Ünlü Rus ressam İvan Ayvazovski'nin doğumunun 200. yılında, 2015 yılında ressamın 400 tablosunun dijital ortamda sunulduğu ‘Ayvazovski'nin İstanbul'u sergisinin Genel Yönetmeni ve Boyut Yayıncılık Yönetim Kurulu Başkanı Bülent Özükan'la konuştuk.
Ayvazovski'nin Rusya ve dünya coğrafyasında ‘denizlerin ressamı' olarak tanındığını ve 1817 yılında doğduğunu belirten Özükan "Ayvazovski'nin Türkiye ile de oldukça yakın ilişkileri olmuş, hatta kökeninde Türklük bulunduğuna dair Rusya'daki kitaplarda buluntular, belgeler de var. Türkiye'de de çok sevilen bir ressam olarak Ayvazovski'nin en önemli özelliği, İstanbul üzerine 200'den fazla tablo yapmış olması. İstanbul üzerine 200'den fazla tablo yapan Türk ressamı dahi yokken, Osmanlı döneminde İstanbul'a bu kadar ilgi göstermiş olması Türkiye için Ayvazovski'yi çok önemli bir konuma getiriyor" ifadelerini kullandı.
AYVAZOVSKİ İLE OSMANLI SULTANLARI ARASINDAKİ İLİŞKİLER
"Ayvazovski ilk 1845 yılında Abdülmecit döneminde İstanbul'a geliyor, sonra Sultan Abdülaziz döneminde geldiğini biliyoruz, bir de Sultan Abdülhamit döneminde" diyen Özükan, şöyle devam etti: "Ayvazovski'nin ilk İstanbul'a gelişi Rus Çarı'nın, donanmasının İstanbul ve Ege'yi kapsayan keşif seyahati ile oluyor. Rus donanmasının resmi ressamı olan Ayvazovski de gemide. Yarı resmi bir Rus heyeti olduğu için, Abdülmecit tarafından kabul ediliyor. Saray nişanı veriliyor. Abdülmecit'e tablolarını hediye ediyor. Daha sonraki ziyaretlerinde ordudaki görevinden arınmış değil ama, hem artık daha çok bir ressam olarak bir diplomatik ilişki kuruyor hem de Çarlık Rusyası'na bağlı önemli bir kişi sıfatıyla Osmanlı sarayında ağırlanıyor. Osmanlı ile böyle bir yakın ilişki, gönül bağı kurmuş oluyor."
‘EN ÖNEMLİ YAKINLIĞI ABDÜLAZİZ DÖNEMİNDE'
Ayvazovski'nin Osmanlı ile en önemli yakınlığının Sultan Abdülaziz döneminde olduğunu vurgulayan Özükan "Bu dönemde saraya kabul ediliyor, çeşitli nişanlar alıyor. Sultan Abdülaziz ile yakın bir ilişki kuruyor ve bu ilişki beraber tablo yapmaya kadar giden bir yakın ilişki.
Ayvazovski, İstanbul'da saraydan, Sultan Abdülaziz'den çok etkileniyor, Sultan Abdülaziz'in eskizlerini tabloya dönüştürüyor. Sultan Abdülaziz öldükten sonra, Ayvazovski 5. Murat'ın da tablosunu yapıyor. Topkapı Sarayı'ndaki tek Ayvazovski tablosu, 5. Murat tablosu. Ancak onun yönetim süresi çok kısa olduğu için Abdülhamit döneminde yeni padişaha tablolarını sunuyor. Ayrıca 2 defa daha da İstanbul'da sergiler açıyor. Bazı tarih kayıtlarında Ayvazovski'nin İstanbul'a 5 defa geldiği not edilse de, İstanbul'la ilgili 5 ayrı tarih anımsansa da 3 sultan zamanında 3 defa İstanbul'a geldiği kesin" ifadelerini kullandı.
‘200'DEN FAZLA EVİN DUVARLARINI İSTANBUL TABLOLARI SÜSLÜYOR'
Ayvazovski'nin İstanbul tablolarının çok önemsenmesinin, Rusya'da da İstanbul'un ‘Çargrad' yani ‘Çarlara layık bir şehir' olarak tanımlanması ve kendilerini Bizans'ın devamı olarak kabul etmelerinden kaynaklandığını belirten Özükan "Ruslar için bir ülkü olarak yaşatmak istedikleri bir mit İstanbul'a sahip olmak. Ayvazovski'nin İstanbul tabloları da Rus askeri bürokrasisi tarafından büyük ilgi görüyor ve bu tabloların kopyaları çoğaltılıyor. Bu nedenle de Moskova gazetelerindeki dönemin haberlerine göre 1800'lü yılların sonuna doğru, İstanbul tabloları 200'den fazla evin duvarlarını süslüyor. Bu derece Türkiye'ye yakın bir ressam Ayvazovski" ifadelerini kulandı.
‘CUMHURBAŞKANLIĞI KÜLLİYESİ'NDE 10 AYVAZOVSKİ TABLOSU VAR'
Özükan, Ayvazovski'nin tablolarının nerede olduğu konusunda da şu bilgileri verdi: "Ayvazovski Rusya coğrafyasında, Rusça konuşulan ülkelerde de çok bilinen bir ressam. Ermenistan'da, Odessa'da tablolarının koleksiyonlar var. Türkiye'de de kamu kurumlarına ait yaklaşık 41 tane Ayvazovski tablosunun bulunduğunu saptadık. Bunlardan 10 kadarı Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'ndeydi. 21 kadarı milli saraylarda. 10 kadarı da çeşitli deniz müzesi, askeri müze gibi kurumlardaydı. Bunun dışında patrikhanede olduğunu biliyoruz. Özel koleksiyonlarda da bizim saptadığımız 10'dan fazla İstanbul tablosu bulunuyor İstanbul'da. Türkiye'de 60 tane orijinal Ayvazovski tablosunu izini sürebildik, ama 6 binden fazla tablo üretmiş. Bunun kayıtlara geçen tablo sayısı 600 civarında. Ayvazovski döneminde çok meşhur olmuş, tablolarının değerlenmesinden ve maddi getirilerinden de yararlanmış bir ressam."
‘OSMANLI'DAN MÜSTESNA ÖDÜLLER ALDI'
Ayvazovski'nin Osmanlı'dan her geldiğinde mecidiye nişanı, saray nişanı, padişah nişanı gibi ödüller aldığını belirterek "Müstesna insanlara verilen ödüller bunlar. Bu ödüllerin birçoğunu Kırım'da. Feodosiya'da Ayvazovski'nin kendi müzesi var. Hâlâ bu Osmanlı sarayından aldığı ödüllerin bir kısmı burada sergileniyor" dedi.
KÜLLİYE'DE NEDEN AYVAZOVSKİ TABLOLARI VAR?
Cumhurbaşkanlığı Külliyesi'nde Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın önemli toplantılarını gerçekleştirdiği salonlardan basına yansıyan fotoğraflarda Ayvazovski'nin tabloları görülüyor. Erdoğan'ın önemli toplantılarında bu tabloların kendilerine eşlik etmesi Rus basını ve kamuoyunun dikkatini çekti.
Özükan, konuyu şöyle yorumladı: "Osmanlı'dan başlayarak Türkiye Cumhuriyeti'nde de resme her ne kadar bir ilgi olsa da, resmi otoritelerin sanata ilgisi Batı'daki kadar fazla değil. Bu nedenle Osmanlı saraylarından başlayarak, Ayvazovski tablolarının saraya girmiş olması, kamunun mülkiyetinde bulunması önemli. Topkapı Sarayı müzeye dönüşürken, kamunun elindeki saray varlıkları TBMM envanterine geçiriliyor. Bu bağlamda Ayvazovski'nin TBMM envanterinde sayılabilecek tabloları koleksiyonun en önemli parçalarını oluşturuyor. Konu benim de dikkatimi çekti. ABD Başkan Yardımcısı Joe Biden Türkiye'yi ziyaret ettiğinde hem Joe Biden'ın arkasındaki kameralara yansıyan tablo hem de Sayın Cumhurbaşkanı Erdoğan konuşma yaparken arkasındaki iki ayrı tablo Ayvazovski'nindi. Bu anlamda günümüzde dahi Ayvazovski'ye Türkiye Cumhuriyeti Devleti'nin ayrı bir önem verdiğini ve bir prestij unsuru olarak bundan yararlandığını söyleyebilirim."
Özükan ayrıca, uçak krizi nedeniyle ‘Ayvazovski'nin İstanbul'u sergisini, Moskova, Astana, Kazan, St. Petersburg gibi geniş bir coğrafyada yapmayı planladıklarını, ancak uçak krizi nedeniyle bu planlarını gerçekleştiremediklerini ifade etti.
