20 soruda Türkiye'nin yeni yönetim sistemi

24 Haziran Pazar günü cumhurbaşkanlığı ve milletvekili genel seçimleri yapılacak. Cumhurbaşkanlığı seçiminde adaylar kazanmak için gerekli olan oyu (yüzde 50+1) almazsa 8 Temmuz'da ikinci tur gerçekleşecek. İkinci tura ise ilk turda en yüksek oyu alan iki aday katılacak ve en yüksek oyu alan cumhurbaşkanı seçilecek. Bu seçimle birlikte Türkiye'nin yönetim sisteminde de yeni bir sayfa açılacak. Parlamenter sisteme veda edilerek, 16 Nisan 2017 referandumu ile kabul edilen anayasa değişiklikleri çerçevesinde yönetilecek.

Peki yeni yönetim nasıl olacak? İşte yeni yönetimin belli başlı uygulamaları:

1- Hükümeti kim kuracak, bakanlar nasıl belirlenecek, üst düzey yöneticiler nasıl atanacak?

Yeni sistem ile birlikte başbakanlık makamı ortadan kalkacak, yürütme artık Meclis'in dışından kurulacak, yürütmenin başı da başbakan değil cumhurbaşkanı olacak. Daha önce başbakanı atayan Cumhurbaşkanı artık, cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atama ve görevlerine son verme yetkisine sahip olacak. Cumhurbaşkanı yardımcılarında sayı sınırlaması olmayacak. Cumhurbaşkanı üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ya da görevlerine son verecek.

2- Cumhurbaşkanı'na yeni sistemde de TBMM Başkanı mı vekalet edecek?

Hayır. TBMM Başkanı artık Cumhurbaşkanı'na vekalet görevini üstlenmeyecek. Cumhurbaşkanının hastalığı ve yurt dışına çıkması durumlarında yerine bir yardımcısı vekâlet edecek ve cumhurbaşkanı yetkilerini kullanabilecek. Anayasa değişiklik sürecinde seçilmemiş birinin cumhurbaşkanına vekalet etmesi de tartışmalara da yol açmıştı.

3- Milletvekilleri de cumhurbaşkanı yardımcısı ya da bakan olabilir mi?

Evet olabiliyor ancak milletvekillikleri de sona eriyor. Yeni sisteme göre bakanlar Meclis dışından atanacak. Milletvekilleri, cumhurbaşkanı yardımcısı ve bakan olarak atanırsa Meclis üyelikleri sona erecek.

4- Bakanlıkların yapısı yasayla mı düzenlenecek?

Hayır. Bakanlıkların kurulması, kaldırılması, görevleri ve yetkileri ile teşkilat yapısı cumhurbaşkanlığı kararnamesiyle düzenlenecek.

5- Cumhurbaşkanı kararname ve yönetmelik çıkarabilecek mi?

Evet. Cumhurbaşkanı, yürütme yetkisine ilişkin konularda kararname çıkarabilecek, temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler cumhurbaşkanı kararnamesi kapsamı dışında olacak. Kanunda açıkça düzenlenen konularda da cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarılamayacak. Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanması için yönetmelik çıkarabilecek.

6- Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlar çelişirse ne olacak?

Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile kanunlarda farklı hükümler bulunması halinde, kanun hükümleri uygulanacak.

7- Meclis, Cumhurbaşkanlığı kararnamesinin kapsayan konuda yasa çıkarabilir mi?

Evet, kararnamelerle ilgili yasa çıkabilir. TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda, Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelecek.

8- Cumhurbaşkanın OHAL ilan etme yetkisi var mı?

Evet. Cumhurbaşkanı; savaş, savaşı gerektirecek bir durumun başgöstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışma, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddî şekilde bozulması, tabiî afet veya tehlikeli salgın hastalık ya da ağır ekonomik bunalımın ortaya çıkması hallerinde yurdun tamamında veya bir bölgesinde, süresi 6 ayı geçmemek üzere olağanüstü hal (OHAL) ilan edebilecek. OHAL döneminde çıkarılacak cumhurbaşkanlığı kararnameleri, olağan dönemdeki sınırlamalara tabi olmayacak ve bu çerçevede cumhurbaşkanı temel hak ve hürriyetlerle ilgili kararname düzenleyebilecek.

9-OHAL kararnameleri için Anayasa Mahkemesi'ne iptal davası açılabilecek mi?

Hayır. Olağanüstü hallerde ve savaş hallerinde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamelerinin şekil ve esas bakımından Anayasaya aykırılığı iddiasıyla, Anayasa Mahkemesinde dava açılamayacak.

10- TBMM, OHAL'in süresini uzatıp, kısaltabilecek mi ya da kaldırabilecek mi?

Evet. TBMM'nin bu konularda yetkisi var. OHAL ilanı kararı verildiği gün Resmi Gazetede yayımlanarak aynı gün TBMM'nin onayına sunulacak. TBMM tatilde ise derhal toplantıya çağrılacak. Meclis gerekli gördüğü takdirde olağanüstü halin süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek.

11- OHAL sırasında çıkarılan kararnameler için Meclis onayı gerekiyor mu?

Evet. OHAL sırasında çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnameleri de 3 ay içinde TBMM'de görüşülüp karara bağlanacak. Aksi halde olağanüstü hallerde çıkarılan Cumhurbaşkanlığı kararnamesi kendiliğinden yürürlükten kalkacak.

12- Bütçeyi kim hazırlayacak, parlamento bütçeyi değiştirebilecek mi, bütçe TBMM'den geçmezse ne olacak?

Bütçeyi artık yürütmenin başı sıfatı ile cumhurbaşkanı yapacak. Meclis bütçede değişiklik yapma hakkına sahip olamayacak. Parlamento, cumhurbaşkanının hazırladığı bütçeyi kabul etmezse, bir önceki yılın bütçesi "yeniden değerleme oranı" ölçüsünde artırılarak izleyen yılda uygulanacak.

13- Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanlara yargı yolu açık mı?

Evet yargı yolu açık ancak bunun şartları var. Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanlar hakkında bir suç işlendiği iddiasıyla Meclis üye tamsayısının (600) salt çoğunluğunun (301) vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, soruşturma açılmasına üye tamsayısının beşte üçünün (360) gizli oyuyla karar verebilecek. Meclis, üye tam sayısının üçte ikisinin (400) gizli oyuyla Yüce Divan'a sevk kararı alabilecek.

14- Meclis'te kaç milletvekili bulunacak, seçilme yaşı kaç oldu?

Yeni sistem ile birlikte parlamentoda 550 yerine 600 milletvekili görev yapacak. Seçilme yaşı 25'den 18'e düşürüldüğü için, Meclis'te 18 yaşında milletvekilleri de olabilecek.

15- Cumhurbaşkanı ve milletvekili seçimleri kaç yılda bir yapılacak?

Seçimleri dört yılda değil, beş yılda bir düzenlenecek. Cumhurbaşkanlığı seçimleri de beş yılda bir yapılacak. İki seçim bir arada ve aynı gün olacak.

16- Meclis'te gensoru yöntemiyle hükümet ya da bakan düşürülebilecek mi?

Hayır. Gensoru Meclis'in denetim yetkileri arasından çıkacak. Böylece TBMM üye tam sayısının yarısının katılımıyla başbakan ve bakanları düşürmek için gensoru verme hakkı da tarihe karışacak. Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar hakkında gensoru verilemeyecek. Ayrıca yeni sistemde hükümetlerin Meclis'ten güvenoyu almasına da gerek kalmayacak.

17- TBMM'de Cumhurbaşkanı, yardımcıları ve bakanların yanıtlaması istemiyle yazılı ve sözlü soru önerge verilebilecek mi?

Sözlü soru önergesi yeni sistemle tarihe karışacak. Milletvekilleri, Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanların yanıtlaması istemiyle yazılı soru önergesi verebilecek. Ancak Cumhurbaşkanı yazılı soru önergesinin kapsamı dışında kalacak.

18- Cumhurbaşkanı ya da Meclis'in seçimleri yenileme yetkisi var mı?

Evet hem cumhurbaşkanı hem de Meclis kararı ile seçimler yenilenebilir yani erken seçime gidilebilir. Ancak her iki durumda da cumhurbaşkanlığı ile milletvekili seçimleri birlikte yapılacak. Meclis, üye tam sayısının (600) beşte üç (360) çoğunluğuyla seçimlerin yenilenmesine karar verebilecek. Bu halde TBMM seçimi ile Cumhurbaşkanlığı seçimi birlikte yapılacak. Cumhurbaşkanının seçimleri yenilemesi yetkisi ise herhangi bir koşula bağlı olmayacak, ancak bu durumda kendisinin de seçimi yenilenecek.

19- Cumhurbaşkanın ikinci döneminde Meclis kararı ile erken seçime gidilirse cumhurbaşkanı yeniden aday olur mu?

Evet yeniden aday olabilir. Cumhurbaşkanının ikinci döneminde Meclis tarafından seçimlerin yenilenmesine karar verilmesi halinde, Cumhurbaşkanı bir defa daha aday olabilecek.

Seçimlerinin birlikte yenilenmesine karar verilen Meclisin ve Cumhurbaşkanının yetki ve görevleri, yeni Meclisin ve Cumhurbaşkanının göreve başlamasına kadar devam edecek. Bu şekilde seçilen Meclis ve Cumhurbaşkanının görev süreleri de beş yıldır.

20- Cumhurbaşkanlığı makamı boşalırsa ne olacak?

Cumhurbaşkanlığı makamının herhangi bir nedenle boşalması halinde, 45 gün içinde Cumhurbaşkanı seçimi yapılacak. Yenisi seçilene kadar Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanlığına vekâlet edecek ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanacak.  Genel seçime bir yıl veya daha az kalmışsa TBMM seçimi de Cumhurbaşkanı seçimi ile birlikte yenilenecek. Genel seçime bir yıldan fazla kalmışsa seçilen Cumhurbaşkanı TBMM'nin seçim tarihine kadar görevine devam edecek. Kalan süreyi tamamlayan Cumhurbaşkanı açısından bu süre dönemden sayılmayacak. TBMM genel seçimlerinin yapılacağı tarihte her iki seçim birlikte yapılacak.

Cumhurbaşkanının hastalık ve yurt dışına çıkma gibi sebeplerle geçici olarak görevinden ayrılması hallerinde, Cumhurbaşkanı yardımcısı Cumhurbaşkanına vekâlet edecek ve Cumhurbaşkanına ait yetkileri kullanacak.