Atalarımızın 6 milyon yıl öncesine uzanan varlığının bilinmesine rağmen dünya üzerinde bilinen en eski arkeolojik alanın neresi olduğuna dair tartışmalar devam ediyor.
Livescience'a konuşan tarih öncesi arkeoloji ve antropoloji alanında uzman birçok bilim insanına göre, dünyanın en eski arkeolojik alan tanımlaması için en iyi adaylar olarak kabul edilen bölgelerden biri Kenya'da, diğeri ise Etiyopya'da.
Güney Afrika'daki Cape Town Üniversitesi'nde öğretim görevlisi olan arkeolog Yonatan Sahle, dünyanın en eski arkeolojik alanının ne olduğu sorusunun 'son zamanlarda arkeoloji camiasını ikiye bölen bir konu' olduğunu söyledi.
Arkeoloji dünyasında Lomekwi 3 tartışması
Lomekwi 3 adlı ilk site, hominin kemiklerinin yanı sıra taş eserler de barındırıyor. Alan, Kenya'da Batı Turkana'da alçak bir tepede bulunuyor.
Nature dergisinde 2015 yılında yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar, eserlerin bulunduğu tortuyu tarihlendirerek sitenin yaşının yaklaşık 3.3 milyon yıl olduğunu tahmin ettiklerini bildirdiler.
Bir bilim ekibi de dergi makalesinde, buluntuların 'bilinen arkeolojik kayıtlara yeni bir başlangıç işareti' olduğunu yazdı. Aletler muhtemelen o zamanlar bölgede gelişen bir hominin (insan ataları ve akrabaları) olan Australopithecus afarensis tarafından yaratılmıştı.
Site, Turkana Gölü'nden çok uzak olmayan küçük bir tepede, ormanlık bir alanda yer alıyor. Australopithecus afarensis, bu bölgede ekibin kağıda yazdığı fındıkları kırmak için taş eserleri kullanıyor olabilir. Herhangi bir zamanda sitede yaşayan insan sayısı ise net değil.
'Lomekwi 3, dünyanın bilinen en eski arkeolojik alanıdır'
Turkana Havzası Enstitüsü Müdür Yardımcısı ve makalenin yazarlarından Jason Lewis, WordsSideKick.com'a gönderdiği bir e-postada "Lomekwi 3, dünyanın bilinen en eski arkeolojik alanıdır" dedi.
Dartmouth Koleji'nde antropoloji doçenti olan ve çalışmaya dahil olmayan Jeremy DeSilva, Lomekwi 3'ün bilinen en eski arkeolojik alan olduğunu kabul etse de tüm bilim insanlarının aynı fikirde olmadığını kaydetti. DeSilva WordsSideKick.com'a verdiği demeçte, "Lomekwi tartışmalı bir nokta ve bazı meslektaşlarımız bu araçların antikliği konusunda ikna olmadılar" ifadelerini kullandı.
'Eserlerin durumu sorgulanıyor'
Antropoloji Profesörü David Braun, son zamanlarda yayınlanan bazı makalelere göre 'bazı eserlerin yaşının kesin bir bağlamda bulunmadığını' öne sürerek, "Lomekwi 3'teki eserlerin durumu sorgulanıyor" dedi.
Yonatan Sahle de o arkeologlardan biri. Sahle, "Birçoğumuz için, kendim de dahil, en eski arkeolojik olaylara dair kesin kanıtlar, Etiyopya'nın Afar kentinde Kada Gona nehri kıyısında bulunan Gona'ki 2.6 milyon yıllık taş aletler olarak görülüyor" dedi.
Sahle, Lomekwi 3 için çıkan sonuçların tartışmalı olduğunu ve o bölgede bulunan kalıntıların 3.3 milyon yıl öncesine ait olduğuna dair ciddi şüpheleri beraberinde getirdiğini kaydetti.
Lomekwi 3'teki araştırma nispeten yakın zamanda yayınlanırken, Gona'daki araştırmaların onlarca yıl boyunca yayınlandığını ve akademik incelemeden geçtiğini söyleyen Sahle, "Gona arkeolojik buluntu topluluklarının kronolojik ve davranışsal bağlamı üzerine yapılan çıkarımlar, onlarca yıllık araştırmalardan kaynaklanmakla birlikte zaman testinden geçmiştir." açıklamasında bulundu.
Gona'daki taş aletler, yaklaşık 2,.5 milyon yıl önce Doğu Afrika'da yaşamış bir insan atası olan Australopithecus garhi tarafından yapılmış olabilir. Türün fosilleri, taş aletlerin yanında bulundu ve bunlar, sofistike taş aletler yapan ilk insan atalarından biri olabilir.
İnsan Evrimi Araştırma Merkezi eş direktörü Tim White, "Lomekwi iddiaları, ortaya atıldığından itibaren yeterince kanıtlanmadı ve Nature dergisinde bu alana yönelik çok sayıda eleştiriye rağmen yeni bir kanıt sağlanmadı" ifadelerini kullandı. White, bu anlamda Gona'nın en eski arkeolojik alan olduğuna dair en açık kanıtlara sahip olan yer olduğunu düşünüyor.
Öte yandan, bazı bilim insanları Lomekwi'nin Gona'dan daha yaşlı olduğu fikrini desteklemekte. Smithsonian'ın İnsan Kökenleri Programı'nın yöneticisi Rick Potts, Lomekwi 3'ün 'taştan taşa vurmalı çalgıların somut kanıtlarına sahip en eski site' olduğuna, yani buranın insan ataları tarafından yapılmış taş eserlere sahip en eski site olduğuna inanıyor.
Lomekwi 3'teki taş eserlerin Gona'da bulunanlardan farklı göründüğünü belirten Potts, "Buradaki eserler daha kaba ve araç olarak hiç kullanılmamış olabilirler" dedi.
Potts, şöyle devam etti:
Lomekwi 3'teki insanlar alet değil, bilinmeyen nedenlerle taşları birbirine vuruyor olabilirler. Bölgedeki eserler araç olarak kullanılmasa bile insanlar tarafından yaratılmış eserler olarak kabul edileceklerdi.
Nevada Üniversitesi'nde antropoloji doçenti olan Brian Villmoare ise “Australopithecus afarensis'in taş aletler yapmış olabileceğini düşünme eğilimindeyim” diyerek, "Ancak Lomekwi 3 eserlerini henüz incelemedim" ifadelerini kullandı.
Üçüncü aday Ledi-Geraru
David Braun, gelecekte yapılacak saha çalışmalarının Lomekwi 3'e dair endişeleri gidermemesi durumunda, en eski arkeolojik sit alanı için ikinci ihtimalin Etiyopya'nın Afar kentindeki yaklaşık 2.8 milyon yıl öncesine dayanan Ledi-Geraru olacağını söyledi.
Ledi-Geraru'da araştırmacılar, 2015 yılında dişleri olan kısmi bir hominin çenesi buldular ve çevresindeki tortunun yaşını inceleyerek tarihlendirdiler.
Yonatan Sahle, bu sitenin tarihlendirilmesiyle ilgili şüphelerini dile getirerek, 2.8 milyon yıldan çok daha genç olabileceğini ve Gona'nın en kesin kanıtlara sahip site olduğunu belirtti.
Ancak tüm bu tartışmalara rağmen bu arkeolojik alanlardan hangisinin en eski olduğuna bakılmaksızın, hepsi popüler Mısır'daki Giza piramitlerini (yaklaşık 4 bin 500 yaşında) ve İngiltere'deki Stonehenge anıtını (yaklaşık 5 bin yaşında) oldukça genç kılıyor.