İsrail seçimlerini Şalom Gazetesi yazarı Karel Valansi ile konuştuk.
‘ÜÇÜNCÜ SEÇİM OLMAMASI İÇİN CUMHURBAŞKANI DEVREYE GİRER'
Karel Valansi, kesinleşmemiş seçim sonuçlarının Netanyahu'nun Likud'u ile Gantz'ın mavi-beyaz ittifakının yenişemediğini ortaya koyduğunu belirtirken, Lieberman'ın yükselişine dikkat çekti. Arap partilerinin Arap asıllıların 'sandığa koştukları' olumsuz söylemine karşılık çok büyük değil makul katılım artışı gösterdiklerine işaret eden Valansi, bunun da İsrail demokrasisi için hayırlı bir gelişme olduğunu vurguladı. Hükümet kurulması için çetin pazarlıklar yürütüleceğini belirtirken, 9 Nisan sonrasındaki tablonun benzerinin çıkmasının durumu zorlaştırdığını vurgulayan Valansi, üçüncü kez seçime gidilmemesi için cumhurbaşkanının devreye girebileceğine dikkat çekti:
“Bugün öğleden sonraya kadar eşit sandalye sayısına sahiptiler, 32-32. Bu sene daha farklı bir sayım yapıyorlar. Dolayısıyla daha uzun sürüyor. Şimdiye kadar sonuçları almış olmamız lazımdı, şu an daha devam ediyor. Yani şu an resmi olmayan açıklamalar geliyor ama resmi olarak şu kadar sandalye kazandılar diye bir açıklama daha gelmedi. Son ana kadar 32-32 eşit sandalye sayısına sahiptiler Gantz ile Netanyahu. Şu an Gantz öne geçti bir sandalye ile yani 32’ye 31 oldu. Bunun dışında Lieberman’ın yükseldiğini görüyoruz, nisana göre konuşuyorum. 35-35’ti, 32’ye 31 oldu. Demek ki her ne kadar en önde giden partiler olsa da Gantz ile Netanyahu’nun partileri, sonuçta bir düşüş var her ikisinde de. Ben bunu 6 ayda bir seçim yapılmasına bağlıyorum. Burada üçüncü parti çok önemli. Üçüncü parti Ortak Arap Listesi oldu. Onlar bir düşüşteydiler nisan ayındaki seçimlerde. Çünkü ayrı ayrı girmişlerdi, toplamda 10 sandalye sahibiydiler, şimdi tekrar yükselişe geçtiler. Bütün ‘Araplar sandıklara koşuyor’ söylemlerine rağmen yüzde 50’den yüzde 60’a çıktı oy kullanma oranları, bu da en azından demokrasi açısından iyi bir şey. Nisan seçimlerinden sonra yeni hükümet iki seneyi bile bulamayacak demiştim, fazla bile söylemişim. Şimdi de çok farklı değil. Hükümet kurulamazsa olabilir üçüncü seçim. O zaman Aralık-Ocak diye tarih konuşuluyor. Olmaması için devlet başkanı araya girecektir. Çünkü sonuç değişmiyor. Şimdi 32-31 diyoruz, daha önce 35-35’ti. O zaman çözemediler, şimdi çözülebilecek bir durum yok. Çünkü kendi doğal ortaklarına baktığımızda zaten 61 sandalyeye gelmiyor iki taraf da. Ciddi pazarlıklar sürecek ve bu haftaları alacaktır. Şimdi büyük Yahudi bayramları yaklaşıyor, o dönemde de tatiller var. Sonuçta biz New York’taki Birleşmiş Milletler toplantısında Netanyahu’yu göreceğiz yine. İki yenilgi almasına rağmen yine Netanyahu temsil edecek orada İsrail’i.”
‘İLHAK YERİNE GETİRİLEMEYECEK BİR SEÇİM VAADİ'
Valansi, Netanyahu'nun seçimlerden hemen önce kazanırsa Batı Şeria'da ilhaka gideceğini açıklayarak aslında 'yerine getirilemeyecek bir vaat ortaya koyduğu' görüşünde. İsrail lideri ilhak vaadini Trump yönetiminin bir türlü açıklanamayan 'Yüzyılın Anlaşması'na atıf yaparak sunmuşken, Valansi, böylesi bir olasılığın ortada 'anlaşma yapılabilecek' bir taraf bırakmayacağını dile getirdi. Filistinlilerin hali hazırda ABD'nin arabuluculuğunu reddeder hale geldiğini anımsatan Valansi, ilhakla ilgili yeni adım atılırsa masaya dönmeleri için hiçbir neden kalmayacağını vurguladı:
“Bu bana yerine getirilemeyecek bir seçim vaadi olarak geliyor. Yüzyılın Anlaşması o kadar sürüncemede kaldı ki, bir şey çıkacak mı, çıkmayacak mı gerçekten merakla bekliyoruz. Filistin tarafı zaten Amerika’ya sırtını dönmüş durumda. Şu anki durumda bir de Ürdün vadisinde ilhakına onay verirse ve Amerika da tanırsa Filistinlilerin masaya gelmesi için hiçbir sebep yok. Neden gelsinler, neden bu anlaşmayı kabul etsinler, neden görüşme masasına otursunlar? Bütün Amerika’nın bu Yüzyılın Anlaşması’nı açıklama kararları İsrail seçimlerinden sonraya atılıyor. Bu bir parça Trump ile Netanyahu’nun dostluğu varsa, Netanyahu’nun oylarını etkilemesin, çünkü bu sonuçta İsrail’in canını yakacak ya da bazı şeylerden vazgeçmesi gerekecek bazı kararları da içeriyor olması lazım. Bunun tek taraflı sadece İsrail’in avantajını düşünen bir anlaşma olmaması lazım mantıken. Her iki tarafın da bir şeyleri verip bir şeyleri alıyor olması lazım. Şu an sadece İsrail tarafının aldıklarını gördük biz. O yüzden bana öyle geliyor ki İsrail seçimlerinin sonrası bekleniyor hep, şimdi de öyle yapıldı. Her ertelemede hep İsrail seçimleri konuşuluyor. İsrail’in hoşuna gitmeyecek Netanyahu’nun da oylarını düşürecek bazı maddelerin olacağını düşünüyorum."
'LIEBERMAN BÜYÜK KOALİSYON İSTİYOR'
Seçimin sonuçlarının Lieberman'ı yeniden kilit konuma getirdiğine işaret eden Valansi, milliyetçi liderin ultra ortodoksları dışlayacak şekilde Likud ve mavi-beyaz ile 'büyük koalisyon' istediğini belirtti:
"Burada zaten karar verici olan Lieberman, sandalye sayısını arttırmış gözüküyor. 5’ti nisanda şu an 9 gibi gözüküyor resmi olmayan rakamlara göre. Lieberman’ın istediği şey mavi beyaz, Likud ve kendi partisinin olacağı koalisyon. Yani sandalye almış büyük partilerin olacağı bir koalisyon. Lieberman her ne kadar sağcı olsa da seküler bir lider. Ultra Ortodokslara Likud yani Netanyahu’nun verdiği koalisyonda olma hakkını onlara vermek istemiyor. Onların kuralları dayatmasını istemiyor. Bir yasa var mesela Ultra Ortodoksları askerlikten muaf tutan bir yasa, buna çok karşı Lieberman. Dolayısıyla onun amacı bu üçünün birlikte olabileceği bir koalisyon."
'YOLSUZLUK DOSYALARI NETANYAHU'NUN BAŞINDAKİ DERT'
Valansi, koalisyon görüşmeleri sırasında öne çıkacak konulardan birisinin de Netanyahu hakkındaki üç ciddi yolsuzluk dosyası olacağını anımsattı:
"Gantz da diyor ki Netanyahu ile ben koalisyona girmem diyor. Bu çok önemli, 2 Ekim’de duruşması olacak. Bu yolsuzluk dosyaları hapisle sonuçlanabilecek şeyler. İsrail’in tarihine bakınca devlet başkanları, eski başbakanlar hapse girdiler, davalar sürdü, suçlu bulundular. Fakat hiçbiri görevde değildi. Ya istifa ettiler ya da görev süreleri bitmişti. Şimdi bu durumda Netanyahu istifa etmedi, devam ediyor, hatta seçilmeye çalışıyor. Bu durumda bu dava süreci ilk defa böyle bir şey olacak. Görevde olan bir başbakanın aynı anda bu kadar ciddi üç tane davası olacak. Netanyahu ile böyle bir durumda koalisyon kurmak istemeyen kişiler ve partiler var, Gantz da bunlardan biri ya da bunu Netanyahu’yu zayıflatmak için kullanıyor.”
‘NETANYAHU KENDİNİ ALTERNATİFSİZ SUNUYOR AMA SEÇMEN ARTIK DEĞİŞİKLİK İSTİYOR'
Netanyahu'nun İsrail'de en uzun süre liderlik koltuğuna oturan isim olduğunu anımsatan Valansi, İsrail liderinin kendisini adeta 'alternatifsizmiş' gibi sunarak bir 'ilüzyon yarattığını' söyledi. Valansi, ancak İsrail seçmeninin artık değişiklik istediğini, İsrail siyasetini hep güvenlik belirlese bile ekonomik sorunların da giderek öne çıktığını vurguladı:
“En uzun süre başbakanlık yapan lider konumunda, Oslo sürecinden sonraki dönemde bir ara var, sonrasında 2009’dan beri başbakan. Şu an galiba 5. turu olacak seçilmesi durumunda. Netanyahu bu seçimlere hazırlanırken oy verin, sağcılara oy verecekseniz de Likud’a verin diye diye, yüz kere söylersen olurmuş ya, sonuçta kaybedecek gerçekten. O Araplar sandıklara koşuyor demesi de ters tepti, işe yaramadı, tepki aldı. Bütün bu hikayede de kendini kurtarmaya çalışıyor görüntüsü daha yukarıya geldi. Yaşadığı kişisel sıkıntı çok fazla herkes tarafından hissedildi. Bir de İsrail için dönüm noktası diyor ama herkes bunu farklı bir şekilde duyuyor. Bu kendi için tarihi bir dönüm noktası İsrail için değil. Hep kişisel hırs, kişisel siyasi kariyer olarak görüldüğü için belki de ona olan güven de sarsılmış olabilir, bu düşüşün bir sebebi olarak. Yerime geçecek kimse yok, ben süper liderim, Trump ile dostum, Arap ülkeleri dahil bu kadar ülkeyle İsrail’in ilişkilerinin önünü açtım, hep benim sayemde diye diye buna kendisi de inandı. Benim yerimi alacak kimse yok dedi ama sanırım ki İsrailli seçmenler aynı şekilde düşünmüyor. Artık değişiklik istiyorlar, güvenlik penceresinden bakmayan belki. Tabii ki öncelikli sorunu güvenliktir ama ekonomik sorunları da ok var, hayat çok pahalı. Ev sahibi olmak bir hayal uzun zamandır. Çadır hareketlerini hatırlarsak, bu sorunlara eğilinmesi de isteniyor.”
‘NETANYAHU BÜTÜN BAKANLIKLARI KENDİNDE TOPLADI, TEK ADAM OLDU’
Seçimler öncesinde eski başbakan Ehud Barak, Netanyahu ile İsrail'in demokrasisinin tehlike altında olduğu uyarısı yapmışken, Valansi de İsrail'de işlerin bütün bakanlıkların Netanyahu'da toplanmasına kadar vardığını ve kurumsal yapının ciddi biçimde sarsıldığını anımsattı:
“Öyle bir noktaya geldi ki bütün bakanlıkları kendinde topladı, tek adam oldu. dışişleri bakanlığının hiçbir işlevi kalmadı. Hatta bütçe bile ayrılmadığı için hiçbir işlem yapamıyorlar. Büyük ihtimal kapanacak bazı yerler. Bu noktaya da getirmemek gerekiyordu. Süper diplomat imajını koruyacağım derken, tek adam oldu, hem savunma hem dışişleri. Dışişleri verdi başkasına sonradan ama böyle bir durum var. Tek ve vazgeçilmez kişi olarak öne çıktı, elde ettiği başarılar da var. Bir de çok ihtiyatlı bir liderdi, savaştan kaçınırdı. Son zamanlarda Suriye’deki operasyonları takip ediyoruz ama bunun Irak ve Lübnan’a sıçraması tehlikeli adımlar. Bunun ilerisini göremiyoruz şu an. Hizbullah’ın tepkisi nasıl olacak? Onun devamı nasıl olacak, şimdilik duruldu gibi gözüküyor ama tekrar alevlenebilir.”
