Son birkaç günde birbiri ardına gelen intihar haberleri gündeme yerleşti. İntihar vakalarının tüm yönleri ve detaylarıyla anlatıldığı bu haberlerin ardından benzer intiharlar da gündeme düşmeye başladı. Psikiyatr Doç. Dr. Mehmet Yumru, Başlangıç Noktası programında, intiharların sayısının katlanarak artmasına dikkat çekerek bunların kopyalanan bir halk sağlığı sorunu olduğunu dile getirdi. Yumru, Dünya Sağlık Örgütü’nün (DSÖ) medyanın bu tip haberlerin kullanımına yönelik uyarılarını hatırlatırken medya ve sosyal medyanın bu uyarıları dikkate alması gerektiğini söyledi:
Medya intihar haberlerini nasıl vermeli?
‘İntihar bir halk sağlığı sorunudur’
“İntihar son yılların en önemli halk sağlığı sorunlarından biri. Hepimize sorumluluk düşüyor. Medya olarak da haberlerin yayın şekliyle ilgili düzenlemeler var. Dünya Sağlık Örgütü’nün bu konuda düzenlemesi var, Türkiye Gazeteciler Cemiyeti’nin düzenlemeleri var. Bu haberler verilmeli ama belli kurallara bağlı kalarak verilmeli. Yalnızca ölümlü haberler verilmeli, isimsiz ve resimsiz haberler verilmeli gibi. Bu kurallara ne yazık ki sosyal medya ve medya uymuyor. Bu da kopya ve taklit intiharların artmasına neden oluyor.
İntiharın doğasında kopyalanmak var. Britanya’da yapılmış bir çalışmada intihar haberleri yayınlanınca 60 kat kadar arttığı görülmüş. Yıllar önce Boğaz Köprüsü’ndeki intihar haberlerinin kesilmesiyle intihar oranında azalma bulunmuş. Yasalarımızda var ama ne yazık ki uygulanamıyor. Basının haberin ticari değerini her şeyin üstünde tutması habercilik pratiğinde bu haberlerin yayınlanmasına yol açabiliyor. Bu süreçlerin bir an önce uygulanabilir hale gelmesi gerekiyor. Yasalarımızda bu konunun cezalandırılması haberi de var. Haberler açık ve özendirici biçimde yayınlanırsa ceza geliyor ama yasa uygulanabilir durumda değil.
‘İntihar romantik bir eylem gibi verilmemeli’
Haberin dili de çok önemli. Sonsuza kadar birlikte olmak istediler gibi romantik biçimde neredeyse överek verilmemeli bu haberler. Bunlar verilecekse de çözüm odakları da verilmeli. Bağlantı kurulabileceği ilk sağlık kuruluşlarının bilgisi de verilmeli. Yasal metinler bunu zorunlu kılıyor. Haberlerde intihar çözüm yolu olarak gösterilmemeli, başarısız girişimlerin ardından çıkan sakatlıklar da dile getirilmeli.
Siyasilerin köprüde intiharı önlemesi de aynı bakış açısıyla ele alınabilir. Biz hiçbir şekilde intiharı güdülenecek bir davranış olarak görmemeli, göstermemeliyiz. Her kim tarafından yapılırsa yapılsın. İster siyasi ister medyatik hiçbir çözüm yolu olarak sunulmamalı. Başka etkili bir çözüm yolu olmadığında bunun ortaya çıktığı haber olarak dile getirilmeli.
Sosyal medya daha kullanılır hale geldi. Aynı şekilde bu haberlerin paylaşılması, intihar yöntemi ayrıntıları ve görsellerinin paylaşılması herkesin bireysel olarak dikkat etmesi gereken bir konu. İntihar girişiminde bulunmuş kişilerin yakınları bir fotoğraf paylaşıyor. Bu intihar eden kişinin mahremiyetiyle ilgili de etik bir sorun doğuruyor. İntihar eden kişinin de fotoğrafını kullanmamalıyız.
Dünya Sağlık Örgütü kuralları neler?
DSÖ’nün intihar haberlerinin medyada yer alması ile ilgili kurallar listesi şöyle sıralanıyor:
- Haberde ölme kararında rol oynayan psikososyal nedenler aydınlatılmalı, altta yatan bir psikiyatrik hastalık varsa belirtilmelidir. İntihara yol açan depresyon, madde bağımlılığı gibi hastalıkların tedavisinin olduğu vurgulanmalı ve nasıl yardım alınacağı konusunda bilgi verilmelidir. Kişilerarası ilişki güçlükleri ve çatışmalarda çözüm yollarını örneklerle belirten yol gösterici haberler şeklinde verilmelidir.
- İntihar, haberlerde cesur bir davranış olarak sunulmamalı. Haber ilk sayfalarda, resimli, renkli ve intihar yöntemi ayrıntılı verilmemelidir.
- Olay romantik ve gizemli bir davranış olarak gündemlenmemelidir.
- İntihar bir çözüm yolu olarak gösterilmemelidir.
- İntihar girişimlerinden sonra meydana gelebilecek ağır bedensel sorunlar-beyin hasarı, felç, vs. tanımlanmalı ve caydırıcı bir şekilde kullanılmalıdır.
- İntiharlar bir problem çözümü olarak sunulmamalıdır. Çeşitli başka etkili çözüm yolları olduğu, bunlara ulaşamama durumunda bu sonucun ortaya çıktığı belirtilmelidir.
- Kurbana bazı özenilebilecek nitelikler, dikkat çeken özellikler ve bir özel statü kazandıracak sunumlardan kaçınılmalıdır.
- Kurbana intihar davranışıyla bir ün kazandırılmamalı, intiharın ün kazanmak için bir yol olduğu mesajı verilmemelidir.
- Haberlerde bireylerin intihar düşünceleriyle baş etmelerine yardımcı olabilecek kurumlar, tedavi seçenekleri hakkında bilgi verilmelidir.
- Tercihen yalnızca ölümle sonuçlanan intihar davranışı haber yapılmalı ve haber kısa, resimsiz, intihar yöntemi bildirilmeden verilmelidir.
- Nasıl intihar edilebileceğini gösteren ayrıntılı intihar haberlerinden sakınılmalıdır.
- Olay hiçbir şekilde geniş ve tekrarlayan biçimde haberleştirilmemelidir.
- Lokal medya ve sağlık kurumları arası sürekli bir diyalog sağlanmalıdır.