Birleşmiş Milletler'e (BM) bağlı Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) kendisinin onay vereceği güvenli Kovid-19 aşılarının en az 2 milyar dozuna 2021 yılının sonuna dek dünya çapında hızlı ve eşit erişim garanti etmek amacıyla kurduğu COVAX küresel mekanizmasında bazı değişikliklere gittiği belirtildi.
DSÖ'nün 194 üyesine gönderdiği güncellenmiş COVAX planını gördüğünü duyuran Reuters haber ajansı, COVAX mekanizmasına katılan zengin ülkelere, paylarına düşen dozların tamamını edinme haklarını korurken hangi aşıyı kullanacaklarını inceleyip seçme tercihi sunulduğunu açıkladı.
DSÖ, COVAX için şimdilik 9 deneysel aşı ile işbirliği yapıyor.
Planda değişiklik yapıldığına dikkat çeken Reuters, bunun 'henüz deney aşamasındaki aşıları edinmek için kendi ikili anlaşmalarını müzakere etmiş bulunan hükümetleri aynı zamanda mühlet dolmadan COVAX'a katılmaya ikna etmeye yönelik' olduğu değerlendirmesini yaptı.
Reuters'e konuşan Batılı bir diplomat, "Kendilerini finanse edebilen ülkeler için mekanizmayı daha ilgi çekici kılmak amacıyla daha esnek olmaya çalışıyorlar. Peşin önödemeyle ilgili teşviklerle avantajlar sunuyorlar" dedi.
COVAX'ın akıbeti tehlikede mi?
Reuters, DSÖ'nün 'aşı milliyetçiliğinin' tedarik sıkışıklığı yaşatacağı uyarılarına rağmen, ABD, Britanya, Avrupa Birliği (AB) ve Japonya'nın vatandaşlarına milyonlarca doz Kovid-19 aşısı garanti edebilmek için kendi anlaşmalarını yaptığını hatırlattı.
Gördüğü belgelerle ilgili açıklama talebine DSÖ'den yanıt alamadığını, güncellenmiş 5 Ağustos tarihli belgenin nihai teklif olup olmadığını belirleyecek durumda bulunmadığını kaydeden Reuters, teklifle ilgili şu yorumu yaptı:
"Zengin ülkelerden finansman vaadi ve ellerinde kalan fazla aşıları bağışlayacaklarına dair sıcak sözlerin ötesinde mekanizmaya doğrudan katılım almakta zorlanan DSÖ'nün kendi aşısı etrafında dünyayı birleştirme çabasıyla ilgili endişelerinin son işareti."
"Yeni şartların, üyelerine programı finanse etmeye yardım edebileceklerini ama iki program üzerinden aşı satın alamayacaklarını söyleyen AB'yi geri kazanmaya yetip yetmeyeceği meçhul."
Dozların satılabileceği ya da değiş tokuş edilebileceği bir pazar oluşturulacak
Güncellenmiş COVAX planı, 194 DSÖ üyesine üreticilerle olası en iyi fiyatı müzakere etmeyi ve dozların satılabileceği ya da değiş tokuş edilebileceği bir pazar oluşturmayı vaat ediyor. Katılım niyeti beyanı için gelecek pazartesi, bunu teyit etmek için 18 Eylül, önödemeler için 9 Ekim son tarih.
Tercih nasıl işleyecek?
DSÖ'nün alım taahhüdü standardına göre kendilerini finanse eden devletler daha düşük peşin ödeme yapacaklar, doz başı 1.60 dolar ödeyip ayrıca birim başına 8.95 dolar mali garanti verecekler. Eğer nihai fiyat bu toplam doz başı 10.55 doların iki katını yani 21.10 doları geçecek olursa, katılımcı ülkenin çekilmesine izin verilecek. Yeni tercihli alım düzenlemesine göre yüksek peşin ödeme doz başı 3.10 dolar. Bu, üreticilerle anlaşma, üretim çapını artırma ve erişim için COVAX'ın talep ettiği yatırımların tüm orantılı payını kapsıyor. Ama yine de doz başı tahminen her şeyi kapsayan fiyat 10.55 dolar olabilir. Bu katılımcıların aşı tahsisinden ayrılma imkanı var, ama yine de COVAX aracılığıyla sağlanacak sonraki bir aşının dozlarından edinme seçenekleri mahfuz tutulacak. Bu seçenek, zaten ikili anlaşmalar yapmış ve o aşılardan daha fazla edinmekle ilgilenmeyen ülkeler için daha çekici olabilir.
Ortalama olarak standart programın maliyeti 253.2, tercihli programın maliyeti 262.8 milyon dolar olarak hesaplandı.
Bugüne dek 172 ülke mekanizmayla ilgilendiğini beyan etti. Bunlardan 92'si, maliyetin büyük bölümünü karşılayacak GAVI aşı ittifakı aracılığıyla aşı dozlarını edinmeye hak kazanmış düşük ve orta gelirli ülkeler. 80'i ise kendilerini finanse edebilen ülkeler. Kendilerini finanse edebilen ülkelerin tamamı nüfuslarının yüzde 20'si ya da kendi seçtikleri oranı için dozlarını almadan, herhangi bir kendini finanse edebilen ülke, yüzde 20'lik kapsamdan fazlası için doz alamayacak.