Lübnan, Beyrut Limanı'ndaki patlamada 6 yıldır bir depoda tutulan ve 100 kişinin ölümüne 4 binden fazla kişinin ise yaralanmasına neden olan 2 bin 750 ton amonyum nitrat bileşeninin patladığını duyurdu. Peki amonyum nitrat nedir? Amonyum nitratın kullanım alanları neler?
Amonyum ve nitrat kökünün birleşiminden olan ve tarımla ilgilenen çiftçilerin gübreleme amacıyla kullanıldığı bileşen, aynı zamanda çok güçlü bir patlayıcı etkiye sahip. Bileşen, farklı maddelerle güçlendirilerek nükleer bombalardan dahi daha güçlü patlamalara sebebiyet verebilir.
Genellikle gübre ve patlayıcı madde yapımında kullanılan amonyum nitrat, ayrıca madencilik ve soğutma amaçlı paketlerin üretiminde de kullanılıyor. Amonyum nitrat, yaklaşık yüzde 16,5'i amonyum ve 16,5'i nitrat azotu olmak üzere toplam yüzde 33 azot içeriyor. Yapay gübre yapımında en çok kullanılan azotlu bileşiktir. Bu özelliği ve toprakta hızlı çözünen bir gübre olması sebebiyle hem hızlı etki eder, hem de etki süresi diğer azotlu gübrelere oranla daha uzun sürer.
Başka patlayıcılarının patlama hızını azaltmak amacıyla da kullanılıyor
Toz alüminyum ile amonyum nitrat karışımı olan amonallerin yükseltgen maddesini oluşturan bu bileşik, başka patlayıcılarının patlama hızını azaltmak amacıyla da kullanılır. Örneğin;amonyaklı dinamitler olarak bilinen patlayıcılarda, nitrogliserinin patlama hızı, amonyum nitratla denetim altına alınır.
Yağış miktarı yüksek olan bölgelerde kullanılması tavsiye edilmiyor
Amonyum Nitrat uygulaması sonrasında toprakta herhangi bir pH değişimi gözlenmez. Yapısı gereği nötr tipte bir gübre olup her türlü toprakta rahatlıkla kullanılabilinir. İçeriğindeki nitrat azotunun kolay yıkanması sebebiyle yağış miktarı yüksek olan bölgelerde kullanımı çok fazla tavsiye edilmez. Bu tipteki bölgelerde Amonyum Nitrat kullanımı tek seferde değil, 2-3 uygulama şeklinde olmalıdır. Böyle bir uygulama ayrıca hem verime hem de kaliteye etki etmektedir.
Amonyum Nitrat gübresi kurak bölgeler içinde büyük önem arz etmektedir. Türkiye koşullarında özellikle İç Anadolu gibi yağış oranı az olan bölgelerde yüzde 26 CAN gübresi yerine kullanımı tercih edilmelidir, zira Amonyum Nitrat gübresi toprağın kendi nemi ile eriyebilmektedir.
Amonyum Nitrat felaketleri
Amonyum Nitrat bileşiği ısıtıldığında içeriğindeki gazlar, bir patlamaya neden olmadan ayrışabilir. Ancak başka etmenler ve büyük miktarlarda Amonyum nitratın yarattığı oksidasyonlar patlamalarla sonuçlanabilir.
Amonyum nitratın neden olduğu bazı büyük patlamalar şunlar:
- İngiltere (1916) - 115 ölü: 2 Nisan 1916'da Faversham'da bir fabrikada çıkan yangının ardından patlama meydana geldi. 25 ton TNT ve 700 ton amonyum nitratın patlamasıyla çoğu nakliye işçisi 115 kişi öldü. 'Büyük Patlama' olarak anılan bu olay İngiltere tarihine de en büyük endüstri kazası olarak geçti.
- ABD (1947) - 29 ölü: Tarihteki en büyük sanayi kazalarından biri olan bilinen 'Teksas Faciası', 2,1 bin tonun üzerinde amonyum nitrat yüklü SS Grandcamp gemisinde başlayan yangın sonucu gerçekleşmişti. 581 kişinin hayatını kaybettiği faciadan yalnızca 3 ay sonra, bu kez Fransa’nın Brest limanında bir kargo gemisinde benzer nedenlerle yaşanan patlama 29 cana mal oldu.
- Almanya (1921) - 561 ölü: Tarihteki en büyük patlamalardan biri Oppau'daki BASF üretim tesislerinde yaşandı. Yarı yarıya amonyum nitrat ve amonyum sülfattan oluşan gübreyi çözüştüren fabrikada bir patlama meydana geldi. Kimyasal tesiste daha önce 20 bin kez başarı ile uygulanan bu yöntemin bu sefer faciayla sonuçlanmasının nedeni, çalışılan gübrede yüzde 50'den fazla amonyum nitrat içeriği olduğu şeklinde açıklandı. Fabrikadaki ve çevresindeki 561 kişinin yaşamını yitirdiği patlamada depolanan 4500 gübrenin 450 tonu patlamıştı.
- Çin (2015) - 173 ölü: Çin’in Tianjin limanında bir nitroselüloz deposunda başlayan yangının 800 ton amonyum nitratın depolandığı noktaya ulaşması ile büyük bir patlama gerçekleşmiş ve 173 kişi hayatını kaybetmişti.