ABD öncülüğündeki Batı’nın tetiklediği Ukrayna çatışması, siyasi ve ekonomik sonuçlarıyla tüm dünyayı etkilerken, Küresel Güney’de yeni girişimlere yansıyor. 22-24 Ağustos’ta düzenlenecek BRICS zirveis öncesi hazırlık toplantıları Güney Afrika Cumhuriyeti’nde yapılırken, Rusya Federasyonu da ikinci Rusya-Afrika zirvesi ve Ekonomi Forumu’na ev sahipliği yaptı.
Batı’nın hegemonyasını koruma hamlelerinin gerilimi yükselttiği bir ortamda Küresel Güney’in gündeminde siyasi ve ekonomik işbirliği ile ticareti geliştirmek, dolara alternatif olacak yeni bir yapı oluşturmak ve gıda güvenliği yer alıyor.
Yaklaşan BRICS zirvesi, öncesinde Rusya-Afrika zirvesi ve Küresel Güney’deki öne çıkan tartışma ve gelişmeleri dış politika analisti Hasan Erel ile konuştuk.
‘BRICS zirvesi yeni bir Bretton Woods olabilir’
Hasan Erel, çok kutupluluğa doğru evrilen dünyada Küresel Güney’in son girişimleri dikkat çekici. BRICS’in ağustos sonundaki zirvesi öncesinde Rusya-Afrika zirvesine dikkat çeken Erel, özellikle dolara karşı yeni hamlelere atıf yaptı. Erel, BRICS parasını hemen çıkmasa dahi üye ülkelerin hepsinin baş harfi ‘r’ ile başlayan 5R’de sembolleşen yönelime dikkat çekti:
“Doların alternatifinin aranması bile Amerika için bir kabus, yeni de değil, 5-10 senelik geçmişe sahip. Ama her geçen gün alternatifler konuşuluyor. Dünya sahnesinde yeni oluşumlar güçleniyor. Güney Afrika’da düzenlenecek BRICS zirvesi yeni bir Bretton Woods olabilir. Ama bazılarının beklediği gibi altın karşılığı yeni BRICS parasının çıkması için henüz erken. O yöne doğru gidişat var. Rusya’da özellikle Sergey Glazyev dahil Avrasya Ekonomik Topluluğu’nda epeydir üzerinde çalışılıyor, tartışmalar yapılıyor. BRICS bankasının başkanı, eski Brezilya Cumhurbaşkanı Dilma Rousseff de bu vesileyle Putin ile görüştü. Gelen bilgilere göre Güney Afirka’da atılacak ilk adım 5R formülü, yani 5 BRICS üyesi Rusya, Hindistan, Çin, Brezilya ve Güney Afrika para birimlerinin hepsi R harfi ile başlıyor. Ruble, rupi, renminbi, rand ve real. Çin başta olmak üzere bu ülkeler artık dünya ticaretinin önemli kısmını ellerinde tutuyorlar. Kendi aralarında ticareti kendi paralarıyla yapacaklar. Bu zaten başladı. BRICS bankasını IMF gibi kurumsal hale getirecekler. İlerideki BRICS parasına doğru bir yol haritası çizilecek. Zaten zirvede BRICS üyelerinin artması da söz konusu. Amerika’da Arjantin’i tehdit etmişler, şimdilik geri adım atmış ama çok talipli var. Çin Dışişleri Bakanlığı’na Wang Yi’nin Türkiye’ye gelmesi, BRICS ile ilgili olabilir. Mesele şu, doların tahtı sallanıyor ve yeni bir dünya ortaya çıkıyor. Ukrayna’daki savaşın süreci hızlandırdığı söylenebilir.”
‘Avrasya güçleri yeni bir Afrika mimarisi oluşturuyor’
St. Peterburg’daki Afrika zirvesinin en önemli gündeminin tahıl olduğu görüşündeki Erel, Afrika ülkelerinin önceki tahıl girişiminden çok az pay aldıklarını anımsattı. Erel, Rusya’nın Afrika’ya tahıl sağlamasının giderek önemli hale gelen kıtada elini güçlendireceğini belirtirken, bunun kanallarının hazırlandığını dile getirdi. Erel Çin’in de Afrika’da halihazırdaki etkinliğine atıfta bulundu:
“Afrika zirvesine önemli bir katılım gözleniyor. Burada ilginç bir ima da ortaya çıktı. St. Peterburg’da Afrikalı yetkililerle el sıkışan Prigojin’in fotoğrafları yansıdı. Demek ki Vagner, Afrika’da daha etkin olacak. Ama daha önemlisi, zirvede Afrikalı liderlerin Putin’in görüşmelerinde öne çıkan Afrika’ya yeni rotalar üzerinden tahıl ihracatı yapılması. Kuzey-güney koridoru üzerinden sağlanması. Daha önce İstanbul merkezli denetimlerin yapıldığı Tahıl koridoru anlaşmasında ürünlerin sadece yüzde 3’ü Afrika’ya gidebilmişti, gerisi hep Avrupa, Amerika ve Kanada gibi Batılı ülkelere gitmişti. Buralardan da diğer ülkelere kar payıyla, ticari bir amaçla dağılıyordu. Rusya’nın ciddi gıda kıtlığı yaşayan Afrika’ya tahıl göndermesi elini güçlendirecek. Çin zaten Afrika’yı demir ağlarla örmüş durumda; ticareti, üretimi, altyapısında etkili. Batı’nın kolonyel geçmişinin üzerine şimdi dünyanın geri kalanı ya da Avrasya güçleri yeni bir Afrika mimarisi oluşturuyor. ‘Asya yüzyılı’ dense de uzmanların çoğu Afrika’nın büyüklüğü, imkanları açısından önemini vurguluyor.”
‘Fransa Afrika’daki etkisi büyük ama…’
Fransa’nın eski sömürge gücü olarak Afrika’da etkinliğine atıf yapan Erel, Paris’in kaynaklarını çekip çevirdiği kıtadaki pozisyonundaki zayıflama eşliğinde yaşanan hareketliliğe dikkat çekti:
“Fransa 20’ye yakın Afrika ülkesinin parasını basıyor. Merkez bankaları direkt elinde. Batılı ülkeler zaten dünyanın birçok ülkesini mali etkileriyle ellerinde tutuyor. Fransa’nın özel olarak Afrika’da önemli yeri var, hem ihtiyaç duyduğu uranyum gibi kaynakları alıyor, hem de paralarını yönetiyor. Son dönemde mücadele yoğunlaştı. Orta Afrika Cumhuriyeti’ne Rusya girince Fransızlar kovuldu. Dün Nijer’de bir darbe oldu. Batı karşıtı deniyor. Ama bir hareketlilik olduğu kesin. Bu arada şu da var, BRICS içinde her şey güllük gülüstanlık değil. Güney Afrika, Putin’in ziyaretini Batı’nın baskısı yüzünden kabul edemedi.”
‘Amerika kendi savaşmadan başkalarını kullanır’
ABD ve NATO’nun Ukrayna’da zora girince Polonya ve Baltıklar ile Karadeniz’i hareketlendirmeye çalıştığını düşünen Erel, yeni tahıl rotası çizip Türkiye’yi Rusya ile karşı karşıya getirme çabalarının ‘zehirli ve tehlikeli’ olduğunu dile getirdi:
“Benim tahminlerim yaz sonuna kadar Ukrayna’da bir ateşkes olabileceği yönündeydi. Ama şu anda mümkün görünmüyor. Hemen Polonya ve Baltıkları devreye soktular. Onun üzerine bir de Romanya, Bulgaristan ve Türkiye’yi Karadeniz üzerinden devreye sokmaya çalışıyorlar. ABD’li eski NATO komutanı Stavridis’in Bloomberg’deki yazısı Çarşamba günkü NATO-Ukrayna Konseyi toplantısına ışık tutacak nitelikte. ‘NATO, Karadeniz’de devriye yapmalı, Romanya ve Bulgaristan üzerinden yeni bir tahıl rotası kurulmalı, Türkiye de bunu korumalı…’ denerek Türkiye ile Rusya’nın karşı karşıya gelmesini sağlayacak son derece zehirli ve tehlikeli bir fikir ortaya atılıyor. Amerika kendi savaşmadan başkalarını kullanır. Polonya, Romanya, Bulgaristan ve Türkiye’yi yeniden Ukrayna gibi kullanmak istediği ortaya çıkıyor. Bunu başaramazsa belki tahmin ettiğimiz bir ateşkes yaz sonunda olabilir.”
‘Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü koruyamayacağı belli oldu’
Ukrayna çatışmasında Kiev’in taarruzunun ‘fiyaskoya’ dönüştüğünü belirten Erel, ABD’de şimdiden ‘Rusya ile masaya oturma’ yanlısı olan kesimlerle ilgili tartışmalara atıfta bulundu:
“Ukrayna şu an açıkça yeniliyor. Karşı saldırısı büyük fiyasko. Rusya, İngiltere ve Amerika’nın misket bombaları vermesi ve saldırgan operasyonlara yanıt olarak Batı Ukrayna’ya 100 kadar füze fırlattı. Savaş pek çok cephede kızıştı. Şu anda Rusya’nın bir atağı var galiba. Odessa çok stratejik. Bir de Tuna Nehri’nin kıyısında Romanya sınırına 500 metre uzaktaki Reni’deki altyapının vurulması önemli bir gelişme. Karadeniz kapanırsa Tuna Nehri kalacak. Tuna Nehri’nin lojistiği de kapanırsa Ukrayna boğulur duruma geçecek. İkmal yollarını kesmen üzerine bir şey kurgulanıyor. İki seçenek de masada. Amerika kullanabildiği kadar Polonya, Türkiye, Baltıkları kullanabilecek mi onu göreceğiz. Yoksa Amerika’daki muhalefette ‘oturalım, anlaşalım, Ukrayna zaten bu şekilde devam edemeyecek. Polonya’ya da Batı’yı verelim’ gibi konuşmalar yansıyor. Ukrayna’nın toprak bütünlüğünü koruyamayacağı belli oldu. Ukrayna’daki savaş bütün dünyayı etkiliyor. Afrika’dan Asya ve Amerika’ya bir gerilim oluşmuş durumda.”