Ocak ayında AB ile imzalanan Brexit anlaşmasını ihlal edecek İç Pazarlar Yasası tasarısını Birleşik Krallık'ın bütünlüğünü garanti edeceği, İskoçya ve Galler'e daha fazla yetki devredeceği ve Kuzey İrlanda barış sürecini koruyacağı iddiasıyla sunan Başbakan Boris Johnson (BoJo), milletvekillerine tasarıyı desteklemeleri çağrısı yaptı. Ancak tam tersi yönde tepkiler aldı.
Eski bakan ve başbakanlar, uluslararası hukukun ihlali anlamına gelen yasanın Britanya'nın uluslararası itibarına zarar vereceği ikazında bulundu. Galler ve İskoçya bölge yönetimleri, ademi merkeziyetçiliğin ihlal edileceği görüşünü bildirdi, ikincisi, yasayı mahkemeye götürmekten söz etti. Kuzey İrlanda barış sürecinin asıl bu yasayla tehlikeye gireceği uyarısı yapıldı.
İskoç Başbakanı: Bölgelerden yetki gaspı
İskoçya Başbakanı Nicola Sturgeon "Muhafazakarların sözde Birleşik Krallık iç piyasası için teklif ettikleri yasa tasarısı mide bulandırıcı. Ademi merkeziyetçiliği felç edecek apaçık iktidar gaspı" dedi.
1/ The Internal Market Bill that the U.K. government will publish today is a full frontal assault on devolution. And to the usual “but the SNP would say that” voices, read the Welsh Government view below, rightly referring to the Bill ‘stealing’ powers from the devolved govts... https://t.co/iYoxyRtinS
— Nicola Sturgeon (@NicolaSturgeon) September 9, 2020
'Galler, İskoçya, Kuzey İrlanda halklarına hakaret'
Galler hükümetinin Adalet Başdanışmanı ve Avrupa İşleri Bakanı Jeremy Miles, "Johnson hükümeti, bölge yönetimlerinin yetkilerini çalarak Birleşik Krallık'ın geleceğini feda etmeyi planlıyor. Bu yasa tasarısı, demokrasiye saldırı ve pek çok kez ademi merkeziyetçilikten yana oy kullanmış Galler, İskoçya, Kuzey İrlanda halklarına hakarettir" açıklamasını yaptı.
Major: Sözümüzü tutmazsak, paha biçilmez bir şeyi kaybederiz
Margaret Thatcher'ın ardından 1990-97 arası başbakanlık yapmış olan Muhafazakar Parti'nin ağır toplarından Sir John Major, şöyle konuştu:
"Britanya'nın ağırbaşlılıkla verdiği sözler kuşaklardır dost ve düşman tarafından kabul edilmiştir. Herhangi bir anlaşmaya attığımız imza kutsaldır. Son bir yüzyıldır askeri gücümüz önemini kaybederken sözümüz gücünü korumuştur. Sözümüzü tutma onurumuza dair itibarımızı kaybedersek, bir daha asla geri kazanamayabileceğimiz paha biçilemeyecek bir şeyi kaybetmiş oluruz."
'İrlanda-K. İrlanda sınır denetimleri, barış sürecini baltalar'
BBC'ye adının açıklanmaması kaydıyla konuşan eski bir bakan şunları söyledi:
"Hükümetin bunu Kuzey İrlanda barış sürecini korumak için yaptığını söyleyenin yanına kar kalmasına izin vermem. Tam tersini yapıyor. Birleşik Krallık iç piyasasıyla ilgili bu yasa, büyük ihtimalle AB üyesi İrlanda ile Birleşik Krallık'a bağlı Kuzey İrlanda arasında sert sınıra yol açacak, bu da barış sürecini tehlikeye atacak."
Today is the day the UK Internal Market Bill is published. The bill will have *big* implications for the constitution, devolution, public spending, and the UK's international obligations (just a few issues then). Here are the top 5 things to look out for:
— Jess Sargeant (@Jess_Sargeant) September 9, 2020
Tasarıda ne var ne yok?
Yasa tasarısı, Kuzey İrlanda'dan malların Britanya'ya girişinde yeni kontrol öngörmüyor, ama Britanya ile AB ticaret anlaşmasına varamazsa 1 Ocak'tan itibaren bakanlara malların dolaşımıyla ilgili kuralları değiştirme ya da uygulamama yetkisi veriyor, daha önce devletin iş alemine yardımlarıyla ilgili mutabık kalınan yükümlülükleri geçersiz kılma yetkisi de veriyor, uluslararası hukuka uymasa bile bu yetkilerin kullanılacağını dile getiriyor.
Brexit anlaşmasında Kuzey İrlanda Birleşik Krallık içinde gözüküyor, ama AB'nin gümrük kurallarına uymakla yükümlü kılınıyordu. Yasa tasarısında ise "buna rağmen" ifadesi kullanılarak, Londra'nın bildiğini okuyacağına işaret ediliyor. Yani yeni yasayla daha önce kabul edilen anlaşmanın devre dışı bırakılması hedefleniyor.
Yasa tasarısına göre İskoçya, Galler ve Kuzey İrlanda'ya halihazırda AB düzeyinde düzenlenmiş hava kalitesi ve bina verimliliği gibi alanlardaki yetkiler devredilecek. İç Pazar Müdürlüğü adı altında kurulacak yeni bir organ, Birleşik Krallık'ın farklı bölgelerinde benimsenen standartların sınırlararası ticarete zarar vermemesini garantiye alacak.
İskoç hükümeti ise bu tek pazar uygulamasının ademi merkeziyetçi sistemle bölgelere devredilmiş yetkileri ihlal edeceği görüşünde. Örneğin Britanya hükümeti İngiltere bölgesi için kabul edilebilir olan gıdaların ithalatına karar verirse, bunların çok daha çevreci politikalar güden İskoçya'ya girişine de izin verilecek, oysa tarım politikaları yetki devri kapsamında bulunuyor. Yeni organ, ihtilaflı durumlarda, Britanya parlamentosuna ve bölge yönetimlerine bağlayıcı olmayan tavsiyelerde bulunabilecek.
İskoçya ve Galler'de isyan havası
İskoçya'da iktidardaki İskoç Ulusal Partisi'nin (SNP) Britanya parlamentosundaki lideri Ian Blackford, yeni yasa tasarısını "İskoçya parlamentosuna saldırı ve İskoçya halkına hakaret" diye niteledi. Blackford, BoJo'yu 'uluslararası yasaları delerek haydut devlet yaratmakla' suçladı.
Muhafazakar Parti'nin muhalefette olduğu Galler'deki en üst düzey yetkililerinden David Melding de istifasını verirken 'Johnson'ın son günlerdeki icraatlarının krallıkları Büyük Britanya adı altında biraraya getiren 1707 tarihli Birlik yasasının karşı karşıya olduğu tehlikeleri vahim şekilde ciddileştirdiğini' dile getirdi.
