İsrail'de Başbakan Benyamin Netanyahu'nun önderliğinde ilan edilen yargı reformu, dün yaptığı erteleme açıklamasına kadar İsrail tarihinin en büyük siyasi krizlerinden birinin yaşanmasına neden oldu.
Reform paketini eleştiren Savunma Bakanı'nın görevden alınmasıyla patlak veren protestolar, İsrail'in bütün büyük şehirlerinde on binlerce kişinin katılımıyla gerçekleşti.
Öte yandan, ülkenin iş çevreleri, banka müdürleri, savaş pilotları, yedek askerler, akademisyenler, eki komutanlar gibi çevreler de reformu eleştirenler arasındaydı.
İsrail'in en büyük sendikası, ülkenin uluslararası havaalanını felç eden bir genel grev ilan etti ve binlerce insan parlamento dışında toplandı. Sonunda Netanyahu, yargı reformunu geçirmeye 'hala kararlı olduğunu ancak uzlaşma aramak için zaman ayıracağını' söyleyerek reformu erteleyeceğini duyurdu.
Bu noktaya nasıl gelindi?
Üç ayrı davada yolsuzluk suçundan yargılanan Netanyahu, eski hükümet ortakları tarafından kendisine sırt çevrilmesinin ardından 2019'dan bu yana kalıcı bir koalisyon oluşturamadı. Bu durum da İsrail'de halkın dört yıldan kısa bir süre içinde beş kez sandık başına gittiği uzun süreli bir siyasi krize yol açtı. Ancak Netanyahu geçen yılın sonlarında ultra Ortodoks ve aşırı milliyetçi müttefiklerle bir koalisyon kurarak iktidara geri döndü ve ülkenin şimdiye kadarki en sağcı hükümetini kurdu.
Yargı reformunda ne var?
AP'nin derlediği habere göre Netanyahu, iktidara geldikten sonra, ülkenin yargı sistemini hızla elden geçirme sözü verdi; eleştirmenler, bunun, ideolojik gündemini daha az yargı gözetimi ile sürdürme arzusundan kaynaklandığını söylüyor. Değişiklikler sonucunda, iktidar koalisyonu adli atamalar üzerinde kontrol sağlayacak ve yargı denetimini sınırlayarak ülkenin Yüksek Mahkemesini de zayıflatacak.
Muhalifler ise söz konusu reformun bağımsız yargı sistemi üzerinde kontrol sağlayarak ülkenin hassas kontrol ve denge sistemini alt üst edeceği görüşünde. Muhelefet ayrıca Netanyahu'yu 'yargılanırken hukuk sistemini yeniden şekillendirmeye çalışmakla' suçluyor.
Son protestoları ne tetikledi?
İsrail, Netanyahu hükümetinin Adalet Bakanı Yariv Levin'in Ocak ayında reformu açıklamasından bu yana yaklaşık üç aydır kitlesel protestolara sahne oldu. Ancak Savunma Bakanı Yoav Gallant'ın görevden alınmasına yönelik öfke patlaması protestoları şiddetlendirdi.
Eylemlerin büyük ölçüde WhatsApp mesajlaşma uygulaması aracılığıyla organize edildiği ve yaklaşık bir saat içinde, on binlerce insanın Tel Aviv'in ana otoyolunu kapattığı görüldü. Ayrıca, çok sayıda protestocu, Netanyahu'nun Kudüs'teki evinin önünde gösteri yaptı.
Netanyahu'nun görevden aldığı Savunma Bakanı Gallant tartışma yaratan yargı reformunun ertelenmesi konusunda çağrı yapan ilk bakandı.
Gerilimin yükselmesinin İsrail'in askeri hazırlıklarına zarar verebileceğini söyleyen Gallant'ın bu çıkışı, ülkedeki az sayıdaki 'uzlaşı konusundan' biri olan ulusal güvenliğe değinerek Netanyahu karşısında bir blok oluşmasına yol açmış olabilir.
Grev neden önemliydi?
İsrail'in en büyük sendikası, sağlık, bankacılık, devlet hizmetleri, kreş ve ulaşım gibi sektörlerde yaklaşık 800 bin kişiyi temsil eden ülkedeki en güçlü kurumlardan biri. Sendika, yıllar boyunca geçmişteki çeşitli işçi anlaşmazlıklarında aldığı grev kararları dışında, daha önce hiç siyasi bir meseleyi protesto etmek için greve gitmemişti. Sendikanın grev kararı ise anında hissedildi.
Ülkenin ana uluslararası havaalanı, 70 binden fazla yolcuyu mahsur bırakarak tüm giden uçuşları iptal etti. Doktorlar ve gündüz bakım çalışanları da iş bırakacaklarını açıkladı. İsrail ekonomisi ise, değer kaybeden para birimi nedeniyle şimdiden yara aldı. Uzun süreli bir grev, daha uzun süreli ve daha derin hasar anlamına gelebilirdi.
Bundan sonra ne olacak?
Netanyahu'nun yaptığı erteleme açıklaması, gerilimi görece hafifleterek bir uzlaşı sağlanması amacıyla zaman kazandırabilir. Ancak bu aynı zamanda aşırı sağcı koalisyon ortaklarını kızdırma riskini de taşıyor ve bu da hükümetinin istikrarını tehdit ediyor ve yeni seçim olasılığını riske atıyor.
Netanyahu ciddi yasal sorunlarla karşı karşıyayken düzenlenecek herhangi bir yeni seçim, büyük olasılıkla bir kez daha Netanyahu'nun içinde bulunduğu krizlere göre şekillenecek.
Reformun İsrail dışında ne gibi etkileri olabilir?
Yaşanan siyasi kriz bir İsrail meselesi gibi görünse de, sonucunun bölge ve ötesi için önemli yansımaları olabilir. Netanyahu'nun koalisyon müttefikleri, Filistin devletine karşı çıkan ve Batı Şeria yerleşim hareketiyle yakın bağları olan dindar ve milliyetçi tutucular tarafından yönetiliyor.
Daha zayıf bir mahkeme sistemi, daha saldırgan yerleşim inşaatlarının ve hatta Batı Şeria topraklarının ilhakının önünü açabilir. Bu, İsrail işgali altındaki Batı Şeria'yı gelecekteki bağımsız bir devletin parçası olarak gören Filistinlilerle ve ayrıca reformla ilgili endişelerini dile getiren ve bazı ortaklarının yorumlarını eleştiren İsrail'in Batılı müttefikleriyle daha fazla sürtüşmeye sebep olabilir.
Krizden ayrıca ülke ekonomisinin lokomotifi olan İsrail'in yüksek teknoloji endüstrisi de etkilenebilir. Uluslararası kuruluşlar, iyi bir iş ortamı sağlamak için güçlü bir yargının çok önemli olduğunu düşündükleri için, reform geçerse İsrail'in borç notunu düşürebileceklerini zaten söyledi. Daha düşük bir not, yatırımcıları İsrail'de iş yapma konusunda tereddüde düşürebilir ve dünyanın önde gelen teknoloji devleri de dahil olmak üzere İsrail'de faaliyet gösteren şirketlerin varlıklarını küçültmelerine yol açabilir.