Rusya Federasyonu'nun İsrail ile dengeli ilişkileri, Tel Aviv yönetiminin Donbass krizinde Ukrayna'dan yana tavır almasıyla sıkıntılı bir sürece girdi.
Rusya Adalet Bakanlığı'nın İsrail Yahudi Ajansı'nın (Sohnut) Rusya temsilciliğinin kapatılması talebi, İsrail'de büyük tartışma yarattı. Haaretz gazetesi, 25 Temmuz'daki Rusya'ya gitmek isteyen bir heyete Moskova'dan onay gelmediğini yazarken, İsrail Başbakanlık Ofisi iki gün sonra bir hükümet heyetinin Başbakan Yair Lapid'in talimatıyla Moskova'ya giderek temaslarda bulunacağı duyuruldu. Kremlin sözcüsü Dimitri Peskov ise Devlet Başkanı Vladimir Putin'in heyetle görüşme planı olmadığını söyledi
Rusya Adalet Bakanlığı'nın İsrail Yahudi Ajansı'nın (Sohnut) Rusya temsilciliğinin kapatılması talebi, İsrail'de büyük tartışma yarattı. Haaretz gazetesi, 25 Temmuz'daki Rusya'ya gitmek isteyen bir heyete Moskova'dan onay gelmediğini yazarken, İsrail Başbakanlık Ofisi iki gün sonra bir hükümet heyetinin Başbakan Yair Lapid'in talimatıyla Moskova'ya giderek temaslarda bulunacağı duyuruldu. Kremlin sözcüsü Dimitri Peskov ise Devlet Başkanı Vladimir Putin'in heyetle görüşme planı olmadığını söyledi
Ajansla ilgili gelişmeler yansırken, Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Mariya Zaharova'nın "İsrail ile ilişkilerin kendi başına kötüleşmediğini" belirttiği açıklaması dikkat çekti. Zaharova, "Maalesef, son aylarda Tel Aviv tarafından yapılan açıklamalarda, kesinlikle yapıcı olmayan ve en önemlisi, taraflı söylem duyduk. Bu bizim için kesinlikle anlaşılmaz ve garipti. Çünkü İsrail, diaspora hem Ukrayna hem de Rusya ile ilişkilere dahil olması açısından tablonun tamamını görmeliydi" vurgusu yaptı.
İsrail sonbaharda seçimlere hazırlanırken İsrail kentlerinde Ukrayna'da Yahudilerin katlinden sorumlu Banderist yapıya tepkiler de sokak gösterilerine yansımış durumda. Bu koşullarda Başbakan Lapid Sohnut'un kapatılmasına tepkilerini dile getirirken, "Rusya'daki Yahudi cemaatinin iki ülke ilişkilerinin merkezinde olduğunu" vurguladı. Yeniden başbakanlığa oynayan Benyamin Netanyahu ise hükümeti 'amatörce, sorumsuzca ve küstahça' Rusya hakkında ‘gevezelik ederek’ ulusal güvenliği tehlikeye atmakla suçladı.
Hem Rusya hem de Ukrayna'da etkili bir Yahudi nüfus var. Ukrayna Devlet Başkanı Vladimir Zelenskiy de Yahudi asıllıyken, 2014'teki iç savaşı tetikleyen Kiev darbesini tanımayan Donbass bölgesinde de çok sayıda Yahudi asıllı insan yaşıyor.
Sohnut kriziyle ilgili gelişmeleri gazeteci ve yazar Hasan Erel ile konuştuk.
'Sohnut'un kapatılma aşaması önemli bir krize işaret ediyor'
Hasan Erel’e göre, Rusya, Ukrayna ve İsrail arasında parametreler birbirine girmiş durumda. İsrail’in tercihini Ukrayna’dan yana kullandığını söyleyen Erel, bunda İsrail’in, ABD ve Batı ile sıkı bağların büyük etkisi olduğunu belirtirken Sohnut'un kapatılma sürecinde Rusya'nın istihbarat bulgularının olası etkisine atıf yaptı. Erel, Sohnut'un kapatılması aşamasının önemli bir krize işaret ettiği görüşünde:
“Bu ilginç bir gelişme oldu. Çünkü 100 yıldır Yahudi Ajansı, Filistin’e Yahudi göçünü organize ediyor. Yahudi kökenlilerin Rusya ve Ukrayna’da tarihi geçmişleri var. Ukrayna Cumhurbaşkanı Zelenskiy de Yahudi kökenli. Şu anda parametreler birbirine girmiş durumda. Ruslar, Ukraynalı aşırı milliyetçileri Banderacı Nazi olmakla suçlarken, İsrail tercihini Ukrayna tarafından yapıyor. İsrail’deki iktidar Rusya’dan çok Ukrayna’ya yakın. Bunda Amerika ve Batı ile olan sıkı bağların büyük etkisi var. Ama 1989’da büyük bir ekonomik yardım karşılığında batmakta olan Sovyetler zamanında açılan bu ajansın 33 yıl sonra bugün Moskova’daki bir kararla kapatılma aşaması önemli bir krize işaret ediyor. Bu İsrail’de büyük bir paniğe de yol açtı. Eski Başbakan Netanyahu, Lapid hükümetini eleştirdi. Lapid de daha önce Bennett hükümetinde dışişleri bakanıyken Rusya karşıtı söylemleriyle dikkat çekmişti. İsrail’den bazı gönüllülerin Ukrayna’da savaşmaya gittikleri de söylendi. Bandera, bir Nazi işbirlikçisiydi. Sanırım Ukrayna ile ilgisi çok fazla ama kapatma girişiminin mahkeme kararıyla yapılıyor olması Rus istihbaratının bulgularına da dayanıyor. 10 Temmuz’da bu ajansın yönetim kurulu başkanlığına Amerikan Yahudileri derneğinin başkanlığındaki bir milyarder o geldi. Kapatma kararı 5 Temmuz’da gelmişti. 28’inde mahkeme olması bekleniyordu. Bundan önce de bir İsrail heyeti Moskova’ya gelip görüşmek istedi. Rusya bu heyete giriş izni vermedi, bu kararlı olduğunu gösteriyor.”
'Konu salt Ukrayna değil İran ve Suriye eksininde de düşünülmeli'
Erel, konun sadece Ukrayna üzerinden değil de Suriye ve İran ekseninde de düşünülmesi gerektiğini vurguladı. İran’ın Rusya ile ilişkilerinin bu süreçte yakınlaştığını anımsatan Erel, gelişmelerin Rusya'nın Suriye'deki tutumuna etkilerine de atıfta bulundu:
“Burada çok farklı etmenler de var. Sadece Ukrayna değil de Suriye ve İran üzerinden de düşünebiliriz. Suriye’de Rusya Esad yönetimiyle beraber. İran ile daha yakın ilişkiler içinde girmiş durumda. İran zaten Şanghay İşbirliği Örgütü'ne (ŞİÖ) girmişti, şimdi de BRICS’e giriyor. Tahran’daki toplantıda da İran-Rusya ilişkilerinin daha yüksek bir noktaya çekileceği, alternatif olarak yeni bir ulaştırma rotası İran üzerinden oluşturulacağı konuşuldu. Kuzey Denizi’nden İran’ın Bender Abbas Limanı’na inecek, Hazar yoluyla Batı’nın ablukasını bypass edecek bir rota da ortaya çıktı. Yani İran’ın önemi arttı. Daha önce Suriye’de İsrail saldırılarına Rusya çok ciddi karşı çıkmıyordu. Son dönemlerde daha çok karşı çıkmaya başlamıştı. Bir Rus askeri uçağı da bu saldırılar yüzünden düşmüştü.”
'İsrail karşısına Rusya gibi bir düşman almış olur'
Sohnut'un kapatılmasının uzun vadeli bir gerilimin başlangıcı olabileceğine dikkat çeken Erel, gelişmelerin Rusya'nın Ortadoğu'daki pozisyonunu da etkileyebileceğini söyledi:
“Rusya demek ki İsrail diasporasıyla olan ilişkisini bir yerde noktalamayı düşünüyor. Burada mutlaka bir uzun vadeli İsrail-Rus geriliminin de başlangıcı olarak nitelendirilebilir. Çünkü önümüzdeki süreçte Rusya’nın hem Suriye hem İran’da daha fazla destekleyici bir rol alabileceği, sadece Ukrayna’daki değil Ortadoğu’daki pozisyonunu da değiştireceği bekleniyor. Lübnan’da bazı söylentiler var. Rusya, Lübnan’a sahip çıkacak; Rusya, Lübnan’daki ekonomiyi kurtaracak, hükümete destek olacak diye... Lübnan şu anda çok ciddi bir kriz içerisinde. Hizbullah, Suriye’de savaşıyor. Aynı zamanda Filistin hareketine de destek veriyor. İsrail’in Filistin’deki yayılmacı, yerleşimci atağınada da bu önemli bir darbe anlamına geliyor. Karşısına Rusya gibi bir düşman almış olacak. Bu gelişme basında önemsenmedi ama bu önemli bir nokta.”
'Rusça İsrail'de üçüncü konuşulan dil'
İsrail’de Rus kökenli 1 milyonu geçen bir nüfusun olduğuna dikkat çeken Erel, Rusya’da da zengin ve etkili Yahudilerin bulunduğunu belirtti. Erel, diasporanın Rusya’dan dışlanmasının İsrail’in iç siyasetinde, Ortadoğu’nun genel tablosunda ve de Rusya ile Ukrayna’da önemli sonuçlar yaratacağı görüşünde:
“İsrail’de üçüncü konuşulan dil Rusça. Rus kökenli 1 milyonu geçen bir nüfus var. Kasım’daki seçimlerde önemli bir rol oynar. Ukrayna’da 56 bin-140 bin arası, Rusya’da 165 bin Yahudi kökenli olduğu söyleniyor. Bunların çoğunluğu zengin ve etkili insanlar. Sayıları fazla olmasa da dünya konjonktüründe önemliler. Oligarkların çoğu bir dönem Yahudi kökenliydi. Putin’in bir şekilde alaşağı ettiği insanlardı. Abramoviç öyle, İstanbul’daki görüşmelerde görüyorduk. Arabuluculuk rolü üstleniyor gibiydi. Diasporanın Rusya’dan dışlanması hem İsrail’in iç siyasetinde hem Ortadoğu’nun genel tablosunda hem de Rusya ve Ukrayna’da önemli sonuçlar yaratacak. Yaptırımların da Rusya’nın aldığı kararda etkisi olur. Rusya’dan sermaye çıkışlarını önlemek istiyorlar. Yahudilerin çoğu zengin oligark diyebileceğimiz işadamları, paralarını Rusya’dan İsrail veya Batı’ya kaçırıyorlarıdı. Bunun da bir rolü olmuş olabilir.”
'Türkiye açısından baktığımızda belki bir fırsat penceresi denilebilir ama...'
Erel, daha önce İsrail-Rusya ilişkilerinin Suriye, İran ve ABD'ye rağmen iyi olduğunu anımsatırken, Sohnut vakasının jeopolitik bir değişikliği gösterdiği göüşünde. Rusya’nın Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimini de 'hasım ülkeler' listesine koyduğunu anımsatan Erel, “Türkiye açısından baktığımızda belki fırsat penceresi açılmış olabilir” yorumunda bulundu:
“CIA, Mossad bağlantılı bir olay da olabilir. Rusya istihbaratı en son Rus savaş pilotlarına rüşvet teklif ederek uçakları Ukrayna veya Batı’ya kaçırmaları komplosunu ortaya çıkardığını açıklamıştı. Pek çok boyutu var. Ama Rusya’da Sohnut’un kapatılması jeopolitik bir değişikliği de gösteriyor. İsrail-Rusya ilişkileri Suriye, İran, Amerika’ya rağmen daha da iyiydi. Demek ki bu artık değişiyor ve Ortadoğu, Doğu Akdeniz ve Batı Asya’daki dengeler de etkilenecek. Rusya’nın şu anda Yunanistan ve Kıbrıs Rum Kesimi’ni de 'düşman ülkeler' listesine koyduğunu düşünürsek, Türkiye açısından baktığımızda belki fırsat penceresi açılmış olabilir. Siyasi karar alıcıların bunu iyi değerlendirmesi lazım. Türkiye, hem NATO listesinde olup hem Rusya’ya düşman olmayan tek ülke. Türkiye’nin İsrail ile ilişkileri düzelme aşamasında belki ama İsrail, genel olarak Kuzey Irak ve Kuzey Suriye’de PKK tandanslara da yakın bir ülke. Bu heyeti geri çevirdiler diye Cumhurbaşkanı Herzog’un devreye girdiğini okudum. İsrail bu konuda önemli adımlar atmak durumunda kalacak. Çünkü Rusya’nın kapatma kararı hem iç hem dış siyasetinde etkili bir hamle oldu.”