23 Ocak’ta Resmi Gazete’de yayınlanan Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Schneider Enerji’nin Kocaeli’nde bulunan işyerinde, Birleşik Metal-İş tarafından alınan grev kararı, milli güvenliği bozucu niteliği görüldüğü gerekçesiyle 60 gün ertelendi. Bu kararın 6356 sayılı Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu'nun 63'üncü maddesi göre alındığı da açıklandı.
6356 sayılı kanunun 63'üncü maddesi ne içeriyor?
Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu olarak adlandırılan 6356 sayılı kanun, 7 Kasım 2012 tarihinde yürürlüğe girdi. Cumhurbaşkanlığı Kararı’nın gerekçe gösterdiği 63. maddesi ise ‘grev ve lokavtın ertelenmesi’ kararlarının ayrıntılarını içeriyor. Bu kanun maddesi, karar verilmiş veya başlanmış kanuni bir grev veya lokavtı genel sağlığı veya millî güvenliği bozucu nitelikte ise cumhurbaşkanına 60 gün erteleme yetkisi tanıyor.
Aynı kanun maddesine göre, uyuşmazlığın çözümü için arabulucu devreye giriyor ve erteleme süreci sırasında taraflar arasındaki uyuşmazlığı çözmek adına ‘her türlü çabayı’ göstermekle yükümlü kılınıyor. Anlaşmanın sağlanmaması durumunda sorun 6 iş günü içerisinde taraflardan birinin başvurusu üzerine Yüksek Hakem Kurulu tarafından çözüleceği de kanun maddesinde yazıyor. Bu durum grevin tekrarlanma olasılığını ortadan kaldırıyor. Anlaşma sağlanamama durumunda ise işçi sendikasının yetkisi düşüyor.
İşçilerin grev yapma hakkı daha önce nasıl işliyordu?
Türkiye’de işçilerin grev yapma hakkı ilk olarak 1961 Anayasası’nda yer buldu. 274 sayılı Sendikalar Kanunu ve 275 sayılı Toplu İş Sözleşmesi Grev Lokavt Kanunu, 12 Eylül darbesine kadar yürürlükte kaldı. Darbeden 2 gün sonra, yönetimi devralan Milli Güvenlik Konseyi tüm grev ve lokavtları ikinci bir emre kadar yasakladı. 12 Eylül’ün ardından kabul edilen anayasada ise grev hakkı yalnızca işçilere tanındı, memurlar bu haktan mahrum bırakıldı. Ayrıca, grev hakkı toplu iş sözleşmeleri sürecinde yaşanan uyuşmazlıklara bağlı kılınarak hak grevlerinin de önüne geçildi. Bu kanun, 2012’de yerine hazırlanan 6356 sayılı kanun maddesine kadar yürürlükte kaldı. Söz konusu kanun ise, tarihte ilk kez 1947 yılında Taft-Hartley federal yasasıyla bir başkana tanınan grev erteleme yetkisini Türkiye’ye getirdi.
2000 yılından bu yana ertelenen grevler
Bundan 23 yıl önce, Bakanlar Kurulu 2 grevi erteleme kararı aldı. 5 Mayıs 2000 tarihinde Lastik-İş Sendikası’nın Türk Pirelli, Good Year ve Bridgestone Sabancı Lastik fabrikalarındaki grevlere erteleme kararı verildi. Aynı yılın 24 Ağustos’unda ise genel sağlığı bozucu olduğu gerekçesiyle Belediye-İş Sendikası’nın grevleri 60 gün süreyle ertelendi.
2001 yılında, Kristal-İş Sendikası’nın Şişe Cam fabrikasındaki grevine erteleme kararı çıkarken, 2002’de ise Lastik-İş’in örgütlediği bir grev daha ertelendi. 2003’te Kristal-İş ve Petrol-İş’in örgütlediği 2 grev ertelendi. Kristal-İş kararın süresinin dolmasının ardından 2004’te yeniden grev kararı aldı ancak bu da Bakanlar Kurulu kararıyla ertelendi. 2004’te aynı zamanda Lastik-İş’in Pirelli, Good Year ve Brisa fabrikalarındaki grev kararı milli güvenlik bozucu niteliği taşıdığı gerekçesiyle ertelendi. 2005 yılının Eylül ayında, Türk Maden-İş’in, ülkenin tek demir peletleme tesisi Erdemir Madencilik’te aldığı grev kararı erteleme kararıyla engellendi. Bunun ardından 2014 yılına dek grev erteleme kararı çıkmadı.
Anayasa Mahkemesi’nden sendika hakkını ihlal edildiğine dair hüküm
2014’ün 27 Haziran’ında Şişecam’da Kristal-İş’in grevi ertelendi, bu karar 5 bin 800 işçiyi ilgilendiriyordu. Bakanlar Kurulu, aynı yılın 21 Temmuz’unda Çöllolar Kömür Sahası ve Çayırhan Kömür’de alınan grev kararını hem genel sağlığı hem de milli güvenliği gerekçe göstererek erteledi. Grev kararı Türk Maden-İş tarafından alınmıştı. 2015’te ise Birleşik Metal-İş’in toplam 38 işyerinde yaklaşık 15 bin işçiyi kapsayan grev kararı ertelendi. Sendika bu kararı ‘sendika hakkını ihlal ettiği’ gerekçesiyle Anayasa Mahkemesi’ne götürdü ve mahkeme sendika hakkının ihlal edildiğine hükmetti.
OHAL döneminde 7 greve erteleme çıktı
2016 başlayıp 2018 yılında sona eren Olağanüstü Hal döneminde toplam 7 grev erteleme kararı çıktı. OHAL’in ilk grev ertelemesi, 2017 yılında Birleşik Metal-İş’in Asil Çelik’teki grev kararına yönelik oldu. Toplu iş sözleşmesi sürecinde anlaşmaya varılamaması üzerine yine 2017’de EMİS Grup’taki grev kararı da ertelendi. Akbank çalışanlarının aynı sene aldığı grev kararı diğerlerinden farklı olarak ‘ekonomik ve finansal istikrarı bozucu’ nitelikte olduğu gerekçesiyle ertelendi.
2017’nin Mayıs ayında Şişecam işçilerinin aldığı grev kararı ertelenirken, Mefar İlaç Fabrikası’nda toplu sözleşme görüşmelerinden sonuç alınamaması üzerine bir başka grev erteleme kararı çıktı. 2018’de ise 130 bin işçiyi kapsayan toplu iş sözleşmesi dönemindeki anlaşmazlıklar gerekçesiyle alınan grev kararı Bakanlar Kurulu kararıyla ertelendi. Grev kararı Birleşik Metal-İş, Türk Metal-İş ve Çelik-İş tarafından alınmıştı. 2018’in son grev ertelemesi ise Adana ve Mersin’de Soda Kromsan işçilerinin aldığı grev kararına yönelik oldu.
2019’da İZBAN (İzmir Banliyö Taşımacılığı Sistemi) işçilerinin grevi ‘şehir içi toplu taşıma hizmetlerini bozucu’ nitelikte olduğu gerekçesiyle Cumhurbaşkanlığı Kararı ile ertelendi. 2020’de ise Şişecam Kimyasallar Grubu'na bağlı Soda Sanayii A.Ş.'de grev başlamadan ertelendi. 2022’nin son grev ertelemesi ise Birleşik Metal-İş ve Özçelik-İş'in Kocaeli’de bulunan Bekaert Çelik fabrikalarında alınan grev kararına yönelik gerçekleştirildi.
2000’den toplam 23 greve erteleme kararı çıktı. Bunların 7 tanesi OHAL döneminde gerçekleşirken, 4 tanesi Cumhurbaşkanlığı Kararı ile alındı.