kısmı var tabii de Türkiye-İsrail doğrudan ilişkilerinden önce biraz İsrail-Suriye meselesini irdelemek isterim ben. Çünkü İsrail açısından Suriye biraz böyle bir yerde duruyor; 1974'teki o kuvvetlerin ayrışması anlaşması vardı, Hafız Esad’ın yaptığı, 1973 Yom-Kippur Savaş'ından hemen sonraki anlaşma. O anlaşmayı temel alarak bir uzlaşıya varılması… yani en azından zaten teknik olarak 73’ten sonra barış yapılmış değil Suriye ile İsrail arasında. Mısır'la, Ürdün'le falan yapıldı ama Suriye ile yapılmadı. Dolayısıyla İsrail 74 anlaşması temelinde en azından bir sürdürülebilir statüko yaratmak istiyor. Bu, anladığım kadarıyla Suriye'nin de işine geliyor. Fakat burada olayı çetrefilleştiren İsraillerin Hermon Dağı dedikleri o dağa kadarki alanı komple kontrol etmesi, Golan'daki işgali 67’deki işgali daha da genişleterek Şam'a daha fazla yanaşması ve artık kısa topçu menziline girmesi yani İsrail toplarının menziline girdi Şam'daki bütün başkanlık sarayı vs. bile. Sadece havadan bombardıman değil, karadan da böyle bir risk var. Dolayısıyla bu işi biraz çetrefilleştiriyor.

İkincisi; çok üst düzeyde bizzat başbakanın ağzından, dışişleri ve savunma bakanlarının ağzından Suriye'deki Dürzilerin özellikle o Hikmet el Hicri grubunun İsrail'in himayesi altında olduğu söylendi. Bunun üzerine de Şam yönetiminin Süveyda ve etrafında bir hakimiyet kuramayacağı açık bir şekilde söylendi. Kurmaya niyetlendiği her seferinde İsrail sert bir şekilde vurdu. İcabında Şam'da başkanlık sarayını da savunma bakanlığını da vurarak geri adım atmayacağını, buna niyeti olmadığını gösterdi. Bunlar işi çetrefilleştiriyor.”

“Fakat İsrail’in Suriye'ye ihtiyacı var. Bir, yekpare bir kara devleti olarak var olması İsrail'in işine geliyor. Çünkü eğer Şam'ın etkisi Deyrizor'da, Rakka'da, Tenef civarında, Halep'te vs. zayıflarsa bu sefer oralarda orta vadede IŞİD benzeri yapılar tekrardan güçlenebilir. Bundan korkuluyor. İkinci bir mesele de; Suriye'nin batısında ve doğusunda geniş Şii topluluklar var. Batısında Lübnan Hizbullah'ı var, doğusunda Irak Şii'leri var. Dolayısıyla bunların yeniden bölgede güç kazanmasını istemiyor. O yüzden de Suriye'nin bir yekpare devlet olarak ortada durması Amerika'nın da lehine, İsrail'in de en iyi senaryosu değil ama İsrail'in de lehine. Şimdi burada Lübnan’daki Hizbullah'ı da sıkıştırmak istiyorlar bir yandan. İran'ın Irak üzerinden o kolu zaten kesildi 8 Aralık'ta ama bunu tekrardan canlanmayacağı bir konjonktür yaratmak istiyorlar. İsrail bu açıdan da Suriye'de kendisiyle iş birliği yapmayacaksa da kendi aleyhine geçmeyecek olan bir yönetime muhtaç. Esad yönetimi bile o iç savaştaki haliyle çok yoğun bir İran ve Şii milisleri etkisindeydi. Dolayısıyla tekrardan aynı şeyi yaşamak istemiyor. Bu yüzden Suriye, Suriye'ye muhtaç. Hem İsrail hem Amerika bu açıdan da muhtaç. Şimdi biraz da bu çerçevede okuyorum. Suriye'deki Şam ve civarındaki Filistinli liderlerin ülkeden ayrılmaları, bir kısmının tutuklanmaları, kamplarının kapatılmaları vs. Bunlar elbette İsrail'in talepleriyle olmuştu. Eli Kohen’le alakalı bu soğuk savaş civarındaki Suriye’deki İsrail'in casusu. Zannedersem onun naaşından kalanları falan da iade edecekler. Orada da karşılıklı birtakım jestler var. Şimdi bunları böyle alt alta topladığımız zaman Suriye'yi tamamen devreden çıkarmak istemiyorlar. Ama şundan da endişe ediyorlar; İsrail tarafından 8 Aralık'ta ve Mart'taki o yüzlerce askeri noktanın vurulması. Bir ordusu olmasın, ağır silahları olmasın. Fakat Amerika'nın da Türkiye'nin de yardımıyla ülkeyi Şam yönetimi kontrol etsin. Fakat askeri olarak da bana tehdit olamasın. Güçlü bir ordusu olmasın, bana tehdit olamasın. Ama üniter bir devlet gibi yekpare kendi coğrafyasını kontrol etsin. Bunu amaçlıyorlar. Bu ne kadar mümkün bilmiyorum. Hem öyle olsun hem böyle olsun. Her zaman olmuyor şeyde uluslararası siyasette."