Yılının sonuna gelirken, geriye dönüp bakıldığında dünyanın dört bir tarafında siyasette yaşanan büyük değişim dikkat çekiyor. Dünyada yeni krizlerle birlikle bazı yönetimler iktidarı kaybederken, bazı yönetimler de seçimleri kazanarak meşruiyetini kuvvetlendirdi.
2023 yılında Avrupa'da Hollanda ve Polonya'da iki önemli lider değişikliği yaşanırken, Amerika kıtasındaki Ekvador'da devlet başkanı adayının suikaste uğramasıyla seçimler 'çelik yelekle' devam etti. İspanya'daki sosyalistler yerel seçimlerden tekrar galip çıkarken, Arjantin'de ise 'kendisini anarko-kapitalist' olarak tanıtan Milei hükümeti 'görülmemiş' vaatlerle başa geldi.
Darbeler, protestolar ve kimisi için zaferlerle kimisi için de ağır yenilgilerle geçen 2023 yılında gerçekleşen seçimleri, Sputnik bir araya getirdi.
ABD Temsilciler Meclisi Başkanlığı: Tarihte görülmemiş krizlerin ardından Başkan seçilebildi
2023 yılının en önemli seçimlerinden biri, ABD Temsilciler Meclisi'nde yaşandı. 8 Kasım 2022'deki ara seçimlerden beri süre gelen ve oldukça sert geçen Temsilciler Meclisi seçimlerinde, Cumhuriyetçilerin çoğunlukta olduğu başkanlık seçimleri 7 Ocak'ta sonlanmıştı. Sonuçlara göre, Cumhuriyetçilerin çoğunluk lideri Kevin McCarthy, 15'inci turda 216 oy ile Temsilciler Meclisi'nin yeni başkanı olarak göreve başladı. Fakat 3 Ekim'de Kevin McCarthy, Cumhuriyetçiler arasındaki desteğinin azalmasının ardından Temsilciler Meclisinde yapılan oylamada görevinden düşürülerek, 'ABD tarihinde kendi partisinden üyelerin de oylarıyla koltuğundan edilen ilk meclis başkanı' oldu.
2023'ün 25 Ekim tarihinde ise, yapılan dördüncü oylamada Cumhuriyetçilerin adayı Louisiana milletvekili Mike Johnson 220 oy ile başkan seçildi. Meclis'te 212 sandalyeye sahip Demokratlardan Temsilciler Meclisi Azınlık Lideri Demokrat Hakeem Jeffries ise 209 oy aldı. Temsilciler Meclisi Başkanı seçilebilmesi için adaylardan birinin 217 oya ulaşması gerekiyordu.
Güney Kıbrıs: Eski dışişleri bakanı, Cumhurbaşkanlığı koltuğuna oturdu
2023 ilk önemli seçimlerinden biri, Türkiye'nin güneyinde 'Kıbrıs sorununun' hala devam ettiği Güney Kıbrıs'ta yapıldı. 12 Şubat günü yapılan seçimde, eski Dışişleri Bakanı Nikos Hristodulidis ile Emekçi Halkın İlerici Partisi'nin (AKEL) desteklediği diğer bağımsız aday Andreas Mavroyannis yarıştı. İkinci turu yüzde 51.97 oy alan Hristodulidis kazandı. Hristodulidis, zafer konuşmasındaki iddiası kayda değerdi. Hristodulidis, "Hayalimdeki Kıbrıs'ta 'biz' ve 'onlar' yok. herkesin Cumhurbaşkanı olacağım" dedi.
Karadağ: 'Avrupa Şimdi Hareketi' lideri galip geldi
Karadağ'da 9 Mart'ta hem cumhurbaşkanlığı hem genel seçimler için sandık başına gidildi. Seçimin ikinci tura kalması ardından, 2 Nisan'da tekrardan yarışan adaylardan eski ekonomi bakanı ve Avrupa Şimdi Hareketi lideri Jakov Milatovic, 32 yıllık iktidara karşı yüzde 60 ile sekizinci Cumhurbaşkanı seçildi. Ülkedeki Sırpların desteklediği isim olan Milatoviç, ülkenin geleceğini Avrupa Birliği'ne katılımda görüyor.
Öte yandan, oyların yüzde 40'ını alan Karadağ Sosyalistleri Demokratik Partisi (DPS) safındaki eski Cumhurbaşkanı Milo Djukanovic, partisinden istifa etti. Genel seçimlerde yüzde 25.6 alan PES, mecliste en çok koltuğun sahibi olurken, DPS ve partnerleri Karadağ Liberal Partisi (LP), Arnavut İttifakı ve Sosyal Demokratların (SD) oluşturduğu koalisyon, oyların yüzde 23.2'sini aldı.
Çin'in lideri yine değişmedi
Şi Cinping tek aday olduğu devlet başkanlığı seçimlerde delegelerin oy birliği ile üçüncü kez devlet başkanı seçildi. Kongrede devlet başkanı yardımcılığına Han Cıng, meclis başkanlığına ise Cao Licı seçildi. Şi, Cao ve Han, yemin ederek görevlerine başladı. Daha önce 2013 ve 2018'de iki kez devlet başkanı seçilen, 10 yıldır görev yapan Şi, 5 yıllığına yeniden seçilmiş oldu.
Kazakistan: İktidar partisi yerel seçimlerde yüzde 53 oy aldı
Kazakistan'da 6 milyon 366 bin kişinin oy kullandığı erken meclis ve yerel meclis seçimlerinde yarışan 7 siyasi partiden 6’sı yüzde 5 barajını geçerek parlamentonun alt kanadı meclise girmeye hak kazandı.
İktidar partisi olarak bilinen Amanat yüzde 53.9 (3 milyon 431 bin 510) ile seçimlerde birinci olurken, Auyl Halk Demokratik Partisi yüzde 10.9 (693 bin 938) ile ikinci, Respublika Partisi yüzde 8,59 (547 bin 154) ile üçüncü sırada yer aldı.
Ak Jol Demokratik Partisi yüzde 8,41 (535 bin 139), Kazakistan Halk Partisi yüzde 6.8 (432 bin 920), Toplumsal Sosyal Demokrat Partisi yüzde 5.2 (331 bin 58) ile barajı geçmeyi başardı.
Bulgaristan: Siyasal kriz 'şimdilik' son buldu
Siyasi kriz nedeniyle 2 yılda 5 kez sandık başına giden Bulgaristan'da seçmenler 2 Nisan'da hükümetin kurulması için oy kullansa da yine, hiçbir parti hükümeti kurmak için yeterli koltuğa ulaşamadı. Devamında ise, Değişime Devam–Demokratik Bulgaristan (PP-DB) ittifakının başbakan adayı Nikolay Denkov, bir koalisyon hükümeti kurmak üzere Bulgaristan'ın Avrupalı Gelişimi İçin Yurttaşlar (GERB) partisi ile anlaştı. Ülkeyi 2 yıldır kurduğu geçici hükümetleriyle başkanlık sistemini andıran bir tarzda yöneten Cumhurbaşkanı Rumen Radev, sunulan kabine listesini onayladı.
Finlandiya: Tartışmalara konu olan Marin koltuğunu kaybetti
NATO'nun yeni üyesi olan Finlandiya'da ise 2 Nisan'da genel seçimler yapıldı, Ulusal Koalisyon Partisi ise yüzde 20.8 ile en çok oyu olan parti olarak öne çıktı. Gerçek Finler Partisi yüzde 20.1 oy alırken, internete düşen videoları ile eleştirilen ve devamında eşiyle boşanma kararı alan Sanna Marin liderliğindeki Sosyal Demokrat Parti ise yüzde 19.9 oyda kaldı. Marin'in koltuğunu kaybetmesi ardından, Ulusal Koalisyon Partisinin lideri Petteri Orpo, görüşülen üç parti ile hükümet programı üzerinde anlaştıklarını açıkladı. Finlandiya Parlamentosu, Orpo'yu 81'e karşı 107 oyla başbakan seçti.
Yunanistan: Miçotakis tekrardan Başbakan oldu
Yunanistan'da 21 Mayıs'ta yapılan genel seçimde hiçbir parti iktidar olacak oy oranına ulaşamadığından halk, 25 Haziran'da ikinci kez sandığa gitti. Seçim, yüzde 40.68 oy alan iktidardaki Yeni Demokrasi Partisinin zaferiyle sonuçlandı.
26 Haziran'da Cumhurbaşkanı Katerina Sakelaropulu'nun huzurunda yemin eden Yeni Demokrasi Partisi'nin lideri Kiryakos Miçotakis, yeniden Başbakanlık görevine başladı.
İspanya: Sosyalistler yine kazandı, yazı tura ile belediye başkanları belirlendi
28 Mayıs'ta yapılan yerel seçimlerden muhalefette bulunan sağ görüşlü partiler güçlenerek çıktı.Yerel seçimlerin sonucu olarak Halk Partisi yüzde 31.5 oy alırken, sol koalisyon hükümeti olan Sosyalist İşçi Partisi ise yüzde 28, sığınmacılara ve Müslümanlara radikal söylemleri ile öne çıkan VOX partisi ise yüzde 7 oy aldı.
8 bin 131 yerleşim yerinin 5'inde ise adaylara eşit oy çıkmasının ardından belediye başkanları 'yazı tura' ile belirlendi.
Yerel seçimler ardından ülkede erken seçim çağrısı yapıldı ve, 23 Temmuz'da genel seçimlere gidildi. Erken genel seçimlerde Halk Partisi 137, Sosyalist İşçi Partisi 121, VOX ise 33 milletvekili çıkarsa da hiçbir parti mecliste çoğunluğu elde edemedi. Halk Partisi'nin koalisyon kurmasına rağmen meclisten güven oyu alamaması ardından, Sosyalist İşçi Partisi Sanchez, 'ayrılıkçı Katalanlara af getirilmesi' koşuluyla küçük partilerin ittifakından oluşan Sumar ile anlaşarak yeni hükümeti kurdu. Böylece İspanya Başbakanı Pedro Sanchez, görevine devam onayı aldı.
Özbekistan: İstikrar sürdü, Mirziyoyev üçüncü kez seçildi
30 Nisan'da yapılan referandumda cumhurbaşkanı görev süresinin 5 yıldan 7 yıla çıkarılması ile birlikte, 9 Temmuz'da Özbekistan'da erken seçimler düzenlendi. Seçimlerde Liberal Demokrat Parti adayı ve hali hazırda görev yapan Şevket Mirziyoyev, oyların yüzde 87'sini alarak üçüncü kez cumhurbaşkanı seçildi.
Kamboçya: 40 yıllık iktidar babadan oğula geçti
23 Temmuz'da yapılan genel seçimleri yaklaşık yine 40 yıldır başbakanlık görevini sürdüren Hun Sen'in partisi Kamboçya Halk Partisi kazandı. Hun Sen, seçim zaferinden 3 gün sonra istifa ederek görevi oğlu Hun Manet'e devredeceğini açıkladı.
46 yaşındaki Hun Manet, 22 Ağustos günü yapılan meclis güven oylamasında 125 milletvekilinden 123'ünün desteğini alarak ülkenin yeni başbakanı oldu.
Ekvador: Başkan adayı suikaste kurban gitti, seçimler kurşun geçirmez yelekle yapıldı
Basında ismini 'yolsuzluğa karşı mücadele edecek aday' olarak duyuran devlet başkanı adayı Fernando Villavicencio, 9 Ağustos'ta uğradığı suikastte hayatını kaybetti. Suikast ardından siyasiler kampanyalarını çelik yeleklerle ve korumalarla devam ettirmek zorunda kaldı. 20 Ağustos tarihinde seçimden netice alınamaması ardından halk, 15 Ekim'de Ulusal Demokrasi Hareketi adayı Daniel Noboa'yı ülkenin yeni devlet başkanı olarak seçti.
Gabon: 50 yıldan fazla ülkeyi yöneten baba-oğula darbe yapıldı, geçici hükümet kuruldu
Babasının 41 yıldan fazla ülkeyi yönetmesi ardından 2009'da başa gelen ve 2023 yılına ülkeyi yöneten Ali Bongo Ondimba, 26 Ağustos günü yapılan seçimde tekrardan cumhurbaşkanı seçildi. Fakat oy sayımı sırasında internetin kesilmesi ve ülkede kaos başlaması üzerine, 30 Ağustos günü ulusal televizyon binasına giren bir grup asker, yönetimi ele geçirdiklerini duyurdu.
'Kurumların Geçişi ve Restorasyonu Komitesi (CTRI)' isimli askeri yönetim, 26 Ağustos'ta yapılan seçimlerin iptal edildiğini ve ülke sınırlarının kapatıldığını açıkladı. CTRI liderliğine getirilen Cumhuriyet Muhafızları Komutanı General Brice Oligui Nguema, 4 Eylül'de düzenlenen törenle 'geçiş hükümetinin cumhurbaşkanı' sıfatıyla yemin ederek göreve başladı.
Singapur: Eski Maliye Bakanı yüzde 70 ile cumhurbaşkanı oldu
Singapur'da 2.7 milyon kişi, 1 Eylül'de yasalar uyarınca hiçbir siyasi partiyle bağı olmaması gereken adaylardan birini 6 yıl boyunca cumhurbaşkanı seçmek için sandık başına gitti. Eski Başbakan Yardımcısı ve Maliye Bakanı Tharman Shanmugaratnam, oyların yüzde 70.41'ini alarak ülkenin 9. cumhurbaşkanı oldu.
Polonya: Avrupa'da yılın seçiminde muhalefet galip geldi
Tüm Avrupa'da yakından takip edilen Polonya seçimlerinde, 15 Ekim'de yapılan genel seçimlerin önde çıkanı yüzde 35.38 oy ile iktidardaki Hukuk ve Adalet Partisi oldu. İktidardaki partiyi yüzde 30,70 ile ana muhalefet bloku Sivil Koalisyon, ardından da yüzde 14.4 ile Üçüncü Yol İttifakı izledi.
En fazla oyu Hukuk ve Adalet Partisi almış olsa da, mecliste güven oyunu alıp alamayacağı belli olmayan Mateusz Morawiecki, göreve başlaması ardından iki hafta içinde mecliste güven oyun alamadığı için hükümeti kuramadı. Donald Tusk'ın liderliğindeki Sivil Koalisyon ittifakı, Polonya 2050 ve Polonya Halk Partisi'nden oluşan Üçüncü Yol ittifakı ile Yeni Sol Partisi yeni bir hükümetin kurulmasının önünü açabilecek koalisyon anlaşmasını 10 Kasım'da imzaladı. Tusk liderliğindeki hükümet, 12 Aralık'ta parlamentodan güvenoyu aldı ve yeni başbakan oldu.
Arjantin: Yılın en ilgi çeken seçimlerden biri 'testereli, anarko-kapitalist' Milei'nin seçilmesi oldu
Arjantin'de devlet başkanlığı yarışında 22 Ekim'de yapılan 1. tur seçimlerinde en yüksek oyu 'Peronist' ittifakı adayı ve mevcut Ekonomi Bakanı Sergio Massa alsa da 19 Kasım'daki 2. turda Javier Milei oyunu 25 puan artırarak yüzde 55.82 ile rakibine fark attı ve devlet başkanı seçildi.
Milei, seçim kampanyası boyunca ülkedeki ekonomik krize 'sebep' olarak gösterdiği Arjantin Merkez Bankası'nı kapatacağını, ulusal para birimi peso yerine dolara geçeceğini ve bazı kamu şirketlerinin özelleştirileceğini belirtti.
Uluslararası ve yerel medyada siyaseten 'aşırı sağcı' görüşleriyle adlandırılsa da kendisini 'liberteryen' ve 'anarko-kapitalist' olarak tanımlayan Milei'nin zaferinin ardından, seçim günü bazı Milei destekçilerinin 'sistemi ve hükümeti budama' vaadini sembolize eden elektrikli testereyle oy kullanmaya gitmesi ve seçim zaferinden sonra da elektrikli testerenin kutlamaya alet edilmesi toplumda tartışmalara yol açtı.
Slovakya: 'Zelenskiy'e yardımı keseceğiz' diyen Robert Fico seçimlerden galip çıktı
Slovakya'da seçimler, Ukrayna’ya yardımları sorgulayan ve barış müzakerelerini destekleyen eski Başbakan Robert Fico'nun partisi Sosyal Demokrat Partisi’nin (SMER) liderliğiyle tamamlandı.
Parlamento seçimlerinde önde gelen SMER partisinin genel başkanı Robert Fico, destekçilerinin oluşturduğu hükümetin Ukrayna ile ilgili müzakerelerin bir an önce başlatılması için çalışacağı sözü vermişti.
Hollanda: Wilders, Dilan Yeşilgöz'e karşı seçimin galibi oldu
Göçmen sayılarının krize sebep olmasının ardından 13 yıllık hükümetin düşmesi üzerine, 22 Kasım'da Hollanda'da erken genel seçimlere gidildi. Seçimlerde İslam karşıtı açıklamalarıyla bilinen Özgürlük Partisi yüzde 23.49 oyla yarışı önde tamamladı. İşçi Partisi ve Yeşil Sol ittifakı oyların yüzde 15,75'ini alırken, Dilan Yeşilgöz liderliğindei Özgürlük ve Demokrasi için Halk Partisi ise 15.24'ünü aldı. Özgürlük Partisi Geert Wilders, hükümeti kurmak için müzakerelere devam ediyor.
Aşırı sağcı Wilders, Türkiye ve İslam karşıtı ırkçı ve ayrımcı söylemleriyle biliniyor. Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ı destekleyen Türklerin ülkeden gönderilmesini bile öneren Wilders, 2019'da da Hz. Muhammed konulu bir karikatür yarışması düzenlemişti.
Kuzey Kore: Yerel seçimlerde ilk defa hayır oyu çıktı
Kuzey Kore halkı, 26 Kasım'da yerel seçimlerde belirlenmiş adaylara evet veya hayır şeklinde oy kullandı.
Seçimlere yüzde 99.63 katılım gösteren Kuzey Korelilerin yüzde 99,91'i il halk meclisi adayları için 'evet' derken yüzde 0,09'u aleyhte oy kullandı. Medyada yerel seçimler, 'Kuzey Kore'de, 1956'dan bu yana ilk kez hayır oyu verildi' olarak manşetlerde yer buldu.
Irak: Yerel seçimlerde birçok farklı aktör öne çıktı
Irak'ta yapılan yerel seçimlerde, güney kentlerin büyük bölümünde eski Başbakan Nuri el-Maliki ve Haşdi Şabi siyasi uzantılarının yer altıdığı ittifaklarlar sandıktan birinci çıkarken, Salahaddin vilayetinde eski Vali Ahmet Cuburi'nin lideri olduğu 'Ulusal Cumhur İttifakı' birinciliği, 'Ulusal İtar İttifakı' ikinciliği, 'El-Azim Koalisyonu' ise üçüncülüğü elde etti.
Şiilerin yoğun yaşadığı güney kentlerinden Meysan'da ise, 'Nebni İttifakı' ilk sırada, eski Başbakan Nuri el-Maliki'nin lideri olduğu 'Kanun Devleti Koalisyonu' ise ikinci sırada yer aldı.
Irak'ın güneyindeki Basra'da, ilk sıraya mevcut Vali Esad İdani'nin seçim listesi yerleşirken, 'Nebni İttifaki' ikinci, 'Kanun Devleti Koalisyonu' üçüncü sırada yer aldı.
Mısır: Sisi oyların yüzde 89'unu alarak yeniden başa geldi
Mısır'da 10-12 Aralık'ta yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinde 44.7 milyon kişi oy kullandı. 4 adayın yarıştığı seçimde Abdulfettah es-Sisi oyların yüzde 89,6'sını alarak yeniden cumhurbaşkanı seçildi. 1 haftada sayılan oy sonuçlarına göre Sisi, 2030'a kadar görev yapacak.
Sırbistan: Sıkça Batılı ülkelerin tehditlerine maruz kalan Vucic tekrardan Cumhurbaşkanı oldu
Sırbistan'da 17 Aralık'taki erken genel seçimde Cumhurbaşkanı Aleksandar Vucic'in desteklediği ve 2012'den bu yana iktidarda olan Sırp İlerleme Partisi (SNS) öncülüğündeki 'Aleksandar Vucic-Sırbistan durmamalı' ittifakı oyların yüzde 46'sını alarak seçimi kazandı.
Muhalefet kanadı partilerinin oluşturduğu 'Sırbistan şiddete karşı' ittifakı ise oyların yüzde 23'ünü aldı. Sonuçlara göre, 'Aleksandar Vucic-Sırbistan durmamalı' ittifakı, 250 sandalyeli ulusal mecliste 128 sandalye kazandı ve hükümeti tek başına kuracak sayıya ulaştı.
Buna karşın, son günlerde muhalefet seçim sonuçlarına itiraz etmeye devam ediyor.
Çekya: NATO ile yakın bağlara sahip eski Genelkurmay Başkanı, Cumhurbaşkanı seçildi
Yaklaşık 11 milyon nüfusa sahip Çekya'da yapılan seçimde, eski Başbakan Andrej Babis'e karşı NATO ile yakın bağlara sahip eski Genelkurmay Başkanı Petr Pavel yarıştı. Yaklaşık 8 milyon 250 bin seçmenin bulunduğu ülkede oyların yüzde 57'sini eski Genelkurmay Başkanı Pavel, yüzde 43'ünü Babis aldı.
Katılım oranının yüzde 70 olduğu seçimde, NATO'cu kimliğiyle bilinen eski Genelkurmay Başkanı Pavel, Çekya Cumhurbaşkanı oldu.
Yeni Zelanda: Ardern ardından İşçi Partisi seçimi kaybetti, Ulusal Parti adayı Luxon Başbakan oldu
2017 yılında 'dünyanın en genç başbakanı' olarak göreve başlayan ve 6 yıldır sürdürdüğü başbakanlık görevini 2023'ün Ocak ayında 'yeterli gücü kalmadığını belirterek' bırakan Jacinda Ardern ardından, Yeni Zelanda'nın yeni başbakanı İşçi Partisi'nden Chris Hipkins oldu. 14 Ekim'de ülkede genel seçimlere gidilmesi ardından, muhalefetin Ulusal Parti adayı Christopher Luxon, oyların yüzde 38.95'ini alarak seçimi kazandı.
Chris Hipkins'in önderliğindeki İşçi Partisi ise yüzde 26.90 ile yarışı ikinci sırada tamamlamıştı. Ayrıca Hipkins, Çin Devlet Başkanı Şi Cinping'e 'diktatör' diyen ABD Başkanı Joe Biden'la hemfikir olmadığını söyleyerek dikkat çekmişti.
2023 yılında yapılan diğer seçimler
Nijerya'da Bola Ahmed Tinubu dönemi başladı
213 milyonluk nüfusu ile Afrika'nın önemli ülkelerinden biri olan Nijerya'da, 25-26 Şubat'ta yapılan seçimleri kazanan Tüm İlericiler Kongresi'nden Bola Ahmed Tinubu, 2 dönem görev süresini tamamlayan Muhammed Buhari ardından ülkenin Cumhurbaşkanı oldu.
Paraguay'da eski ekonomi bakanı sandıktan birinci çıktı
Paraguay'da, 30 Nisan'da yapılan devlet başkanlığı seçimini, oyların yüzde 43.95'ini alan iktidardaki Colorado Partisi adayı eski Ekonomi Bakanı Santiago Pena kazandı.
Tayland'da koalisyon başa geldi
Tayland'da 14 Mayıs parlamento seçimlerinde birinci olan İleri Hareket Partisi lideri Pita Limjaroenrat başbakanlığa aday oldu ancak milletvekillerinden yeterli desteği alamadı. Genel seçimlerde ikinci olan Pheu Tai Partisi lideri Chonlan Srikaew, ikisi askeri destekli parti olmak üzere 11 partiden oluşan yeni bir koalisyon kurdu.
Pheu Tai'nin önerdiği emlak başbakanı Srettha Thavisin, parlamento oylarının çoğunluğunu alarak 22 Ağustos'ta ülkenin 30. başbakanı seçildi.