Küba'da tüm özel şirketlerle işletmelerin devrim lideri Fidel Castro tarafından kamulaştırılmasından yarım asır sonra, mikro, küçük ve orta ölçekli özel teşebbüsler yeniden işlemeye başladı. Buna imkan tanıyan yasanın yürürlüğe girmesiyle ilk başvuruların yapılmasından 10 gün sonra, 32'si özel, 3'ü devlete ait 35 KOBİ hükümet onayını aldı. Onay alan özel işletmelerin çoğu teknolojik nitelikli yerel kalkınma projeleri bağlamında gıda üretimine, imalata ve geri dönüşüm faaliyetlerine odaklı.
Bu uzun zamandır beklenen yapısal reformla ilgili Kübalıların nabzını yoklayan Market Research Telecast'a konuşan uzmanlar, adanın merkezi ekonomisindeki oyun kurallarının radikal şekilde değişebileceğini dikkat çekti.
Çeşitli kısıtlamalar
Yeni yasaya göre özel şirketler en fazla 100 işçi çalıştırabilecek, limited şirket olarak oluşturulacak, kredi ve finansman kaynaklarına erişim hakkına sahip olacak, ancak ithalat ve ihracat faaliyetlerini devlet şirketi olan bir aracı kurum aracılığıyla gerçekleştirecek. Mesleki faaliyetlere de sınırlamalar getiren yeni yasanın özellikle diğerlerinin yanısıra muhasebeciler, avukatlar, mimarlar ve mühendislerin hizmetlerini sunmak için biraraya gelip şirket kurmalarına izin vermemesi ekonomistlerin eleştirilerini çekti.
Bardak dolu mu boş mu?
Hükümetin, 2011'deki 6. Komünist Parti Kongresi'nden beri yasal olarak mümkün olan, ancak açıklanamayan nedenlerle ertelenen devletin ekonomi üzerindeki tekelini kıran reformu uygulaması 10 yıl aldı. Bazıları bardağın yarısını dolu, diğerlerini bardağın yarını boş olarak görse de, çoğu ekonomist, bunu, üretimi artırma amacıyla özel sektör girişiminin katıldığı karma ekonomiyi destekleyen olumlu bir adım olarak değerlendirdi. Yıllardır KOBİ'lerin onayını savunan ekonomistlerden biri olan Omar Everleny, "Bu yeni bir vizyon ve ülke için çok faydalı olabileceğini düşünüyorum" dedi. Everleny, devrim sırasında tüm özel şirketlerin kamulaştırılmasından neredeyse 54 yıl sonra küçük özel şirketlerin kabul edilmesinin 'sembolizmine' dikkat çekti.
1968'den beri ilk
Fidel Castro'nun 1968 Havana Üniversitesi konuşmasında 1959 devriminden sonra hayatta kalan özel şirketleri 'kapitalizmin artıkları' diye hedef almasının ardından çoğu bir-iki kişi tarafından işletilen 55 bin 636 şirket kamulaştırılmıştı. Bunlar arasında 11 bin 878 gıda mağazası (şaraphane), 3130 kasap, 3198 bar, 8.01 gıda işletmesi (restoran, pastane, kahvehane vb.), 6653 çamaşırhane, 3643 berber, 1188 ayakkabı tamircisi, 4544 oto tamircisi, 1598 el sanatları atölyesi ve 3345 marangoz vardı.
Devlete 'daha fazla esneklik' çağrısı
Everleny, KOBİ'lere geri dönme pragmatizminin 'doğru yönde atılmış bir adım' olduğunu, ama yeni ekonomik aktörlerin çalışmalarını yavaşlatabilecek veya engelleyebilecek çok sayıda kısıtlamanın bulunmasının olumlu etkileri frenleyeceğini söyleyerek devlete 'daha fazla esneklik göstermesi' çağrısı yaptı.
1994'te yasallaşan ve kendi kendinin işvereni olarak görülen serbest meslek sahiplerinin sınırlı koşullar altında iş kurma çabalarına 6 yıldır danışmanlık hizmeti veren Oniel Díaz, "Her halükarda yeni bir senaryo yaratılıyor. Bu tarihi bir adım: nihayet, Kübalı erkek ve kadınlara yasal olarak özel şirketlere sahip olabilmeleri için alan açıldı, böylece çok çeşitli iş ve para biçimlerinde işlerini yürütebilecekler" dedi.
'Serbest meslek sahipleri işgücünün üçte birinden fazlasını oluşturuyor'
Kendi kendinin işvereni düzenlemesinden faydalananlarla bugün serbest meslek sahiplerinin Küba işgücünün yüzde 33'ünden fazlasını oluşturduğunu ve artık daha net düzenlemeler ve daha büyük yasal olanaklarla sonuçların çok daha iyi olması gerektiğini belirten Díaz, son haftalarda yeni KOBİ yasasından faydalanmakla ilgilenen 100'den fazla kişinin kendisiyle temas kurduğunu aktardı.
Turizmin değil halkın taleplerinin peşinde
Yeni işletmelerin yalnızca bar, restoran, pansiyon gibi uluslararası turizmin taleplerine odaklanmanın ötesine geçip koronavirüs pandemisinin körüklediği kıtlığın yarattığı ihtiyaçlar uyarınca gıda üretimi, teknolojiye dayalı inşaat işleri, yenilenebilir enerji, imalat gibi ulusal taleplere karşılık vermeye çalıştığına dikkat çeken danışman, reformun mükemmel olmadığını, ama iyimser baktığını söyleyerek "Refah olabilmesi için önce çalışmak gerekir ve biz de henüz o aşamadayız" dedi.
'Geri dönüşün olmadığını düşünüyorum'
Çarşamba günü Ekonomi ve Planlama Bakanlığı'ndan 6 kişilik bir mikro işletme kurmak için izin alan 42 yaşındaki eğitimli müzisyen Abel Bajuelos, özellikle 3D yazıcılarla dijital üretime dayalı teknoloji işlerini artık tüzel kişiliğe ve yasal şirkete dönüştürerek Küba'da kendi sektöründe lider olma arzusunu dile getirdi. 20 Eylül'de yaptığı başvuruya 9 günde onay alan Bajuelos, geçmişte yetkililerin güvensizliğinden ve özel girişimin iniş çıkışlarından çok çekmesine rağmen, “Bunun çok önemli bir değişiklik olduğunu ve geri dönüşün olmadığını düşünüyorum” diyerek ekledi:
“Benim için mevcut bağlamda KOBİ'ler, Küba toplumu denilen yaratıcı yakıtın ortasında patlayan ve çok daha büyük bir pistonu hareket ettiren buji gibidir.”