‘Çin, Pelosi olayıyla Amerikan belasından kaçamayacağını bir kez daha anlamış oldu’

“Aslında Tayvan meselesi en temel olarak ABD-Çin ilişkilerinin temelini oluşturuyor. Yoksa Amerikan hiyerarşisinde üçüncü ismin güvenli olduğu takdirde dünyanın her tarafına gitmesi beklenir. Fakat Tayvan özel bir mesele. 1972’de Çin ile ABD arasında ilk görüşme gerçekleşmişti. Şanghay bildirisi olarak kısaltabiliriz. 1972’de ABD, ‘Tayvan ve Çin’i tek parça olarak kabul ediyorum’ demişti. 1979 yılına geldiğimizde ise taraflar birbirlerini karşılıklı olarak tanıdılar. 1979’da ABD, ‘Artık Çin’in temsilcisi olarak Tayvan’daki hükümeti değil aksine Çin Komünist Partisi’nin kurduğu Çin Halk Cumhuriyeti’ni tanıyorum dedi. Bu Tayvan’ın da Çin anakarasına dahil olduğu yani tek Çin ülkesi olarak özetleyebileceğimiz şekilde kabul etmesidir. 1979’da ABD bunu yazılı olarak da beyan etti. Tek Çin ilkesine saygı duyuyoruz ve Tayvan ile ilişkilerimizi ekonomik, kültürel ve resmi olmayan düzeyde devam ettireceğiz dedi. Bu resmi olmayan meselesi de bir büyükelçiliği yok Tayvan adasının. ABD’nin orada bir temsilcisi yoktu. Genelde emekli diplomatlar, kültür ofisi var, onun üzerinde ilişkilerini yürütüyordu. Bu tek Çin ilkesine olan bağlılığı 17 Ağustos 1982 bildirisinde ABD doğruladı. Bunlar kağıt üzerindeki şeyler. 17 Ağustos bildirisinde ABD, Tayvan’a kendisini koruması için silah satmak istediğini belirtti. Çok da fazla süre geçmeden ABD’de Tayvan yasası kabul edildi. Bu yasa uyarınca ABD, sistematik biçimde Tayvan adasına silah gönderdiler. Adeta yüzen bir gemiden bahsediyoruz. Amerikalılar öyle tanımlıyor. Çin’in burnunun dibinde bir adayı silahlandırmak demek attığınız imzaları ileride çiğneyeceğiniz anlamına gelir. Diplomatik olarak da ABD yavaş yavaş bu durumu aşındırmaya başladı. İlk olarak Tayvan’ın bir liderini davet etmişlerdi. O dönemde hükümet izin vermedi ama Kongre ülkeye bu adamı kaçak şekilde soktu ve üniversitede konuşması yaptırdı. Üçüncü Tayvan krizi patlak verdi. Çin gerçek silah ve mermilerin kullanıldığı tatbikata başladı. Tayvan adasında da üçüncü kriz böyle başlamıştı.”

“25 yıl önce de ABD ile Temsilciler Meclis Başkanı gitti. O dönem neden bu kadar büyük kriz çıkmadı? Çin’in o dönemki ve bu dönemki güvenliği arasında elbette epey mesafe var. Şu anda ABD uyarıyor, Biden’a 'ateşle oynuyorsun, elin yanar' diyecek kadar özgüven sahibi bir ülkeden bahsediyoruz. O dönem şu vardı. ABD’de iktidarda Demokratlar vardı, Temsilciler Meclisi ise Cumhuriyetçilerin elindeydi. O nedenle bunu iç karışıklık gibi resmedebildik. Gingrich o dönem Tayvan’ı ziyaret etmeden önce Çin’i ziyaret etti. Hal böyle olunca aynı çatıda iki farklı resim vermiş oldu. Pelosi’de böyle olmadı."

“Çin, uçak inene kadar bütün olanaklarını kullandı. Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü, hala Washington yönetimiyle görüşmelerin devam ettiğini söyledi. Blinken ile görüştüler zannedersem, bu gezinin 'bireysel olduğu' yönünde kendilerine bir iletimde bulunulduğunu söylediler. Amerika da böyle kurtarmaya çalışıyor. Bir taraftan 'iyi polis-kötü polis' misali 'ordu bunun iyi bir fikir olduğunu düşünmüyor' şeklinde demeç verdiler. Amerikan siyasi sistemi onlara bu anlamda kolaylık sağladı. Çin de bunun önüne geçmek için elindeki tüm imkanları kullandı hem diplomatik hem de sosyal medya yoluyla yaptığı açıklamalarla. Çin’in gazeteleri çok sert cümleler kullandı ama Pekin yönetiminden gelen açıklamada sadece 'Amerika’nın ağır bir bedel ödeyeceğinden' bahsedildi. 'Elimiz kolumuz boş durmayacak' dendi ama bunun zamanı söylenmedi. Bu tartışmalarda bir tevatür vardır. Dönemin Çin Dışişleri Bakanı’na ‘Fransız Devrimi hakkında ne düşünüyorsunuz?’ derler, ‘Bunu değerlendirmek için henüz erken’ der. Gerçekte bu olay yaşandı mı bilmiyoruz ama bu bize Çin yönetimiyle ilgili şöyle bir bilgi veriyor. Daha temkinli olmak ve hesaplaşmanın zamanını yerini kendisinin belirlemesi... Çin de uzun süredir toplumda, aydınlar da çeşitli fikirler içinde. Kimi aydınlar, Çin ve ABD'nin iyi geçinebileceği, bunun bilek güreşi olmadan da işlerin halledilebileceği, hatta bir dönem 'ChinAmerica' diyorlardı. Fakat gelinen nokta ABD’nin ulusal güvenlik belgesinde yer aldığı üzere Çin’i stratejik bir rakip olarak gördüğü, tüm imkanlarını kullanacağı ve aslında ‘Amerikan belasından’ kaçamayacaklarını bir kez daha anlaşmış oldular.”

“Pelosi krizi neyi tetikleyebilir? Çin bir dizi eylemi zamana yayarak bu işi hayata geçirecek. Bu alacağı önlemlerin takvimini biraz daha ileri taşıyabilir. Çin ordusu tatbikata başlıyor, 7’sine kadar sürecek. Üçüncü Tayvan krizi demiştik, Tayvan’ın ilk seçilen liderini ABD’ye çağırdıklarında Çin bir tatbikata başlayacağını duyurmuştu. Bu tatbikatın içerisinde Tayvan’a bağlı kimi adacıklara kurşun yağdırmıştı. Belki bir öngörü olarak değil ama şunu diyebiliriz. Artık bu tatbikatları sık ve rutin biçimde göreceğiz. Çin'in bir dizi ürünle birlikte kum ithalatını men etme olayında bunların çiplerin üretiminde kullanıldığını okudum.”

“Çinliler ve Tayvan'daki Çinliler farklı milliyetten değiller, ataları ortak. Ulus dediğimiz şey ise inşa edilebilen bir organizma. Amerika, inatla Çin’in burnunun dibinde farklı bir ulus inşa etmeye çalışıyor. İktidarda bulunan Demokratik İlerleme Partisi de buna destek veriyor. Bu nereye kadar devam edebilir? Çin açısından barışçıl birleşme meselesinin de gelip dayandığı nokta bu. Çünkü barışçıl birleşme dediğimiz şey halkın iradesine dayanıyor. Çin ekonomik enstrümanlarını kullanacaktır ama günün sonunda halkların iradesine bağlı. Benim gördüğüm ABD bunu diplomatik, askeri olarak kesiyor. Adada bulundurduğu vekilleri sayesinde bir adım daha ileri gidiyor. Çin artık benim tahminimce bu meselenin barışçıl birleşmenin iktidarda Demokratik İlerleme Partisi olduğu sürece güç olacağının farkında."

"Rusya'nın kullandığı cümle enteresan, tıpkı Çin’in Ukrayna krizinde kullandığının aynısını Rusya yer değiştirerek kullandı. 'Güvenlik kaygılarını anlıyoruz ve meşru buluyoruz' dedi. Bu taraflar arasında alışılagelmiş bir mesajlaşma yöntemi diyebiliriz. Çünkü tarafların güvenlik kaygısını anlaması önemli. Çin, Pelosi’nin bu kışkırtmasının Rusya ile Çin’i dünyanın geri kalanı karşısında bir blok haline getirmek istediğinin de farkında. Dolayısıyla böyle bir kutuplaşma izlenimi vermemek için ne Rusya ne Çin çok daha fazla silahı göstererek 'yardıma gelelim mi' atılımı yapar, siyasi destekle sınırlı kalacaktır. Çin’in de Rusya’nın da istediği bu. Bir kamplaşma, kutuplaşma görüntüsü vermemek adına... Ama dünyada gelişmekte olan ülkeler bir şekilde Putin’in neler hissettiğini anlayacaktır. Türkiye de Çin de buna dahil. Hegemonyaya rağmen kalkınmakta, kendine özgü bir yol inşa etmekte kararlı bütün ülkeler öyle ya da böyle farklı lehçelerde Putin’i anlayacaktır.”