Erdoğan ve Putin’nin bugün gerçekleştirdiği telefon görüşmesinin ardından İletişim Başkanlığı ve Kremlin’den açıklamalar geldi.
İletişim Başkanlığı'nın açıklamasına göre; Ukrayna krizi sürecinde gerilimi tırmandıracak adımların atılmaması gerektiğini ifade eden Cumhurbaşkanı Erdoğan, 'barış köprüsü' olarak değerlendirdiği Karadeniz Girişimi'nin önemine vurgu yaptı. Karadeniz Girişimi'nin uzun süre devre dışı kalmasının kimsenin yararına olmadığına, en büyük zararı da tahıla muhtaç, gelir seviyesi düşük ülkelerin göreceğine dikkat çeken Erdoğan, uygulama döneminde yüzde 23’ler düzeyinde azalan hububat fiyatlarının, son iki haftada yüzde 15’ler oranında arttığına dikkat çekti. Erdoğan, Türkiye’nin Karadeniz Girişimi'nin devamı için yoğun çaba ve diplomasi yürütmeye devam edeceğini kaydetti.
Aynı zamanda açıklamada iki liderin, Putin’in Türkiye’ye ziyareti konusunda mutabık kaldığı aktarıldı.
Putin, Erdoğan’a Rusya’nın ‘ilkesel pozisyonunu’ anlattı
Kremlin’den yapılan açıklamaya göre de Putin görüşmeleri sırasında Erdoğan’a, Ukrayna tahılının Karadeniz limanları üstünden ülkeden çıkarılması ve Rusya’nın tahıl ve gübre ürünlerinin sevkiyatını bloke eden uygulamaların iptalini içeren ‘paket anlaşma konusundaki ilkesel pozisyonunu’ anlattı.
Rusya Devlet Başkanı, İstanbul’da geçen sene imzalanan ve bu zamana dek birkaç defa uzatılan anlaşmanın yeniden uzatılmasının, söz konusu anlaşmanın ‘Rusya ile ilgili kısmının gerçekleştirilmesinde ilerleme kaydedilmeyince anlamını yitirdiğini’ belirtti.
Ancak görüşme sırasında Putin, Batı ülkeleri Rusya karşısında anlaşma ile belirlenmiş yükümlülüklerini yerine getirir getirmez, Rusya tarafının anlaşmaya geri döneceğini doğruladı.
Rusya Devlet Başkanı bunun yanında, ‘gıda ürünlerine gereksinim duyan ülkeler dikkate alınarak söz konusu ülkelere Rus tahılını göndermek için güvenilir seçenekler üstünde çalışıldığını’ belirtti. Putin söz konusu ülkelere ücretsiz tahıl tedarik edileceğini ve bu konunun geçen hafta St. Petersburg’da düzenlenen Rusya-Afrika Forumu’nda da ele alındığını kaydetti.
Putin tahıl tedariki konusunda Türkiye ve dileyen diğer ülkelerle işbirliği yapmayı sürdürmek istediklerini de ekledi.
‘Türkiye ve Rusya birbirlerine ihtiyacı olan iki ülke’
Görüşmeyi Sputnik’e değerlendiren Gaziantep Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Ali Fuat Gökçe, “Vilnius NATO liderler zirvesinde Türkiye’nin takındığı tavır ve izlediği politika bazı kesimlerce Rusya ve Türkiye arasında iplerin kopacağı olarak değerlendirilmişti. Ben böyle düşünmüyorum” diyerek şunları söyledi:
“Çünkü o dönemde Kremlin Sözcüsü Peskov’un açıklaması oldukça dikkat çekiciydi. Peskov, Türkiye’nin NATO ile ilişkilerini bildiklerini ve Türkiye’nin NATO’ya olan yükümlülüklerinin farkında olduklarını ifade etmiş, Türkiye ile çalışmaya devam edeceklerini vurgulamıştı. Türkiye ve Rusya’nın ilişkileri her alanda oldukça derin ve kimi nifak politikaları ile kopmaz. Daha önce de büyük gerilimlere rağmen kopmamıştı. Rusya’nın Türkiye’yi bir enerji merkezi yapma projesi oldukça önemliydi. Bu aynı zamanda Putin’in Türkiye’ye verdiği önemi gösteriyor. Türkiye ve Rusya birbirlerine ihtiyacı olan iki ülke. Bu görüşmede de tarafların bazı konularda mutabık kalması ve Putin’in Türkiye’yi en yakın zamanda ziyaret etme iradesini tekrar beyan etmesi oldukça önemli bir gelişme.”
‘ABD’nin NATO’yu kullanarak Karadeniz’e girme girişimi var’
“Tahıl koridorunun da Rusya’nın isteklerinin yerine getirilerek tekrar yürürlüğe girmesi gerekiyor” diye devam eden Gökçe, ABD’nin planlarına şöyle dikkat çekti:
“Türkiye, Rusya, Ukrayna ve BM arasında imzalanan mutabakatta tarafların yükümlülükleri var. Eğer bunlar tek taraflı Ukrayna lehine yerine getiriliyorsa Rusya’nın fesih etmesi de en doğal hakkıydı. Eğer Rusya’ya karşı yükümlülükler yerine getirilmezse ortaya çıkacak bir güzergaha Rusya’nın tepki vereceği aşikardır. Böyle bir durumda ise Karadeniz de savaş alanı haline gelecektir. Bunu isteyen de bir ABD ve NATO var. ABD, Karadeniz’deki bir istikrarsızlığı kullanarak NATO üzerinden Karadeniz’e girmek istiyor. Zelenskiy hattın Romanya-Bulgaristan üzerinden gelmesini istedi, ardından eski NATO Başkomutanının savaş gemilerinin bu hattan tahıl taşıyan gemilere refakat etmesine yönelik açıklaması geldi. ABD’de The Heritage Foundation’da yayınlanan makalede ABD’nin Karadeniz’deki müttefikleri korumak amacıyla bir üs kurma teklifi var. Bütün bunları birlikte değerlendirdiğimizde ABD’nin NATO’yu kullanarak Karadeniz’e girme girişimi ve bunun da bir bahanesinin arandığını görüyoruz. Tahıl koridoruna yapılacak bir girişim bu kozu verecektir. Bu da en çok Türkiye’yi etkileyecektir. Özellikle Montrö’nün delinmesi bizim karşımıza büyük bir sorun olarak çıkacaktır. Karadeniz de istikrarsız hale gelecektir. Barış denizi olan Karadeniz’in savaş denizi haline gelmesine, ABD’nin Gürcistan vasıtasıyla Kafkasya ve Orta Asya’ya daha rahat sirayet etmesine vesile olacaktır.”
‘Türkiye ve Rusya’nın mutlaka bu koridoru işlevsel hale getirmesi gerekiyor’
Gökçe, “Karadeniz’de yeni cephe açılabilir. NATO, Karadeniz’e güçlü bir donanma ile girerse o zaman burada bir Kırım cephesi oluşur. Montrö’nün delinmesi Türkiye ve Rusya’nın karşı karşıya kalması demektir. ABD planlarına karşı Türkiye ve Rusya’nın mutlaka bu koridoru işlevsel hale getirmesi gerekiyor. Bunun için de Rusya’nın isteklerinin yerine getirilmesi gerekiyor” diye de ekledi.
‘Putin’in Türkiye ziyaretinde somut kararlar alınacaktır’
Putin’in Türkiye ziyaretinde öne çıkan gelişmelerden birinin de Türkiye-Suriye normalleşme süreci olacağını vurgulayan Gökçe, “Türkiye ve Suriye arasındaki normalleşme süreci şu an askıya alındı ancak o da çok önemli konulardan bir tanesidir. Nasıl Ukrayna ve Karadeniz önemliyse Suriye de önemli. Terörü destekleyen ülkelere karşı birlikte hareket eden bir Astana süreci var. Bu sürecin mutlaka işlemesi gerekiyor ve Putin’in Türkiye ziyaretinde belirli somut kararlar alınacaktır diye düşünüyorum” ifadelerini kullandı.
Tahıl koridorunda ne olmuştu?
Türkiye, Birleşmiş Milletler (BM), Rusya ve Ukrayna tarafından ‘ihtiyaç sahiplerinin krizden etkilenmemesi’ için 22 Temmuz 2022’de hayata geçirilen tahıl koridoru Rusya’ya verilen sözlerin tutulmadığı gerekçesiyle 17 Temmuz’dan itibaren askıya alındı.
Anlaşma, ilk olarak Kasım 2022'de 4 ay uzatılmış, 14 Mart tarihinde varılan mutabakatla 18 Mayıs 2023'e kadar 60 gün daha uzatılmıştı. Son olarak buna Türkiye ve BM’nin çabaları ile iki ay daha eklendi. 17 Mayıs'ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Karadeniz Tahıl Koridoru Anlaşması’nın ‘herhangi bir değişiklik olmaksızın’ 17 Temmuz'a kadar uzatıldığını duyurmuştu.
Anlaşma kapsamında yer alan Rus tahıl ve gübresinin ihracatında ise Batılı ülkelerin uyguladığı yaptırımlar nedeniyle çeşitli sıkıntılar yaşanıyor. Şu anda lojistik, sigorta ve ödeme konusunda engeller bulunuyor. Rusya bu konuda verilen sözlerin tutulmasını bekleyerek anlaşmayı birkaç kez uzatmayı kabul etse de bu konuda hiçbir somut ilerleme kaydedilemedi.
Kremlin Sözcüsü Dmitriy Peskov, tahıl anlaşmasının 17 Temmuz itibarıyla geçerliliğini yitirdiğini belirtti ve Rusya’nın ancak şartlarından her birinin yerine getirilmesi halinde anlaşmaya döneceğini kaydetti. İstanbul’da bulunan Müşterek Koordinasyon Merkezi’ndeki Rus personel ise ülkesine döndü.