Nükleer reaktörlerde ömrünü ‘dolduran’ yakıtın yeniden işlenmesi, özellikle kapalı nükleer yakıt döngüsü için teknolojilerin geliştirilmesi bağlamında büyük önem taşıyor. Böyle bir döngüde nükleer yakıtın yeniden üretimi genişleyecek ve büyük hacimlerde doğal uranyum çıkarma ihtiyacını ortadan kaldıracak nükleer enerjinin yakıt tabanı önemli ölçüde büyüyecek.
Kullanılmış yakıtın yeniden işlenmesinden sonra kalan radyoaktif atıkların miktarını ve arz ettiği biyolojik tehlikesini azaltmak da mümkün olacak. Minör aktinitler olarak adlandırılan en tehlikeli maddelerin hızlı nötron reaktörlerinde ‘yakılması’ planlanıyor. Böylece, sınırlı doğal uranyum rezervleri ve bugüne kadar ertelenen nükleer atıklar olmak üzere nükleer enerjinin iki kilit sorunu çözüme kavuşturulmuş olacak.
Nükleer yakıt atıklarının yeniden işlenmesi ve içinden değerli nükleer materyallerin çıkarılması, nükleer yakıt döngüsünü kapatmak için gereken önemli bir adım.
MGU Kimya Fakültesi Radyokimya Anabilim Dalı Üyesi Svetlana Gutorova, “Kullanılmış yakıt reaktörden çıkarıldıktan sonra, içinden uranyum ve plütonyum çıkarılıyor. Bunlar yeniden enerji kaynağı olarak kullanılıyor. Bu iki elemente ek olarak, amerikyum ve küriyum gibi oldukça aktif çeşitli elementler de çıkarılıyor. Bu, atıkları daha az radyoaktif biçimde gömmek için gerekli” diye konuştu.
Hâlihazırda uranyum ve plütonyumun işlenmesi için PUREX (plutonium-uranium recovery by extraction / plütonyum ve uranyumun ekstraksiyon yoluyla geri kazanımı) teknolojisi kullanılıyor. Önce yakıttan çıkarılıyorlar, ardından sulu ve organik fazların bir karışımı içinde bir redoks reaksiyonu kullanılarak birbirinden ayrılıyorlar. Ancak bu, nükleer yakıt döngüsünü kapatmak için pek uygun bir süreç değil.
Bunun alternatiflerinden biri GANEX-süreci (group actinide extraction / aktinitlerin grup halinde çıkarılması). Bu teknoloji, çift aşamalı bir şemadan oluşuyor. İlk aşamada, kullanılan nükleer yakıttan uranyum çıkarılıyor, ardından minör aktinitler çıkarılıyor. Ancak bu şemayı başarılı bir şekilde hayata geçirmek için yüksek kapasiteli, yani istenen kimyasal elementleri büyük miktarda ‘yakalama’ yeteneğine sahip seçici ekstraksiyon ajanlarını bulup seçmek lazım.
Daha önce, Moskova Devlet Üniversitesi Kimya Fakültesi’nden bilim insanları, böyle bir ‘yakalayıcı’ için fenantrolin bazlı bir nitrojen içeren polisiklik bileşik önermişti.
Şimdi MGU Kimya Fakültesi’nin radyokimya, organik ve fiziksel kimya bölümlerinin çalışanlarından bir grup, işlenmiş nükleer yakıttan ekstraksiyon yoluyla uranyum çıkarmak için fenantroline dayanan maddenin yeni bir versiyonunu oluşturdu. Bilim insanları, yakıtın laboratuvar modellerinden binlerce kat daha yüksek uranyum konsantrasyonuna dayalı teknolojik modellere geçmeye karar verdiler.
Önerilen maddenin, öncekinden çok daha büyük miktarlarda uranyum izole etme yeteneğine sahip olduğu ortaya çıktı. Bilim insanları araştırmalarına devam ediyor. Temel görevlerinden biri, uranyum için yüksek kapasiteli bileşiklerin yelpazesini genişletmek. Araştırmacılar, iki sorunu aynı anda çözmeyi planlıyor: işlenmiş nükleer yakıttan uranyum ve plütonyum çıkarmanın yanı sıra, onları birbirinden ayırmak.