Dicle Nehri’nde, baraj kapaklarının açılıp kapatılması ile su seviyesinde yaşanan ani yükselmeler ve düşüşler nedeniyle balık türleri tehlike altında. Kum ocakları, bilinçsiz avlanma, tarımsal faaliyetler ve evsel atıklar gibi nedenler de eklenince nehirdeki endemik balık türlerinde ciddi bir azalma yaşandı.
Daha önceden nehirde 46 balık türü bulunurken, bunlardan 20’si endemik balık türüydü. Uzmanlar, nehir sisteminde meydana gelen bozulmalar, nehir sisteminin değişikliğe uğraması, balık türleri habitatlarının, yaşam alanlarının değişmesinin balık türlerinin büyük ölçüde etkileyeceğini ve yok olmaya doğru götüreceğini söylüyor.
‘Suyun yükselip azalması balıkların üremelerini etkiliyor’
Sputnik’e konuşan biyolog Prof. Dr. Erhan Ünlü, baraj kapaklarının açılıp kapatılması ile Dicle Nehri’nde yaşanan su debisi değişimlerinin canlılara zarar verdiğini söyledi. Ünlü “İki türlü bir etki görebiliriz bunlardan biri baraj gölünde, diğeri ise baraj sonrası. Yani nehir kısmında oluşabilecek bir etkidir. Baraj gölündeki etki şudur, üreme döneminde balıklar kıyıya gelip yumurta bırakıyor, baraj kapaklarının kapatılması ile su seviyesi düşüyor ve yumurtalar suyun dışında kalıyor ve tahrip oluyor. Bu şekilde balıkların üremeleri engellenmiş oluyor ve tehlike altına giriyor. Nehir kısmında, baraj kapaklarının açılmasından sonra su seviyesinin artması balıklar üzerinde şok etki yaratıyor. Çünkü barajlardan gelen su sıcaklık olarak daha düşüktür, düşük sıcaklıklı su balıklarda şok etki yapar. Dolayısıyla onların zarar görmesine neden olur” dedi.
‘Can suyunun azalması ile balıklar yaşam alanlarını kaybeder’
Baraj kapaklarının uzun süre açılmaması ile nehirdeki can suyunun azaldığını ifade eden Ünlü şunları söyledi:
“Can suyunun azalması ile balıklar yaşam alanlarını kaybeder. Yine suyun azalmasıyla kıyıda bulunan su bitkilerinin olduğu alanlar zarar görür, bu da balıklar üzerinde olumsuz etki yapar. Balık çeşitliliğinin çok faktörü var, baraj bu faktörlerden sadece biridir. Barajlar balık çeşitliliğini etkiler, normal akarsu durumunda olan nehrin göle dönüşmesi sonucu akıntılı suda yaşamayı seven, taşlık, kayalık yerlerde yaşamayı seven balıkların yaşam ortamları kaybolmuş olur. Bu tür balıkların bu gölgeden çekilmesi, akıntılı yerlere doğru yönelmesi davranışları görülür, yani o yerleri terk ederler. Barajlar birlikte suyun kalitesi değişir, suyun fiziksel ve kimyasal yapısı değişikliğe uğrar, bu değişiklik besin zincirini de etkiliyor. Bu da balık çeşitliliğinin azalmasına neden olur. Kum ocakları ve tarımsal faaliyetler de balık türlerini etkiler. İnsan müdahalesi olduğu sürece, balıkların doğal ortamlarını muhafaza etmeleri, orada yaşama şansları yıldan yıla azalır. Günümüzde barajlar, vahşice ortam değişikliğine neden oluyor ki normal olarak bir barajı besleyen kollar üzerine 2. ve 3. barajlar yapılmakta. Bu ekosisteme zarar veriyor.”
‘Endemik balık türleri yok denecek kadar azaldı’
Yıllardır Dicle Nehri’nde balık tutan Veysi Bozyıl da nehirdeki endemik balık türlerinin yok denecek kadar azaldığını söylüyor. Bozyıl “Suyun seviyesi her şekilde balığı etkiler. Balıklar kıyı bölgelerine geldiği zaman sıcaklığa göre yer arayışına girer, yumurtayı bırakıp tekrar derin bölgeye gidiyor. Suyun yükselip alçalması sırasında balığın kıyıya bıraktığı yumurta dışarıda kaldığı için üreme olmuyor. Suyun uzun süre az olması, atık suların da Dicle Nehri’ne dökülmesinden dolayı sudaki oksijen oranı azalıyor. Barajların yapılması bazı endemik türleri yok etti. Barajlar olmadan önce İlkbahar’da tropikal göçmen balık türlerimiz vardı, yağmur suyuyla gelen balık türleriydi. Şuan barajlarla suyun eksilmesi ve yükselmesi bu balıkların yumurtlama dönemine denk geldiği için göçünü engelliyor. Balık türlerinde ciddi azalma var, yok denilecek kadar azdır” şeklinde konuştu.