ABD'deki Biden yönetimi, Ukrayna'da tetiklediği krizi hegemonyasına tehdit oluşturan ülkelere karşı silaha çevirmeye çalışıyor. BM Genel Kurulu'nda Rusya'nın kınanmasına 140 ülke eşlik etse de, bu ülkelerin toplamı dünya nüfusunun ancak yarısına denk gelirken, kervana katılmayan 35 ülke diğer yarısını oluşturuyor. En öne çıkan Çin, Hindistan gibi ülkelere ABD baskıları da giderek artıyor.
ABD, Hindistan'ın Rusya'ya karşı yaptırımlara katılmaması karşısında Asya'da oluşturmaya çalıştığı bloklaşmada umduğu sonuçları elde edememiş, Pakistan'da Amerikan politikalarına mesafeli duran Başbakan İmran Han'a yönelik darbe girişimi gündeme bomba gibi düştü. AB kanalıyla Rusya'ya karşı tavır alması için gönderilen mektuba "Köleniz değiliz" yanıtını vermiş olan İmran Han bizzat ABD'den gönderilen mektupla hedef alındığını duyurdu. İmran Han, geçen sene ABD ve NATO'nun Afganistan işgalini sona erdirmesi sürecinde Washington'a üs vermeyeceğini açıklamıştı.
Pakistan siyasetinde İmran Han şimdilik darbeye yönelik parlamentodaki 'güvensizlik oylamasını' Meclis Başkanının yardımıyla bloke etmiş olsa da 90 gün içerisinde yeni seçimlere gidilecek olması ve ordudaki hareketlilik darbenin tümüyle savuşturulamadığına işaret.
ABD'nin Ukrayna'da yarattığı krizin Asya'ya yankıları ve Pakistan'da İmran Han'ı devirme girişimini Dumlupınar Üniversitesi’nden Asya politikaları uzmanı Dr. Barış Adıbelli ile konuştuk.
‘ABD’nin Pakistan’da muhakkak eli var’
Dr. Barış Adıbelli’ye göre, Pakistan'daki gelişmeleri anlamak için ABD'nin bu ülkenin siyasi hayata etkisine bakmak lazım. Adıbelli, Pakistan'ın tıpkı Türkiye gibi 'yeşil kuşak' stratejisinin merkezinde olduğunu anımsattı:
“Imran Khan ‘Bana bir darbe girişiminde bulunuluyor’ dedi. Kuvvetle muhtemel hale geldi, büyük bir darbe ihtimali var Pakistan’a karşı. ABD’nin Pakistan’da muhakkak bir eli var. Pakistan siyasi hayatında etkisi var. 1958, 1977, 1999 darbeleri var. Bizim gibi onlar da başbakan idam etmiş bir ülke. Siyasi hayatları bizimle paralel gidiyor. Çünkü aynı jeopolitik fay hattının üzerindeyiz. Soğuk Savaş’tan sonra Bağdat Paktı’nın kurucularıyız. Ortadoğu’nun NATO’suydu. Dolayısıyla Pakistan, ABD için çok yabancı bir ülke değil. Soğuk Savaş’tan bugüne müttefik olduğu bir ülke. Yeşil kuşak denen stratejisinin merkezindeydi."
‘İmran Han'ın önünde önemli bir süreç var, Pakistan darbeler ve suikastler ülkesi’
Adıbelli, İmran Han'ın şimdilik savuşturulmuş görünse de darbe tehlikesini atlatmadığı görüşünde. Parlamentodaki güvensizlik oylaması atlatılsa da İmran Han'ın başbakanlığı yitirdiğini ve yeni seçimin yolunun açıldığını söyleyen Adıbelli, karşısında İngiltere ve ABD bağlantılı bir muhalefet bulunduğunu belirtti. Adıbelli, diğer yandan Pakistan ordusundaki hareketliliğe de işaret etti:
"İmran Han nihayetinde başbakanlık koltuğunu kaybetti. Pazar günü meclis feshedilince başbakanlık koltuğu gitti. Geçici hükümet atanana kadar 15 gün başbakanlık yapacaklar ve sonra da seçime gidecekler. Seçimi kazanır mı belli değil, buna Pakistan halkı karar verecek. Karşısında güçlü bir muhalefet var. Bhutto Zardari var karşısında, Zülfikar Ali Bhutto’nun torunu. Oxford mezunu, 33 yaşında Halk Partisi'nin başındaki genç lider. Bir kampanya yürütüyor. İmran Han taraftarlarına göre Pakistan’da hem İngiltere hem Amerika’nın uzantısı. Amerikalılar bunu Pakistan’da reddettiler ama örneklerini bildiğimiz için gerçekliğine inanıyoruz. İmran Han'ın önünde önemli bir süreç var. Benazir, 2007’de suikaste kurban gitmişti. Pakistan böyle bir ülke, darbeler ve suikastler ülkesi. Dolayısıyla ne olacağı belli olmayan bir ülke. 2022’lerin başında genelkurmay başkanı, Avrupa ülkelerini ziyaret ederek açıklamalar yaptı. O açıklamalardan çıkan yorumlar Pakistan ordusunun Batı’nın yanında olduğu, Batı’yı desteklediği gibi bir mesaj verildi."
'Afganistan meselesi belirleyici olmuştu'
İmran Han'ın eski kriket şampiyonu olarak Batı dünyasına yakınlığıyla bilinen bir isim olduğunu anımsatan Adıbelli, iktidara gelince yaşanan siyasi gelişmelerin kendisini Batı'dan uzaklaştırıp Çin'le iyi ilişkilere sevk ettiğini belirtti:
"İmran Han en başında Batı dünyası içinden gelen biriydi. Kriket şampiyonuydu, futbolun Maradonası neyse o da kriketin Maradonası’ydı. İngiltere ve diğer ülkelerde çok oynanan bir spor ve İngiliz cemiyet hayatında ünlü bir adam. Gelmeden önce Çin-Pakistan ilişkilerine ayar verecek diye bir beklenti oldu. Çünkü öyle şeyler söylemişti fakat geldikten sonra tam tersi oldu ve burada Batı ile koptu. İmran Han, Taliban mantığında değil, Pakistan’ın Batılı yüzüydü. Koltuğa oturunca gerçekliği görüyorsunuz. Dolayısıyla Pakistan’ın Çin ile olan ilişkileri daha da derinleşti. Amerika’dan daha da koptu. Afganistan meselesi belirleyici olmuştu.”
‘Hindistan Çin-Rusya eksenine kayınca, ABD Pakistan için nabız yokladı’
Adıbelli, ABD'nin yeni bir dünya düzeninin şekillendiğini gördüğü ve liderlik etmek istediği ancak müttefiklerini kendisinden uzaklaştırdığı görüşünde. Ukrayna krizinin çok belirleyici olduğunu söyleyen Adıbelli, Hindistan'ın çekimser kalması karşısında Washington'ın bu darbe girişimiyle 'ben de sizden eski müttefikiniz Pakistan'ı koparacağım' tutumu aldığı değerlendirmesinde bulundu.
“Amerika çok ilginç bir ülke, zeki beyinlerin ülkesi denir. Ama son dönemde müttefiklerini kendisinden uzaklaştırmakta bu kadar başarılı bir ülke yok. Türkiye ve Pakistan örneği var. Dünya düzeni şekilleniyor. Daha geçen Amerikan iş dünyasıyla Washington’da bir araya gelen Biden söyledi, ‘Kurulmakta olan yeni bir dünya düzeni var ve biz buna liderlik etmek istiyoruz’. Onun için Ukrayna savaşına Amerika bizimle aynı pencereden bakmıyor. Başka bir pencereden bakıyor. Yükselen Asya’da şu anda jeopolitik güç merkezleri rekabet ediyor. Bunlardan bir tarafı Rusya-Çin ekseni, Şanghay İşbirliği Örgütü ekseninde; bir taraftan Hint Pasifik ekseni Amerika’nın başı çektiği yerde. Şimdi karşılıklı bir mücadele var. Ukrayna savaşı burada çok belirleyici oldu. Hindistan çekimser kaldığı Çin-Rusya eksenine doğru bir kayış yaptı. Amerika buna misilleme olarak ‘Madem benden Hindistan’ı kopardınız, ben de eski müttefikiniz Pakistan’ı sizden koparacağım’ dedi. Bir nabız yoklaması yaptı. Ama daha önce refleksleri ölçtü, Kazakistan’da yaptı bunu. Rusya ve Orta Asya devletlerinin acaba tavrı ne olur diye baktı. Benzeri Pakistan’da deniyor. Hafta sonu Pakistan Genelkurmay Başkanı açıklamasında Rusya’ya ‘Sizden daha küçük Ukrayna’ya yaptığınız bu işgal harekatını derhal sonuçlandırın ve çıkın’ dedi. İmran Han'ın savaşın ikinci günü Moskova ziyaretinin mektubu tetiklediği söyleniyor. Pakistan Genelkurmayı İmran Han'ın tam tersi bir tavır aldı. Burada iki tane Pakistan var, bir ordunun bir de sivil hükümetin Pakistan’ı var. Başından beri böyledir.”
‘Ukrayna krizinden Çin, Hindistan üzerinden yükselerek çıkacak, Amerika’nın korkusu bu halkaya Pakistan’ın girmesi’
Adıbelli’ye göre, Ukrayna krizinden Çin, Hindistan üzerinden yükselerek çıkacak, Amerika’nın korkusu bu halkaya Pakistan’ın girmesi. Avrupa’nın Çin’e ve Asya’ya muhtaç olduğunu söyleyen Adıbelli, ABD’nin Çin’e Tayvan üzerinden yükleneceği öngörüsünde bulundu:
“Çin ve Rusya’nın kazancı, Hindistan ile beraber savaştan sonra konuşulan stratejik üçgen denilen jeopolitik üçgeni kurmaya yaklaştılar. Hindistan da Çin’e yakınlaştı. Çin Dışişleri Bakanı Wang Yi, Hindistan’ı ziyaret etti. Ukrayna krizinden Çin, Hindistan üzerinden yükselerek çıkacak. Amerika’nın korkusu bu halkaya Pakistan da girerse ne olacak? Rusya, Pakistan, Çin, Hindistan bölgenin nükleer güçleri. Sıradan güç değiller. Dolayısıyla Amerika, Pakistan’ı kaptırmak istemiyor. Çin’in başından beri çizgisi belli. Geçen Cuma AB ile Çin arasında video konferans oldu. Avrupa, Çin’e, Asya’ya muhtaç. Ukrayna kriziyle artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacak. Bunu ABD Başkanı söylüyor. Artık bizim düzenimiz bitiyor, yeni bir düzen geliyor. Çin’i ne diye zorluyorlar, ‘Sen dünya düzenine meydan okuyorsun’ diye. Bu başından beri Rusya ile Çin’e söyleniyor. O zaman yükselen Asya ile birlikte yeni bir şey oluşuyor. ABD’nin elinde de bazı unsurlar var, müdahale gibi. Hindistan ile de ne yapacağına karar veremedi. Çin, Amerika’nın Hint Pasifik stratejisinin çöktüğünü söyledi. QUAD çöktü, Asya NATO’su çöktü, hakikaten bitti bunlar. Doğu’da Japonya, Batı’da Hindistan’dı, şimdi Batı ayağı gitti. Şimdi Amerika, Çin’de Tayvan’a yüklenecek.”