Afrika’da rüzgar artık tersten esiyor: Rusya’nın kıta ülkeleriyle ilişkisi nasıl gelişiyor?
© Sputnik / Алексей Даничев
/ Abone ol
Özel
27-28 Temmuz'da Rusya'nın St. Petersburg kentindeki 2. Rusya-Afrika Zirvesi ve Ekonomik ve İnsani Forumu’nda çıkan mesajlar jeopolitik olarak tarihi öne taşıyor. Afrika araştırmacısı Dr. Hasan Aydın, Rusya ve Afrika ülkelerinin ilişkilerinin dünü, bugünü ve geleceğine dair değerlendirmelerde bulundu.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve birçok Afrika ülkesi devlet başkanı veya üst düzey yetkilisinin katıldığı 2. Rusya-Afrika Zirvesi ve Ekonomik ve İnsani Forumu tamamlandı. Zirvenin sonuç bildirgesinde tek taraflı yaptırımlara karşı çıkma, uluslararası platformlarda Rusya ve Afrika ülkelerinin birbirini desteklemesi, Rusya’dan gıda ve tahıl yardımı, işbirliklerini artırma, terörizmle mücadele gibi birçok madde yer aldı.
Forumun panel oturumunda konuşan Rusya lideri Putin, Rusya'nın Afrika ülkelerinin borç yükünün azaltılmasına yönelik çabalara katıldığını anlatarak bu bağlamda şimdiye dek 23 milyar dolarlık borcu sildiklerini kaydetti.
Putin, bir dizi Afrika ülkesinin talebi üzerine onların gelişimi için yaklaşık 90 milyon dolarlık kaynak tahsis edeceklerini de bildirdi.
Rusya'nın her zaman sorumluluk sahibi gıda ürünleri tedarikçisi olacağını ve muhtaç ülkelere ve bölgelere sevkiyatlara devam edeceğini kaydeden Putin, en kısa sürede 6 Afrika ülkesine 25-50 bin ton tahıl göndereceklerini vurguladı. Putin, Afrika ülkelerine ticari imtiyazlar sağlama, modern endüstrilerin ve tarım sektörünün kurulmasında destek sunma sözü de verdi.
Putin’in uluslararası sisteme dair verdiği siyasi mesajlar da dikkat çekiciydi.
‘Sömürge geçmişi bulunmayan aktörler Afrika’da daha fazla alan kazanıyor’
Peki, dünyada bloklaşma artarken Afrika ülkelerinin Rusya’ya olan yakınlaşması neden kaynaklanıyor?
Afrika üzerine çalışan Şanghay Üniversitesi'nden Dr. Hasan Aydın, Afrika ülkelerinin sömürgeciliğin sona ermesinden bu yana birtakım hayal kırıklıklarının mevcut olduğunu belirterek şunları anlattı:
“Bunlardan biri arzu edilen ekonomik ve siyasi kalkınmanın gerçekleştirilememiş olması. Bu halk nezdinde de liderler nezdinde de söz konusu oluyor. Afrikalı liderlerin ve halkların bu hayal kırıklığı Batılı ülkelerine yönelik algılarına olumsuz yansıyabiliyor. Diğer bir ifadeyle Afrika’daki bazı liderler ve halklar söz konusu ekonomik ve siyasi kalkınma probleminin temelinde haklı olarak sömürgecilik geçmişini görüyorlar. Hâl böyle olunca bu ülkelerde Batı karşıtı bir söylem ve anlayış gelişiyor. Bu durum ise Rusya gibi sömürge geçmişi bulunmayan, Batılı olmayan ve Batılıların temel prensipleri çerçevesinde hareket etmeyen aktörlerin Afrika’da daha fazla alan kazanmasına yol açıyor. Sovyet döneminde birçok Afrika ülkesinin bağımsızlık mücadelesine verilen somut destekler de bu yönde Rusya’nın elini güçlendiriyor. Yani bir nevi Afrika’daki bazı devletler ve halklar Rusya, Çin ve hatta Türkiye gibi ‘Batılı olmayan’ devletleri, kıtadaki ve ülkelerindeki Batı etkisini dengeleyebilecek bir unsur olarak görüyorlar. Afrikalıların Rusya ile ilişkilerini artırma girişimindeki temel etken bu şekilde düşünülebilir.”
‘Batılı aktörler Afrika ülkeleriyle ilişkilerinde ast-üst ilişkisi kuruyor’
“Öte yandan Afrika ülkelerine nasıl yaklaşıldığı da önemli. Batılı aktörlerin Afrika ülkeleriyle ilişkilerinde ast-üst ilişkisi söz konusu olabiliyor. Diğer bir ifadeyle bu aktörler Afrika ülkeleriyle olan siyasi ve ekonomik ilişkilerinde demokrasi, insan hakları, iyi yönetişim gibi bazı önkoşulları gündeme getirebiliyorlar. Benzer bir şekilde satılan bir savunma sanayi ürününün nerede kullanılıp nerede kullanılmayacağına dair de çeşitli kısıtlamalar getirilebiliyor. Bu elbette her zaman kötü bir şey değil. Ancak bu durum Afrika ülkeleri tarafından iç işlerine karışmak olarak algılanabiliyor. Öte yandan Rusya’nın dahil olduğu kıtada son dönemde etkisini gözle görülür şekilde artıran aktörler Afrika ülkelerine bu tarz önkoşullar getirmemeye çalışıyorlar. Bu Afrika ülkeleri açısından ilişkileri geliştirme noktasında daha tercih edilebilir bir durum. Yani işin temelinde bir ast-üst ilişkisinden ziyade eşit birer aktörmüşçesine davranılma hissi yatıyor. Son olarak, Rusya’nın Afrika ülkelerine kıyasla ekonomik, siyasi, askeri, teknolojik vb. yönlerden daha gelişmiş aktör olduğu kesin. Afrika ülkeleri kendi kalkınma arayışlarında Rusya’nın da bu alanlardaki tecrübelerinden faydalanmak istiyor. Bu durum da kıta ülkelerinin Rusya’yla ilişkileri daha fazla geliştirme noktasında çaba göstermelerine yol açıyor.”
‘Afrika ülkeleri uluslararası sistemdeki nüfuzlarını artırabilme noktasında Rusya’dan faydalanabilir’
Merak edilen bir diğer konu da Rusya-Afrika ilişkilerinin gelişmesinin jeopolitik olarak neleri değiştireceği oluyor.
Dr. Aydın, “Günümüzde uluslararası siyasette etkili olmak isteyen bölgesel ya da küresel bir aktörün Afrika’daki nüfuzunu mutlaka artırması gerekiyor. Bu durum kıta ülkelerinin Afrika dışı aktörlere sunduğu birçok fırsattan kaynaklanıyor. Bu kapsamda düşünüldüğünde, Rusya-Afrika ilişkilerinin gelişmesi uluslararası ilişkiler sistemindeki Batı merkezli anlayışın kırılabilmesi noktasında tetikleyici bir işlev üstlenebilir” diyerek şöyle devam etti:
“Nitekim bariz bir örnek olarak, Rusya’nın Ukrayna’daki savaştan dolayı Batılı devletler tarafından izole edilmeye çalışıldığı bir gerçek. Afrika ülkeleri ile artan ilişkiler Moskova’nın bu izole edilme durumunu aşması ya da en azından olumsuz etkilerini azaltması noktasında elini güçlendiren bir unsur olabilir. Öte taraftan Afrika ülkeleri de uluslararası sistemdeki nüfuzlarını artırabilme noktasında Rusya’dan faydalanabilir. Bunun anlamı açık. Karşılıklı artan ilişkiler uluslararası sistemdeki Batı etkisini kırma ve sistemi görece çok kutuplu bir hale getirme çabaları noktasında oldukça önem arz ediyor. Ancak Afrika’da ve dolayısıyla uluslararası sistemde dengelerin değişmesi taraflar açısından kolay bir süreç değil. Bu süreç özellikle Afrika ülkeleri açısından birtakım fırsatları olduğu kadar riskleri bünyesinde barındırıyor. Çünkü Fransa ve ABD gibi aktörlerin birçok Afrika ülkesinde köklü varlıkları ve dolayısıyla ciddi çıkarları söz konusu. Bu çıkarların zarar görmesi yalnızca Rusya ile Fransa’yı ya da Rusya ile ABD’yi değil, Afrika ülkelerinin hükümetlerini de bahse konu geleneksel aktörlerle karşı karşıya getirebilir. Bu durum çeşitli Afrika ülkelerinde dışarıdan beslenen olası darbe girişimlerini, silahlı müdahaleleri ya da iç karışıklıkları tetikleyebilir. Nitekim bunun örneklerini son zamanlarda görmekteyiz. Öte yandan yabancı askeri unsurların Afrika ülkelerinde faaliyet göstermesi de işler tersine döndüğünde bu Afrika ülkelerinin güvenliğinin ve istikrarının tehlikeye girmesi anlamına gelebilir. Bu nedenle Afrika ülkeleri kendileri açısından fırsatları olduğu kadar riskleri de iyi değerlendirmeli.”
‘Birçok Afrika ülkesi BM’deki oylamalarda Rusya’nın karşısında yer almamayı tercih etti’
Rusya ve Afrika ilişkilerinin ekonomik ve siyasi olarak karşılıklı birçok avantajı bulunuyor. Dr. Hasan Aydın, bunları şöyle anlattı:
“Rusya ve Afrika ülkelerinin birbirlerine sunabileceği birçok şey var. Her ne kadar gıdaya erişimde yaşanan mevcut krizler nedeniyle son dönemde daha fazla ön plana çıksa da, tahıl meselesi bunlardan yalnızca biri. Örneğin, iki taraf uluslararası forumlarda birbirlerini destekleyebilir. Rusya BMGK’daki veto gücünü kullanarak Çin’in vaktiyle Zimbabve için yaptığı gibi bazı Afrika ülkelerinin aleyhinde gerçekleşecek hamlelerde önleyici bir rol üstlenebilir. Benzer şekilde, Afrika ülkeleri de BM Genel Kurulu’nda sahip oldukları oy potansiyeliyle uluslararası meselelerde Rusya’yı destekleyen bir tutum sergileyebilir. Aslında son dönemde Ukrayna konusunda BM gündemine getirilen hususlarda bunun bazı örneklerini gördük. Birçok Afrika ülkesi söz konusu hususlarda ve dolayısıyla oylamalarda doğrudan Rusya’nın karşısında yer almamayı tercih etti.”
‘Rusya, Afrika’nın en büyük silah tedarikçisi’
“Bir başka örnek olarak, Afrika ülkeleri Rusya’dan ekonomik, siyasi, askeri, teknolojik vb. alanlarda kalkınma desteği alabilir. Yani Rusya’nın bu alandaki tecrübelerinden faydalanabilirler. Zira günümüzde Rusya, Afrika’nın en büyük silah tedarikçisi. Öyle ki, kendisinden sonra gelen Çin, ABD ve Fransa’nın Afrika’ya ihraç ettikleri toplam silah miktarı Rusya’nınkinden daha az. Bu noktada Rusya ekonomik olarak mevcut pazarını koruyabilir ve daha da genişletebilir. Afrika ülkeleri ise Rusya’nın savunma sanayi alanındaki tecrübelerinden daha fazla istifade etmeyi talep ederek bu alandaki kapasitelerini geliştirebilir. Böylece çeşitli istikrarsızlıklarla boğuşan bu ülkeler birçok güvenlik sorununun aşılması noktasında kayda değer bir aşama kat edebilirler.”
‘2022’de Rusya’nın kıtadaki ülkelerle toplam ticaret hacmi 20 milyar dolar’
“Öte yandan Afrika ülkeleri bir bütün olarak düşünüldüğünde ekonomik olarak da devasa bir pazar hüviyetinde. 2022’de Rusya’nın kıtadaki ülkelerle toplam ticaret hacmi 20 milyar dolar seviyelerindeydi. Söz konusu ticaret hacminin son yıllarda artış göstermesi, şüphesiz Rusya Afrika açısından olumlu bir gelişme. Ancak Rusya bu alanda Çin, Hindistan, ABD, Türkiye gibi Afrika’da rekabet halinde olduğu aktörlerin açık bir şekilde gerisinde kalmış durumda. Bu alandaki mevcut potansiyelin geliştirilmesi Rusya ile kıta ülkelerinin ticari ilişkilerine olumlu bir katkı yapabilir ve Moskova’yı Afrika’da daha nüfuzlu bir aktör haline getirebilir. Benzer şekilde, Afrika ülkeleri de Rusya’yla artan ticari ilişkilerin ekonomik katkılarından faydalanabilir.”
‘Rus şirketlerinin petrol, gaz ve madencilik gibi çeşitli alanlarda ciddi yatırımları söz konusu’
“Benzer şekilde, çeşitli Afrika ülkeleri doğal kaynaklar açısından oldukça zengin. Rusya’nın ise bu kaynakları çıkarma ve işleme noktasında on yıllardan gelen ciddi bir birikimi ve tecrübesi var. Zira Gazprom ve Lukoil başta olmak üzere bazı Rus şirketlerinin petrol, gaz ve madencilik gibi çeşitli alanlarda birçok Afrika ülkesinde ciddi yatırımları söz konusu. Ayrıca Rusya’nın; Sudan, Etiyopya, Nijerya ve Mısır gibi önemli Afrika ülkeleriyle nükleer santral anlaşmaları var. Gelinen noktada Rus hükümeti ve şirketleri Afrika’daki doğal kaynaklar ve enerji alanlarındaki varlığını çeşitlendirmeye ve genişletmeye çalışıyor. Bu durum hakkaniyetli anlaşmalar yapılabildiği takdirde her iki taraf açısından da karşılıklı bir kazanç kapısı oluşturabilir. Örneğin; Rusya’ya ekonomik kazanımlar ve Afrika’da daha fazla nüfuz getirebilir. Afrika ülkelerine ise enerji kapasitelerini ve dolayısıyla zengin kaynaklarına rağmen birçoğunun yumuşak karnı olan enerjiye ulaşımlarını geliştirme noktasında önemli fırsatlar sunabilir.”
