‘Irak Kürtleri bağımsızlığa yönelik nabız yokluyor’

Irak'taki Kürdistan Bölgesel Yönetimi'nin önde gelen iki siyasi hareketi Mesut Barzani'nin KDP'si ile eski Cumhurbaşkanı Celal Talabani'nin genel sekreterliğini yaptığı Kürdistan Yurtseverler Birliği (YNK), haftasonunda Salahaddin'de toplanıp ‘bağımsızlık referandumu' için kolları sıvadılar. ‘Bağımsızlık' çıkışları daha önce de gündeme gelmişken, bu kez toplantıda ortak bir komisyon kurulmasına ve referandumun bu yıl içinde gerçekleştirilmesi için zeminin oluşturulmasına karar verildi.

IKBY'deki bu gelişmeyi ve bölgeye etkilerini Diyarbakır merkezli gazeteci Mahmut Bozarslan ile konuştuk.

‘BU SEFER KOMİSYON BİR ŞEYLERİ DEĞİŞTİREBİLİR'

Bozarslan'a göre, ‘bağımsızlık' konusunda kesin bir tarih verilmemesinin sebebi bölgenin hassas konumundan kaynaklanırken, toplantıdan çıkan en önemli sonuç ‘ortak komisyon' kurulması ve bu komisyonun hemen harekete geçmesi. Bölgede henüz IŞİD ile savaşın devam ettiğine ve ciddi ekonomik sıkıntılar yaratığına dikkat çeken Bozarslan, şu değerlendirmeyi yaptı:

"Toplantının hemen ardından, komisyon kuruldu ve ertesi günü görüşmelere başladı. Kürdistan İslami Partisi'ni ziyaret ettiler daha sonra KYB'den kopanların kurduğu Goran Hareketi'ni ziyaret edecekler ve bu ziyaret bölge anlamında önemli. Çünkü onlar hem KDP'ye hem de YNK'ye muhalif duruyorlar. Komisyonun kurulup harekete geçmesi bu meselenin öncekilere göre daha fazla ciddiye alındığını gösteriyor ve bir şeylerin olacağı konusunda bir fikir sahibi olmamıza vesile oluyor."

Bağdat ve Erbil arasında yaşanan bayrak krizi ve tansiyon yükselmesini de anımsatan Bozarslan, tarih konusunda referandumu 2017 içinde yapma kararı bulunsa da önceki yıllarda olduğu gibi bu kararın da ne kadar hayata geçirilebilir olduğunu göreceklerini belirtti.

‘TALABANİ ÖLMEDEN PARTİSİNDE İKTİDAR KAVGASI BAŞLADI'

Bağımsızlık meselesi Bozarslan'a bir yandan da bölgedeki siyasi aktörlerin kendi içlerindeki iktidar mücadelesinin de unsuru. Bölgede daha önce de bu tartışmalar yaşandığındı aktörlerin farklı tutumlar takındıklarına atıf yapan Bozarslan, şöyle konuştu:

"Bağımsızlık meselesinin dış ayağı olduğu kadar iç ayağı da var. İçeride KDP ve YNK bu meseleyi kendi siyasi çizgilerine, kendi tabanlarına bir mesaj anlamında da kullanıyorlar. KYB Goran'ın ayrılıp yeni bir parti kurmasına rağmen, Talabani özelinde yine de bir güçü ve ağırlığı vardı. Son yıllarda bu ağırlığı kısmen Goran'a kaptırdı, kısmen de kendisinde kaldı ama eskiye nazaran daha da azaldığını görebiliyoruz. KYB içinde güç savaşı Talabani hayatta olmasına rağmen şimdiden başladı. Tüm bunları yan yana koyduğunuz zaman, kendi iç siyasetlerindeki değişimler nedeniyle KYB, Goran'ın yanında durmadı ve KDP'nin yanında durarak bağımsızlığa destek verip, eski gücüne takrar ulaşmayı deniyor. Bu ne kadar başarılı olacağı referandumun yapılıp yapılmayacağına bağlı."

‘KÜRT BÖLGESİ BAĞDAT İÇİN SÜREKLİ BİR SORUN'

Diğer yandan da KBY lideri Barzani'nin konumu ve meşruiyetinin görev süresi dolduğu için tartışılır hale geldiğini anımsatan Bozarslan, "Hatta bu tartışmalar partiler arasında çok sert şekilde devam etti. Barzani görevi bırakmaya hazır olduğunda açıkladı birkaç kez. Ancak, Bağdat ile olan ilişkiler bu konuda daha etkili çünkü Kürt bölgesi Bağdat'ta sürekli bir sorun şeklinde ve her attığı adım Bağdat'ta bir şekilde problem yaşanmasına sebep oluyor" ifadelerini kullandı. Yine Musul'un IŞİD'dan kurtarılması meselesinde uzun yıllar sonra KBY ile Bağdat'ın ortak çalıştıklarını söyleyen Bozarslan, "Çünkü böyle olmasaydı orasının IŞİD'den temizlenmesi çok zor olacaktı. Bu bağımsızlık konusunda bu söylediğim iki başlılığın da etkisi var. Ama Bağdat ile ilişkiler konusu biraz daha öne geçiyor" diye konuştu.

Bozarslan Kerkük'te Irak bayrağının yanında Kürt bayrağının da asılması yönündeki kararın yarattığı tansiyonu yorumlarken de Irak bayrağının ülke bayrağı olduğunu, Kürt bayrağının ise federal bölgeyi temsil ettiğine dikkat çekerek, "Bu bölgede de birlikte kullanılacakları için, oranın Kürdistan'ın yasal değil fakat de facto bir parçası olduğu anlamı çıkıyor" dedi. Ancak Bozarslan, statüsü tartışmalı olan Kerkük'teki duruma şu sözlerle dikkat çekti: "Anayasa'nın 140. maddesine göre sadece Kerkük değil, sayısı yedi ya da sekiz tane olan bölgelerin durumunun referandumla belirlenmesi gerekiyor. Referandumda önce, nüfus sayımı yapılacak ardından referandum gerçekleştirilecek. Bunun 2005'ten beri yapılması planlanıyor ancak şimdiye kadar birçok nedenden dolayı yapılmadı ve yakın zamanda yapılacağına dair bir belirti de yok. Bu konunun gündeme gelmesi bağımsızlık tartışmalarından bağımsız değil. Referandumun bir ön hazırlığı diyebiliriz. Zira bu bayrak kararından sonra, bu kez de Kerkük kent meclisi, kentin Kürdistan Bölgesi'ne bağlanmasını oylamayı tartışacak. Resmi olarak oylama aşamasına gelmedi ancak böyle bir tartışma başladı. O da muhtemelen önümüzdeki haftalarda gündeme gelecek."

‘TÜRKMENCE, KÜRDİSTAN BÖLGESİ'NDE BEŞİNCİ RESMİ DİL'

Bu gelişmelere karşın Bozarslan, sürecin bir silahlı çatışmaya dönüşeceğine ihtimal vermiyor. Bozarslan'a göre Türkmenler ikna edilmesi halinde KBY altında bir yönetime razı gelecekler. Dışarıdan bir müdahale olmazsa, hem Araplar, hem Türkmenlerin rahat edeceği savunan Bozarslan şu değerlendirmede bulundu:

"Resmi olarak federal Kürdistan Bölgesi'nde yaşayan Türkmenlerin durumu son yıllarda daha iyileşti. Çünkü duyduğumuz çok ciddi şikâyetler yok. Mesela Türkmence Kürdistan Bölgesi'nde beşinci resmi dil olarak kabul edildi. Türkmenlerin meclise milletvekili gönderecek kadar oyu olmamasına rağmen, onların temsiliyeti için onlara bir hak verildi ve mecliste temsil ediliyorlar. Bunlar göz önüne alındığında, onlarla yapılacak görüşmeler sonucu hem Türkmenlerin hem de Arapların ikna edilebileceklerini düşünüyorum. Dışarıdan onları provoke edecek bir müdahale olmazsa Araplar da ikna olur. Çünkü savaş döneminde aralarında bakanlar ve milletvekillerinin de olduğu birçok Iraklının ailelerini daha güvenli olduğu için Erbil'e gönderdiğini gözlemledim. Orası şu anda Irak'ın en güvenli olduğu bölge."

‘TEPKİLER CILIZ KALIRSA BİR ADIM ÖTEYE GİDİLEBİLİR'

Diğer yandan Bozarslan'a göre bir bağımsızlık kararı alınması için ABD, Türkiye ve İran'ın ikna edilmesi gerekli. "Türkiye her ne kadar kendi içindeki Kürtlerle barışık olmasa bile Irak Kürdistanı için çok önemli bir kapı" diyen Bozarslan "Tüm siyasi tartışmalardan bağımsız bir şekilde Türkiye, Irak Kürtleri için şu anda nefes alabildikleri tek kapı. Kürtler beğense de beğenmese de burada nefes alabiliyorlar. Bu yüzden de Türkiye'nin ikna edilmesi lazım" ifadelerini kullandı. Bozarslan, bağımsızlık referandumunun gündeme bu şekilde taşınmasının da dünya kamuoyuna yönelik ‘nabız yoklama' anlamına geldiğini vurguladı. Bozarslan, "Eğer tepkiler cılız kalırsa, bir adım öteye de gidilebilir. Referandum yapılır ama referandumdan sonra sonuca göre, gelen tepkiler tekrar bir değerlendirilir. Çıkan sonuca göre tekrar düşünülür ve bir karara varılır. Ama tabi komşuları da, diğer güçleri de bu işin olmazsa olmazıdır" diye konuştu.

‘MUSUL, KÜRT YÖNETİMİNİN TEK BAŞINA YÖNETEMEYECEĞİ KADAR BÜYÜK'

Diğer yandansadece Kerkük değil Musul'un kuzey bölgeleri ve Ezidilerin ağırlıkta yaşadığı Sincar/Şengal'in de KBY'ye katılması gündemdeyken, Bozarslan, şu değerlendirmeyi yaptı:

"Bunun sebebi Suriye Rojava Bölgesi'ne yani Kürt Bölgesine giden yolun Sincar'dan geçmesi. O hat kimin elinde olursa, Rojava ile ilişkileri daha iyi olur. Birkaç hafta önce, orada PKK ile Kürt Yönetimi arasında çatışma çıktı. Ölen, yaralanan oldu ve tansiyon epey yükseldi o bölgede. PKK da Kürt Yönetimi gibi o bölgeyi almak istiyor ve oradan Rojava'ya etki etmek istiyor. Orada yaşayan Ezidiler de etnik olarak Kürtler ve Irak'a bağlanmak isteyeceklerini düşünmüyorum çünkü coğrafi ve siyasi olarak Kürt Yönetimi'ne daha yakınlar. Bu yüzden ikna olacaklardır."

IŞİD'in 2014'teki saldırılarında Ezidilerin peşmergenin kendilerini korumamasına yönelik tepkileri anımsatılınca, "Peşmergenin kendilerini bırakıp gitme meselesi de çok canlarını sıktı haklı olarak" diyen Bozarslan, "Çünkü Kürt bölgesine dahil olmamasına rağmen, de facto olarak koruma peşmerge yönetiminin denetimindeydi. Şimdi peşmerge Ezidilerle, komutanlarının onları IŞİD'in insafına bırakıp gitmesinin yaralarını sarmaya, arayı düzeltmeye çalışıyor. Ne kadar başarılı olur bilemiyoruz tabi bu bırakıp gitmenin ağır bir sonucu oldu. Bırakıp giden komutanların hepsi yargılandı ve bir kısmı cezalandırıldı ama toplumda karşılığı şimdiye kadar olmadı" anımsatması yaptı.

Durumun özellikle KDP için bir sınav olduğuna dikkat çeken Bozarslan, "Çünkü o bölge KDP denetimindeki bölgelere yakın, KYB ile çok irtibatlı değil. KDP onları tekrar kazanabilirse, o bölgede hâkimiyetini sürdürebilir fakat bu durum epey zaman alacak" dedi. Bozarslan, Musul konusunda ise tartışmaların süreceğini zira burasının çok büyük bir alan olduğunu belirtip, "KDP ya da Kürt yönetiminin tek başına kontrol edebileceği bir alan değil ve onun gücünü aşan bir bölge. Eğer ısrar ederse, bir kısmını Dicle Nehri'nin doğusundaki bölgeyi denetimine alıp, orayı kendi topraklarına alabilir ama bunun gerçekleşebileceğini zannetmiyorum çünkü bunu yapabilecek siyasi ya da askeri gücü yok" yorumunu yaptı.