ABD'nin Pan-Am Havayolları'na ait Boeing 747 tipi bir yolcu uçağının 21 Aralık 1988'de İskoçya'nın Lockerbie kasabasında düşerek 270 kişinin ölmesine neden olan sabotajın sorumluluğunun dönemin Libya'daki Albay Muammer Kaddafi yönetiminden bilinmesi, Kaddafi'nin kurban yakınlarına tazminat ödeyip mahkum edilen tek kişi olan Abdülbasit el Megrahi'yi teslim etmesinden yıllar sonra, eski defterler yeniden açıldı. Lockerbie davasının ABD ile Libya arasında 2008 yılında karara bağlanıp kapatılmasına rağmen, Washington'ın yeni yakalama taleplerinin karşılanması meselesi, siyasi kargaşa içindeki Libya'nın iki ayrı hükümetini de karşı karşıya getirdi.
Tobruk hükümeti, Mesud'u savunacak avukat ekibi kurdu
Önce ABD'nin 'Lockerbie faciasına neden olan bombayı yaptığı' iddiasıyla aradığı eski Libyalı istihbaratçı Ebu Acile Mesud'u teslim almasının gerisinde Trablus merkezli Ulusal Birlik Hükümeti'nin (UBM) olduğu bizzat UBM Başbakanı Abdulhamid Dibeybe tarafından açıklandı. Bunun üzerine Tobruk merkezli Fethi Başağa başbakanlığındaki hükümetin Adalet Bakanı Halid Mesud, Ebu Acile Mesud'u savunmak için bir avukat ekibi kurduklarını duyurarak "Lockerbie davası, yasal olarak ve uluslararası gözetim altında çözüldü. Biz onun masum olduğuna inanıyoruz" dedi.
Ardından Trablus merkezli UBM'nin 2011'de NATO'nun havadan desteklediği cihatçıların devirerek linç ettiği Kaddafi'nin en güvendiği adamı ve istihbarat servisi başkanı Abdullah es Senussi'nin ABD'ye iadesinden son anda geri adım attığı haberi patlak verdi.
İngiliz gazetesi The Guardian, Trablus'taki yetkililere dayanarak, Ebu Acile Mesud'un ABD'ye teslim edilmesinin halkta yarattığı öfke nedeniyle Senussi'nin teslim edilmesinden son dakikada durdurulduğunu yazdı.
ABD'den bol kepçe suçlama
1970'lerden itibaren Libya ordusu ve istihbaratında önemli roller oynayan, 1980'de Kaddafi'nin eşinin kız kardeşiyle evlenen ve 2011'de cihatçıların Kaddafi yönetimini devirmesi sonrası 2012'de Moritanya'da yakalanarak Libya'ya iade edilip Trablus'ta hapsedilen 72 yaşındaki Senussi, ABD tarafından 'Lockerbie sabotajının beyni ve Batı havacılığı ile diğer hedeflere yönelik bir dizi bombalamanın sorumlusu olduğu' iddiasıyla isteniyor.
Ancak The Guardian'a göre Ebu Acile Mesud'un ABD'ye teslim edilmesinin Libya'da öfkeyle karşılanması üzerine zorda kalan Dibeybe, Senussi'yi ABD'ye teslim etme planlarını rafa kaldırdı.
'Aylardır tartışılıyor'
Gazeteye konuşan Trablus'taki bir Libyalı yetkili “Fikir, ABD'ye önce Mesud'u göndermek ve sonra Senussi'yi vermekti. Bu konuda aylardır tartışmalar yapılıyor. Ancak daha sonra yetkililer endişelendi” bilgisini verdi. Bir diğer Libyalı yetkili, "Senussi'nin hafta sonu teslim edilmesi gerekiyordu" dedi.
Mesud'un ailesine göre 'yasadışı adam kaçırma'
Bu arada 17 Kasım'da milisler tarafından evinden kaçırılıp 2 hafta gözaltında tutulduktan sonra Dibeybe hükümeti tarafından Misrata limanında Amerikan ajanlarına teslim edilen Ebu Acile Mesud'un ailesi, 'yasadışı adam kaçırma' tepkisini gösterdi. ABD'nin Libya Büyükelçiliği ise 'sürecin yasal olduğu ve Libyalı yetkililerle işbirliği içinde yürütüldüğü' açıklamasını yaptı.
Trump başlattı, Biden sürdürdü
The Guardian'a konuşan kaynaklar, Mesud ve Senussi'nin teslim alınması çabalarının Donald Trump yönetimi döneminde başlatıldığını, ancak son 9 ayda Joe Biden yönetiminden yetkililer ile Trablus hükümeti arasındaki görüşmelerle yeniden canlandırıldığını söyledi.
Görev süresi Aralık 2021'de sona erdiğinden
Habere göre ağustos ayında Washington Dibeybe ile Mesud ve Senussi'yi vermesi konusunda anlaşmaya vardı. Analistler, görev süresi Aralık 2021'de sona eren Dibeybe'nin bu yolla ABD'nin gözüne girmeye çalıştığını söyledi.
BM'ye bağlı Uluslararası Ceza Mahkemesi'nin hakkında yakalama emri çıkardığı Senussi'nin halihazırda demir parmaklıklar arkasında olmasından ötürü ABD'ye iadesinin, hakkında yakalama emri çıkarılmadan kaçırılan Mesud'a kıyasla daha kitaba uygun olduğu belirtildi. Libyalı bir yetkili, "Bu tamamen farklı bir vaka" dedi.
'Senussi'nin ABD'ye iadesi süresiz rafa mı kaldırıldı yoksa sadece geçici ertelendi mi', bu sorunun yanıtı henüz bilinmiyor.
The Guardian'a konuşan Atlantik Konseyi'nin Libya uzmanı Alia Brahimi, vakanın 'yasanın talepleri ile adaletin talepleri arasında bir gerilim olduğunu gösterdiği' değerlendirmesini yaptı. Brahimi, "Senussi pek çok büyük suçun zanlısı ve bunlardan birinin, bir katliamın sorumluluğunu üstlenmesinin ihtimali bile olağanüstü" diyerek ekledi: "Ama iadesi, koşullar ne olursa olsun, tıpkı Mesud vakasındaki gibi haklı olarak büyük tartışmalara yol açar."
"Ancak geriye kalan hikaye, Amerikan adaletinin uzun kolu hakkında olacak ve dünyanın her yerinde duyulacak" vurgusunu yapan uzman, Libya'da birbirini ardına kurulan geçiş hükümetlerinin çıkar grupları arasındaki çekişmelerin de esiri olduğuna dikkat çekti.
Nitekim Senussi'nin ailesi ve ona hâlâ sadık kabileler, Trablus'taki hükümeti ABD'ye teslim etmesi halinde 'isyan çıkarmakla' tehdit etti.