Britanya ve ABD'de Kovid-19 aşılaması başlarken, uluslararası toplumun en az 2 milyar doz aşıya 2021 yılının sonuna dek dünya çapında adil erişim için kurduğu mekanizmayla ilgili fiyasko tehlikesi belirdi.
Birleşmiş Milletler'e (BM) bağlı Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) Kovid-19 aşılarına dünya çapında hızlı ve eşit erişim garanti etmek amacıyla kurduğu COVAX küresel mekanizmasıyla ilgili iç yazışmalara göre, COVAX'ın başarısızlığa uğrama riski çok yüksek.
Reuters haber ajansı, COVAX'a DSÖ ile birlikte öncülük eden ve hükümetler, ilaç şirketleri, hayır kurumları ve küresel aşı kampanyaları yürüten uluslararası kuruluşlar tarafından oluşturulan Gavi ittifakının yönetim kurulunun hazırlattığı raporu ele geçirdiğini duyurdu.
Haberde 15-17 Aralık'taki Gavi yönetim kurulu toplantısında rapor ve diğer belgelerin görüşülmekte olduğu belirtildi.
Raporda "Başarılı bir COVAX hizmeti oluşturulamaması riski çok yüksek" deniliyor.
Buna göre COVAX küresel mekanizmasının başarısızlığı, yoksul ülkelerdeki insanları 2024 yılına dek Kovid-19 aşılarına erişimsiz bırakabilir.
Bu da 2024 yılına kadar yoksul ülkelerdeki milyarlarca insanın aşılanmadan kalabileceği anlamına geliyor.
Oysa COVAX, 2021 yılının sonuna kadar çoğu Afrika, Asya ve Latin Amerika'da bulunan orta ve düşük gelirli 91 ülkeye en az 2 milyar doz aşı ulaştırarak en korumasızların yüzde 20'sinin aşılanmasını sağlamak amacıyla kuruldu.
Ancak iç yazışmalara göre COVAX çalışanları, fon eksikliği, arz belirsizlikleri ve karmaşık sözleşmelerin yol açtığı bürokrasi gibi nedenlerle bu hedeflere ulaşmanın imkansız olduğu görüşünde.
Buna göre başarısızlık riski, öncelikle projenin çok hızlı oluşturulması ve şimdiye kadar örneği görülmemiş bir işi yapmaya çalışmasından kaynaklanıyor.
COVAX'ın mali riskleriyle bunların giderilmesine yönelik önlemleri değerlendirmesi için anlaşılan Citigroup'un Gavi yönetim kuruluna sunduğu 25 Kasım tarihli belgede, projenin karşı karşıya olduğu en büyük risklerden birinin, tedarik sözleşmelerinde ülkelere COVAX kapsamında sipariş ettikleri aşıları almama hakkı tanınması olduğu belirtiliyor. Aşı arz-talebi arasındaki potansiyel uyumsuzluğun yarattığı riski piyasa veya Dünya Bankası gibi çok uluslu bankaların etkili şekilde gideremeyecek olmasından ötürü, sözleşmelerin değişmesi ya da Gavi içinde riski emebilecek fon yapılanması oluşturulması tavsiye ediliyor.
Reuters'in belgelerle ilgili sorularını Gavi sözcüsü şöyle yanıtladı:
"Hedeflerimize ulaşabileceğimize güveniyoruz. Bu kadar dev ve karmaşık bir taahhüdün içerdiği riskleri değerlendirmemek ve bunları giderecek politikalar ve araçlar geliştirmemek sorumsuzluk olurdu."
DSÖ ise soruları yanıtsız bıraktı.