Özendirici reklamlardan, baskı gördüğünü söyleyen hastalara: Kanada’nın tartışmalı ötanazi yasası

Kanadalı bir moda perakendecisi olan La Maison Simons, ‘All is Beauty’ isimli kampanyası için yayınladığı bir reklam filmiyle ötanazi konusunu tekrar açtı. Film, eleştirmenler tarafından ‘intiharı yücelttiği’ konusunda sert bir şekilde eleştirildi. Zira, filmde oynayan ve kronik bir hastalığa sahip Jennyfer Hatch’in de daha önce yaşamak istediğini ancak yaşam kalitesini iyileştirmek için gerekli bakıma gücünün yetmediğini söyleyen bir röportajı ortaya çıktı. Ötanazi kararı almış olan Hatch’in ölümünden bir gün sonra yayınlanan reklam filmi ‘en güzel çıkış’ sloganıyla başlıyor, son nefesin ‘kutsallığından’ da bahsediyor. Ötanazi ikna çalışması gibi duran reklam filminde hastalığa sahip insanların ihtiyacı olduğu bakıma erişim mücadelesinden ise bahsedilmiyor.

Ancak Hatch tek örnek değil. Eski bir paralimpik sporcu ve emekli asker olan Christina Gauthier, ülkenin Gazi İşleri Departmanı’ndan istediği merdiven asansörü talebine karşılık kendisine ötanazi teklif edildiğini açıkladı. 2016 yılında ötanaziyi yasallaştıran Kanada’da yapılan bir düzenlemeyle uygulama ‘yaşamları acil risk altında olmasa bile engelli ve zor koşullarda yaşayan insanları kapsayacak şekilde’ genişletildi.

Yaşadığı bir kaza sebebiyle dejeneratif disk bozukluğu, spinal stenoz, spondiloz ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi hastalıklara sahip olan Kanada'nın St Catharines şehrinde yaşayan 54 yaşındaki Amir Farsoud, hayatta kalmayı maddi olarak karşılayamadığı için ötanazi başvurusu yaptı. Yerel basın aracılığıyla duyurulan bu olay sonrasında bağış kampanyası başlatıldı ve 60 bin dolarlık yardım toplandı. Bunun üzerine Farsoud ötanazi kararından vazgeçti.

Beyne ve kaslara saldıran bir hastalık olan serebellar ataksi hastalığına sahip olan 47 yaşındaki Kanadalı Roger Foley, hastanede kaldığı süre boyunca ötanazi için baskı gördüğünü söylüyor. Foley verdiği bir demeçte "Yardımlı intihar etmem için baskı gördüm. Yapmıyorum. Benden, hastane bakımı için, günlük bin 800 dolar tahsil edileceği söylendi. 2 milyon dolarlık faturam var. Buradaki hemşireler hayatıma son vermem gerektiğini söylediler. Bu beni şok etti" ifadelerini kullandı. Foley, yaklaşık 6 yıldır yatalak; yemek yemek, yıkanmak ve oturmak için sürekli yardıma ihtiyacı var.

Kanada’da 2017 yılında yapılan ötanazinin ülkedeki sağlık harcamalarına etkileri üzerine yapılan bir araştırmada, ülkenin yıllık sağlık harcamalarını 34.7 milyon ila 138.8 milyon dolar arasında azaltabileceği öngörüldü. Kanada ötanazi prosedürünü önümüzdeki sene akıl hastalıklarına sahip olanlar ve 18 yaşın altındakileri kapsayacak şekilde genişletmeyi planlıyor.

2021 yılında Kanada’da ötanazi ile hayatına son verenlerin sayısı yüzde 32 artarak 10.064’e çıktı. Bu ülkedeki ölümlerin yüzde 3.3’ünü oluşturuyor. Kanada, 2021’de bu sayıyla dünyada en fazla ötanazi uygulayan ülke oldu, Kanada’yı ise 7 bin 666 ile Hollanda takip ediyor. Ülkede ötanaziyi yasal hale getiren yasanın 2016'da kabul edilmesinden bu yana toplam 31.664 kişi bu nedenle yaşamına son verdi. Kanada aynı zamanda pratisyen hekimlerin ve hemşirelerin ötanazi uygulaması izin veren tek ülke konumunda. Ötanaziyi yasallaştıran Belçika ve Hollanda gibi ülkelerin aksine Kanada’da bu uygulama için ‘tüm seçeneklerin tükenmesi’ şart olarak koşulmuyor ve doktor ve hemşirelere olası ‘klinik bakım seçeneklerinden’ biri olarak ötanaziyi bildirmeleri söyleniyor.

Geçtiğimiz yıl yerlileri asimile etmek için kullanılan yatılı okullardaki toplu çocuk mezarlarının ortaya çıktığı Kanada’da, Quebec Doktorlar Koleji "hayatta kalma şansı neredeyse sıfır olan ve çok fazla acıya neden olacak çok ciddi sendromları olan" bebeklere de ötanazinin uygulanması gerektiğini savunuyor. Uygulamayı Kanada’nın içerisinden de eleştiren sesler mevcut. British Columbia Üniversitesi'ndeki Kanada Kapsayıcılık ve Vatandaşlık Enstitüsü Müdürü Tim Stainton, Kanada’nın ötanazi yasasını "1930'larda Almanya'da Nazilerin programından bu yana engelli insanlar için muhtemelen en büyük varoluşsal tehdit" olarak nitelendirdi.

Uygulama yöntemi olarak ötanazi ikiye ayrılıyor. Pasif ötanazi ölümcül bir hastalığa sahip kişiye tedavinin kesilmesiyle ölümün hızlandırılması prosedürünü karşılıyor. Aktif ötanazide ise tıbbı görevlilerin ölümü gerçekleştirmek için doğrudan müdahalesi olması gerekiyor.

Ötanazi ilk olarak Hollanda’da yasal hale getirildi; ülkede 12 yaşın üstündeki "dayanılmaz ağrılara sahip olan ve iyileşme umudu bulunmayan" kişilere uygulanabiliyor. Hollanda’da 2016 yılında ilerlemiş derecede Alzheimer yaşayan 74 yaşındaki kadının ötanazi yoluyla hayatını kaybetmesi sonucu, uygulamayı gerçekleştiren doktor yargılandı. Hastanın uygulama sürecinde gösterdiği direnç üzerinden hareket eden savcılık doktorun kadının onayını teyit etmek için yeterince çaba sarf etmediğini savunarak dava açsa da, mahkeme doktorun ‘elinden geleni yaptığına’ hükmetti.

Hollanda reşit olmayanlara ötanaziyi yasallaştıran ilk ülke olsa bu ilk olarak Belçika’da gerçekleştirildi. 17 yaşındaki ‘dayanılmaz acılara’ sahip olan bir çocuk ötanaziyle hayatını kaybetti. Belçika aynı zamanda 2012’de 64 yaşındaki Godelieva de Troyer'e fiziksel sağlığı iyi olmasına rağmen ‘tedavi edilemez depresyon’ teşhisiyle ötanazi uyguladığı için Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nde suçlu bulundu.

Ötanaziyi yasallaştıran ilk ve tek Latin Amerika ülkesi ise Kolombiya. Ülkede 2022 yılında kronik akciğer hastalığı olan 60 yaşındaki Victor Escobar ölümcül bir hastalığı olmamasına rağmen ötenazi ile hayatına son verdi. Uygulama aynı zamanda Lüksemburg, Yeni Zelanda, Avustralya, İspanya ve Avusturya’da da yasal durumda. Fransa ise gelecek sene aktif ötanaziyi yasallaştırmayı planlıyor. Hatta bu Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron’un da seçim vaatleri arasındaydı. ABD’de ise Oregon, Washington, Hawaii, Washington, Maine, Colorado, New Jersey, California ve Vermont eyaletlerinde ötanazi yasal. Türkiye ve Rusya gibi pek çok ülkede ise bu uygulama yasal değil.