Türkiye’de fahiş fiyatlarla ürün satarak enflasyonun artmasına sebep oldukları iddia edilen zincir marketler, binlerce kilometre ötedeki Yeni Zelanda’da da bu yılın başından itibaren fiyat artışlarından sorumlu tutuluyor. Radyo Sputnik’te Atilla Güner’le Akşam Postası program editörü Uğur Koçbaş, 2023 seçimlerine hazırlanan 5 milyon nüfuslu bu ülkede yaşananları canlı yayında anlattı.
Koçbaş’ın anlatımıyla Yeni Zelanda ve zincir market tartışması şöyle:
"Yeni Zelanda, 250 milyar dolarlık bir ekonomi ve kişi başı milli geliri 48 bin dolar. Ülkede 32 yılın en yüksek enflasyonu nedeniyle en önemli gündem maddesi ekonomi. Rekor enflasyon yüzde 7.6 ile görüldü. 2023’te seçimler var ve iktidarla muhalefet arasındaki fark birbirine çok yakın. Geçtiğimiz Nisan ayında hayat pahalılığı nedeniyle baskı altında olan hükümet kendisine günah keçisi olarak zincir marketleri seçti. Ülkede iki büyük market zinciri var: Foodstuff ve Woolworths. Bu iki zincir market piyasanın yüzde 80’ine hakim. Ticaret Bakanı David Clark, Nisan ayında “Süpermarket duopolisi nedeniyle enflasyon krizi yaşıyoruz” diyerek bu iki zincir marketi fahiş fiyat uygulamakla suçladı. Clark bununla da kalmadı marketlerin kataloglarından derlediği görüntülerle basın toplantıları da düzenleyerek, “Süpermarket sektörüne çok sıkı denetimler getirmek zorundayız, denetimler artacak” dedi. Bakan, zincir marketlerin hak etmedikleri halde günlük 1 milyon dolar kâr elde ettiklerini iddia etti.
‘Süpermarketler günah keçisi’
Bakanın bu suçlamasına yanıt ülkenin tanınmış ekonomistlerinden Dr. Eric Crampton’tan geldi. Crampton, bakana cevap vermek için yazdığı makalede, “Hükümetler günah keçileri bulmayı çok severler. Böylece varolan bir durumdan kendilerinin değil başkalarının suçlu olduğunu ilan etmek isterler. Ama enflasyondan süpermarketleri sorumlu tutmak ekonomik anlamda akıl dışı. Peki 2011-2016 arası çok düşük enflasyon varken bunun başarısını süpermarketlerin hanesine yazdınız mı? Tabi ki hayır, çünkü enflasyonun sebebi para politikasıdır, şirketlerin kârlılığı değil” ifadelerini kullandı.
Buna rağmen baskı altındaki zincir marketler en çok satılan ürünlerinde geçici indirim yaptıklarını duyurmak zorunda kaldı. 110 en çok satılan üründe fiyatlar 4 ay donduruldu. Yine de hükümetin suçlamaları dinmedi. Sonunda aynı Türkiye’de BİM’in patronunun yaptığı gibi Woolworths’un başındaki isim olan Spencer Sonn bir açıklama yaparak “Enflasyon ve hayat pahalılığından bizi sorumlu tutamazsınız” dedi.
Zincir market patronu isyan etti
Sonn şöyle konuştu: “20 bin çalışanımız adına bu açıklamayı yapmak zorundayım. Lojistik zinciri böyle kırılmışken, hava koşulları ve savaş nedeniyle maliyetler yükselmişken fiyat artışları bizim suçumuz değil. Evet enflasyon çok acı veren bir şey ama bundan biz de, çalışanlarımız da etkileniyor. Biz de fiyatların yüksek olmasını istemiyoruz. Ama biz nasıl maliyetleri kontrol edebiliriz. Bir şehirden diğerine gıda ürünlerinin nakliye masrafı yüzde 30 arttıysa bunun sorumlusu biz miyiz? Lojistik maliyetinde yüzde 640 artışın sorumlusu biz miyiz? Ürün tedarikçilerim her ay milyonlarca dolarlık fiyat artışı yaparken biz fiyatları nasıl sabit tutalım? 10 ayda 1000 kez maliyetlerde fiyat artışına maruz kaldık. Tamam sektöre denetlensin rekabete de açılsın. Ama dürüst olmak lazım siyasilerin asıl enflasyonu neyin yükselttiği konusunda halkı yanlış bilgilendirmemesi lazım. Bu işin suçunu süpermarketlere yıkmak haksızlık, sorumluluktan kaçmak ve hiç doğru değil.”
2023’te zincir market yasası
Bu savunmaya rağmen hükümet geri adım atmadı. Zincir marketlerin denetlenmesi için bir komisyon kuruldu. Ayrıca süpermarket yasası bu ay meclise getirildi. Zincir marketlere çok sıkı denetim getiren yasa 2023’te yani seçim yılında uygulamaya sokulacak."