‘Mezhepçilik üzerinden politika izlemeye kalkarsanız Suriye Lübnan’a döner’

“8 Aralık’ta rejimin değişmesiyle başlayan bir süreç. 8 Aralık’tan önce hiç kimse Şam’da iktidarın el değiştireceğini, İdlib’deki Colani’nin Şam’a gelip Şam’da devlet başkanı olacağını tahmin edemezdi. Çok hızlı bir biçimde bu süreç ilerledi ve Colani de kendini bir anda Şam’da buldu. Bu aslında acaba Colani mi Şam’ı değiştirecek, Şam mı Colani’yi değiştirecek diye bir soruyu da sormamızı gerektiriyordu. Şu ana kadar aslında Colani adını değiştirdi, gerçek adı Ahmed El-Şara’yı kullanmaya başladı ve bir devlet başkanı olarak da 31 Ocak’ta yapılan o askeri zafer konferansı ile birlikte kendini devlet başkanı olarak atadı. Aslında bu yaşadığımız olaylar Şara’nın devlet başkanlığında Suriye’de başlayan devlet inşasının bir parçası olarak görmek gerekiyor. Bu devlet inşası süreci dışarıdan bakıldığında yine hiç kimsenin beklemediği gibi gerek Avrupa ülkeleri, gerek bölge ülkeleri yeni yönetime oldukça destek çıktılar. Hem Şara hem Dışişleri Bakanı Şeybani her gün farklı ülkeleri ziyaret edebiliyorlar, farklı ülkelerden heyetler gelip ziyaret ediyor. Dolayısıyla bu konuda bir sıkıntı yok.

Ama diğer taraftan da bu rejim değişikliğinin yarattığı bir heyecan da vardı. Suriyeliler uzun süreli bir otoriter yönetimin ortadan kalkmasından dolayı çok mutlu olmuşlardı. Fakat 31 Ocak’tan sonra devlet inşa süreci bu şekilde işlemeye başlayınca yavaş yavaş bazı sıkıntılar da belirmeye başladı. Başta ekonomik sıkıntılar da var ama öncelikle devletin nasıl inşa edileceği meselesi var. Bir otoriter devlet mi, yoksa bir demokratik devlet mi? Ki şu ana kadar geçen süreçte mevcut yeni yönetimin üyeleri gerek sözlü, gerek yazılı belgelerde demokrasi kelimesini bile geçirmediler.”

“Diğer taraftan geçen ayın sonunda çok enteresan bir şekilde ve hiç kimsenin beklemediği bir şekilde bir Ulusal Diyalog Konferansı toplandı. Bin 500, 2 bin kişinin katılması beklenirken sanırım 600 civarı katılımcıyla, Avrupa ve ABD’deki tanınmış muhalif figürlere de 1 gün önce davetiye yollanarak aslında ‘Siz gelmeyin’ demek istendi. Konferans çok hızlı bir şekilde yapıldı. Bunu dışarıdan birileri mi istedi, yoksa Ramazan başlamadan hızlı bir şekilde bunu yapalım ve sürece devam edelim mi dediler. Sonuç olarak zaten buradan da pek bir şey çıkmadı.

Şu anda gerek muhalefet gerekse Suriye halkının büyük bir kesimi ülkenin geleceği ile ilgili endişe duymaya başladı. Suriyeli muhaliflerden çok sert eleştiriler var. Bu süreci Şara’nın kendi devlet başkanlığını, otoritesini kurmak ve sağlamlaştırmak için kullandığı araçlar olarak görülüyor. Esad döneminde de böyle diyalog konferansları yapılırdı, hiçbir netice çıkmazdı. Ona benzetenler de var. Dolayısıyla acaba diyorlar ki ‘Şara kendi devletini mi inşa edecek?’

“Diğer taraftan başka bir sorun var; Şara ve onun örgütü olan HTŞ’nin askeri gücü yeni devletin şu anki topraklarını kontrol etmeye yetebiliyor mu acaba? Şam’ın Güneyinde zaten Dürzilerden dolayı bir sıkıntı yaşanıyordu, fakat hiç beklenmedik bir şekilde olaylar sahil bölgesinde çok hızlı bir biçimde gelişti. Bu olay nereye gideceğini tahmin etmek çok kolay değil. Şam oldukça tedirgin oldu. Yani biz bu Suriye ordusundan kalan subayların sayısı konusunda da kesin rakamlar elimizde yok ama muhtemelen küçük gruplar. Bu küçük grupların birazcık örgütlü hareket edip bir başkaldırı hareketine giriştiğinde Şam’daki hükümetin askeri olarak da yetersiz kaldığını gösterdi. Ülkenin her yerinden bizim Milli ordunun bölgelerden konvoylar aktı ve bugün bu sayede harekete geçebildiler ve ‘Düzeni sağlamaya çalışıyoruz’ dediler. Ama tabii bu sahil bölgesinde 8 Aralık’tan geçen 3 ay boyunca 1-2 tane pusu olayı oldu.

Ama diğer taraftan da silah bırakma, bir taraftan müzakereler, ılımlı bir yaklaşım da sergilendi; diğer taraftan da bu bölgeye giren grupların (bilinçli bir tercih midir bilmiyorum ama) HTŞ’nin disiplinli kadrosunun da dışında olarak cihatçı gruplar olduğunu görüyoruz. Yani bu bölgede baştan itibaren bir tehlike arz ettiriyordu.

Dolayısıyla zaten Lazkiye’den başlayıp, Suriye’nin ortasında Humus’a kadar giden bölgelerde bir devletsizlik de var. Adam kaçırmalar, adam öldürmeler, hırsızlık… Bir de enteresan bir şekilde herkes maske takıyor. Suriye güvenlik güçleri diyoruz, maskeli adamlar geliyor. Dolayısıyla adam maskesini takıp HTŞ kılığında veya başka bir örgüt adı altında gidip kendi de illegal faaliyetlerde bulunabiliyor.”

“Batı medyası Suriye’de olan olaylarla hiç ilgilenmiyor. Büyük haber ajansları veya Batılı kanallar kısa bir haberle geçiştiriyorlar. Buna rağmen birtakım katliam haberleri daha somut bir biçimde ortaya konulmuş durumda. Dolayısıyla tabii HTŞ ‘Bunu engelleyemedim’ ya da ‘Bunları cezalandırdım’ dese de sorunlar sadece bu saldırılarla da sınırlı değil. 8 Aralık’tan sonra 3 ay geçmiş ve Alevi askerlerden oluştuğu söylenen bir grup böyle bir saldırı düzenliyor. Neden böyle bir saldırı düzenledi? Şu sürekli tekrar ediliyor; ‘Bunun arkasında Hizbullah var, İran var’… Esad denklemin dışına çıktıktan ve muhalefet de devlet olduktan sonra yeni devlet kendine bir öteki arıyor, bulamıyor. Esad yok, İran yok, Hizbullah’ın bu işlere girme ihtimali yok. Burada doğal bir durum gelişmiş gibi gözüküyor.

Ben biraz daha sosyal açıdan da okumaya çalışıyorum. Mesela bölgede 3 bin Alevi öğretmeni işten attılar. Dolayısıyla Lazkiye’de toplam 12 bin civarında işten atılan Alevi var. Bunlar tabii devleti küçültme, liberal ekonomiye geçiş, işe gitmeden devletten para kazananları işten çıkartma gibi nedenlerle atılıyor ama 3 bin öğretmenin okulların dışında bırakılması bu nedenlerin hiçbirine uygun gözükmüyor. Yani burada ister istemez mezhepçi birtakım eğilimlerin olduğunu söylemek mümkün.

Bu çatışmanın belki de en kötü yönü bu mezhepçi eğilimlere yeni bir boyut katması. Bu muhtemelen belki bugün, yarın oradaki silahlı ordudan kalan gruplar yakalanacak, öldürülecek veya hapsedilecek. Ama o bölgeyi bu şekilde yönetmeye kalktığımızda ciddi sıkıntıların da şu an birikimine izin veriyorsunuz. Orada akrabaları, aileleri ölen insanlar muhtemelen intikam hırsı ile de harekete geçebilirler. Bir süre sonra ekonomik zorluklarla maaş alamayan, hayatta kalamayan insanlar zorunlu olarak İran desteği, Hizbullah, Esad ile vs. Alakası olmayan bir direniş hareketine de yol açabilir. Hatta insanlar hırsızlık yapmaya başlayabilirler. Çünkü en 30 bin kişi olduğu söylenen bir Suriye ordusu bir anda ortadan kayboldu. Bunların silahları muhakkak bölgede yayılmış durumda. Her evde silah vardır, her yerde silahlar gömülüdür, bunların toplanması da çok kolay olmayacakmış gibi gözüküyor. Burada dikkat çekici olan şey; bu olayların benzerleri Güney’de neden yaşanmadı diye sormak lazım.”

“Sahil bölgesinde bu olaylar başladığı sıralarda Süveyda’da da Süveyda Askeri Konseyi denen bir grubun üyeleri yeni devlet başkanı Şara aleyhine sert sloganlar atarak meydanlara çıktılar. Çok kalabalık bir grup değildi, ama ilk defa bizi şaşırttı. Dürziler tamamen Şam’daki hükümeti reddettiklerini söylediler. Diğer taraftan geçen hafta sonu Şam’ın Caramana mahallesi Dürzilerin, Hristiyanların yaşadığı bir bölge, burada sahil bölgesindeki olaylara benzer bir olay oldu. HTŞ kuvvetlerini yani Suriye güvenlik kuvvetlerini bir check-point’te durdurdular, silahlarını aldılar, sonra gerilim büyüdü, Caramana’yı kuşattılar, Süveyda’dan konvoylar geldi derken bir anda müzakereler başladı ve olay büyümeden ortadan kalktı. Bu aslında Dürzileri Alevilerden farklı bir yere mi koyuyor yeni yönetim?’ Diye sorarsanız bence çok fazla farklı bir yere koymuyor. Dürziler de nereden baksanız 2023’teki protestolardan önce merkezi hükümetle birlikte hareket ediyorlardı. Dolayısıyla zaman zaman sosyal medyada da görüyorum Dürziler konusunda, Dürzi şeyhi Hikmet El Hicri konusunda hakarete varan yorumlar yapılıyor, Dürzilerin öldürülmesi çağırıları yapılıyor ama merkezi hükümet de harekete geçemiyor. Çünkü orada bekleyen bir İsrail faktörü var. Bu ‘Dürziler İsrail’i davet ediyor’ demek değil.

Dürziler içerisinde genel eğilim Dürziler her zaman Arap milliyetçisi ve Suriye kimliğine çatmış insanlar. Bu da Dürzi toplumun büyük bir kısmını kapsıyor. Hatta Şam’a karşı muhalefet sergileyenler arasında da yine Şam’a belli şartlar altında bağlanmayı düşünenler var. Bir de Dürziler Alevilere göre kendi dini liderleri çatısı altında toplanmış, daha organize bir topluluk. Birlikte hareket edebiliyorlar ve kardeşe bağlılık, birbirlerini destekleme olayı daha fazla. Alevilerde bir dini veya siyasi liderlik yok. Bunun nedeni de uzun süreli Esad yönetimi zaten. Dolayısıyla tek bir dini lider ya da üçlü troyka sisteminin içindeki dini liderler ve iç savaş sırasında ortaya çıkan farklı silahlı gruplar şu anda Dürzi toplumunu yönlendirebiliyor.

Yine çok enteresan; 20 Şubat’tan itibaren başlayan Süveyda Askeri Konseyi diye bir grup ortaya çıktı. Eminim bu grubun sayıları sahil bölgesindeki Alevi Subayların örgütlediği gruptan daha küçük bile olabilir. Ama Süveyda Askeri Konseyi ve başında Suriye ordusundan ayrıldığı söylenen Tarık El Şefi diye bir subay var. Bu grupla İsrail arasında birtakım bağlantılar olup olmadığı çok tartışılıyor. Gösteride de enteresandır; İsrail’deki dini lider Muvaffak Tarif’in fotoğraflarının olduğu söylendi. Bir de 10 gündür çok enteresan şeyler oluyor; adamın biri Süveyda’nın Kuzeyinde bir kavşağa göndere İsrail bayrağı çekti. Sonra Dürziler gelip indirdiler. İki gün önce aynı olay Süveyda’da yine yaşandı. Bunları yan yana koyduğumuz zaman ve bu sahil bölgesindeki gerilimler ve Fırat’ın doğusunda ortaya çıkabilecek gerilimleri de yan yana koyduğumuzda Süveyda’daki Dürzilerin her ne kadar hala Şam ile pazarlık içinde olmasına rağmen sanki yavaş yavaş İsrail’e doğru kayma ihtimalinin de ortaya çıktığını söyleyebiliriz.”

“Ama dün mesela Rijal al-Karami diye büyük bir silahlı grup var, onlar Şam ile anlaşmaya vardıklarına dair bir iddia da ortaya atıldı. Güvenlik açısından Süveyda’nın Dürziler’e bırakılacağı şeklinde. Mezhepçilik ve mezhepler üzerinden politika izlemeye kalkarsanız Suriye Lübnan’a döner, Lübnan’dan daha felaket çatışmaya sürüklenir. Burada bağlayıcı bir unsur var; Suriyelilik kimliği.

Suriyelilik kimliğinin üzerine giderek bir şeyler yapılabilir ama bunun da Anayasal ve demokratik kurumlarla desteklenmesi lazım. Bu güvenceler verildiğinde eminim ki insanlar savaşmaktan yoruldu. Dürziler de Kürtler de Aleviler de Suriye vatandaşı olarak Suriye’de kalmayı tercih ederler. Ama bunu mevcut yönetim yapabilir mi bu konuda umutlu olmak istiyorum ama giderek umudumu kaybediyorum.”

“İsrail konusunda iki nokta ile başlamak lazım aslında; Birincisi: İsrail eskiden beri bölgede Arap olmayan veya Sünni Müslüman olmayan gruplarla bir azınlık ittifakı geliştirmeye çalışıyor. Bu noktada Lübnan’daki Maruniler en başlıca grup, arkasından da Dürziler, Kürtler gibi gruplar sıralanıyor. İkincisi: Ben İsrail’in Şam’da her ne kadar radikal rejimin olmasına karşı çıktığını söylem düzeyinde ortaya koysalar da aslında çok da umurlarında olduğunu düşünmüyorum. Netanyahu için illa ki Şam’da demokratik, istikrarlı bir devlet kaygısı yok. ‘Bize tehdit arz etmesin, İran’ı, Hizbullah’ı engellesin, Batı ile ilişki kursun, mümkünse de ordusu güçsüz olsun veya hiç olmasın’ mesele bu.

Bu bağlamda azınlıklarla ilişkiler de her zaman Suriye’nin parçalanma riskini de tetikte bir şekilde beklemesine yol açıyor. Şu an bunların hepsi İsrail için uygun. Şu anda Netanyahu’nun çatıştığı birçok cephe var. Gazze, Lübnan’daki durum netleşmiş değil, Yemen’den her an bir saldırı gelebilir, İran’ı yok etmek öncelikli bir amaç…

Bunları yan yana koyduğunuzda Suriye’de bir fırsat ortaya çıktı, bu fırsatı değerlendirdiler. Daha fazlasını isterlerse yapabilirler mi? Şu anki koşullarda istediklerini yapabileceklerini düşünüyorum. Çünkü Suriye içerisinde engelleyecek bir güç odağı yok ve Suriye’nin dışında da bu olaya müdahil olacak da bir güç odağı yok. İsrail’in bir taraftan haritayı değiştirme söylemi var. Sahil bölgesinde çatışmalar olduğu sırada SDG IŞİD ile çatıştığını duyurdu. Çok enteresan geldi. Üstüne de gece Tenef’teki Amerikan destekli Suriye Özgür Ordusu ‘Irak sınırını koruyoruz’ diye paylaşım yaptı. Ben de bunun bir tesadüf olmayacağını düşündüm. Palmira hala Tenef’teki Amerika yanlısı muhaliflerin elinde.”