Tarih ve doğa abidesi vadide son demler

Diyarbakır’ın Kulp İlçesi’ne 30 km uzaklıkta Sarım Çayı üzerinde bulunan Geliyê Godernê doğal yapısı ile görenleri büyülüyor. Geliyê Godernê’nin orijinal isminin Geliyê Gordenê olduğu belirtiliyor.

‘Gelî’ Kürtçe ‘Vadi’ anlamına gelirken, ‘Gor’ mezar, ‘Den’ de küp anlamına geliyor, yani ‘Küp Mezarlar Vadisi’ olarak ifade ediliyor. Taş Köprü olarak da bilinen bu doğa harikası yerde, yüksekliği 200 metreyi bulan boğaz, ortasından geçen Sarım Çayı, su kaynaklarının oluşturduğu şelaleler, tarihi mağaralar, kiliseler ve kaya mezarları göze çarpıyor.

Kulp, Silvan ve Hazro bölgelerinin birbirine yaklaştığı ve etkileşimlerinin en yoğun yaşandığı noktada bulunan Geliyê Godernê, dünya mirası olabilecek kadar zengin bir ekosisteme, kültürel bir yapıya ve tarihsel bir geçmişe sahip doğal bir alandır.

Biyolojik çeşitlilik ve endemik bitki türleri ile nesli tükenmek üzere olan birçok canlı türüne ev sahipliği yapar. Kekikleri, melengiçleri, meşelikleri, şelaleleri ile önemli yaşam alanlarına sahip bir kanyon olan vadi, biyolojik çeşitlilik açısından endemik flora ve faunaya sahiptir.

Endemik olan bitkilerden gûni ve Mardin geveni Diyarbakır, Mardin ve Siirt çevresinde yetişir. Gelîyê Godernê’ye özgü hiro, yani hatmi de endemik türlerdendir. Bunlar dışında gûni, sahlep, orkide, peygamber çiçeği (Centaurea kurdica), koksor da yöreye özgü endemik türler arasında bulunuyor.

Vadiye bağlı Hevika ve Kanika’da ve yine vadinin devamında Kelê’de kaya mezarlar ve anıt mezarlar bulunuyor. Farklı zamanlarda hüküm sürmüş olan Mervaniler’den kalma kale ve saray kalıntıları da bulunuyor. Gelîyê Godernê’deki mağaralar neolitikten günümüze gelmiş ve kültür, kimlik ve tarih oluşturmuş. Adı konulmamış ve tespit edilememiş onlarca türün olduğu, on binlerce yıllık geçmişinden anlaşılabilir. Bölgede bugüne kadar kayda değer bir araştırma ve çalışma yapılmadı.

Bölgede aynı zamanda bir köprü de mevcut. Kulp’u Silvan ve Hazro’ya bağlayan ve adını köyün isminden alan Taşköprü de bu köyün kuzeybatısında yer alıyor. Köprünün, II. Abdülhamit döneminde yapıldığı belirtiliyor. Köprü, mimarisi ile Malabadi Köprüsü’ne benziyor. Köprü, köyün kuzeyinde bulunan kayalıklarda kesilen özel biçimli taşlardan yapılmış.

Dünya mirası olabilecek kadar zengin bir ekosisteme, kültürel bir yapıya ve tarihsel bir geçmişe sahip olan bu doğal alan Silvan’da yapımı sona doğru gelinen baraj altında kalacak. Baraj yapımı bitmesinin ardından bu doğal, tarih ve kültür abidesi alan tüm sırlarıyla sular altında kalacak.