8 bin yıllık gizem: Dünyanın bittiği ve ölümsüzlük suyunun aktığı yer

Antik dünyada ‘dünyanın bittiği yer’ gözüyle bakılan, efsanelerde ve kutsal kitaplarda ‘ölümsüzlük suyunun aktığı yer’ olarak bilinen Bırkleyn Mağaraları, Diyarbakır’ın Lice İlçesi’nin yaklaşık 25 km kuzeyinde bulunan Abalı (Korxa) Köyü sınırları içinde yer alıyor.

Dicle Nehri’ni oluşturan iki koldan biri bu mağaralardan çıkıyor. Dere üzerindeki kanyonda yer alan ve halk arasında aynı isimle (Bırkleyn) anılan mağaraların Türkiye Mağaralar Envanterindeki ismi ise “İskender-i Birklin”.

Çayın hemen üstündeki kanyonda yer alan ve tarihi neolitik çağlara dayanan mağaralar pek fazla bilgi yok. Araştırmalardan elde edilen ilk bilgiler, 1862 yılında C. Lehmann-Haupt ve W. Bleck’in 1898-99 yıllarında yaptığı ziyarete dayandırılıyor.

2004 yılında ise Münih Üniversitesi’nden Dr. Andreas Schachner başkanlığındaki bir ekip tarafından tekrar ziyaret edilen mağaraların ikisinde Asur dönemi rölyef ve yazıtlarının belgelenmesi çalışmaları yapılmış ve çevredeki tüm arkeolojik kalıntılar incelenmiş.

Dr. Schachner tarafından yapılan yüzey araştırmasında mağaraların Geç Neolitik Çağ’dan itibaren kullanıldığı anlaşılmış.

Kanyonun üzerindeki ilk mağaranın girişinde Asur Krallarına ait kabartmalar ve yazıtlar göze çarpıyor. Dr. Schachner, tarafından çözümlemesi yapılan yazıtlardan I. Tiglatplesar’a ait olanın MÖ. 1114-1076, III. Salmansar’a ait olan yazıtların MÖ. 858-824 yıllarına ait olduğunu belirtmiş.

Dr. Schachner’in yaptığı çalışmalarda yazıtların birinde Asur Kralı III. Salmanassar şöyle diyor: “Benim krallığımı seven, benim adımı yücelten büyük tanrılar Asur, Bêl, Sîn, Samas, Adad, Istar. Salmãnu-asarêd (III. Salmanassar), dört cihanın kralı, Asur`un Kralı, Asur-nãsir-apli`nin (II. Asurasirpal) oğlu, Asur`un Kralı, Tukultî-Ninurta`nın (II.) oğlu, Asur´un Kralı Nairi Ülkesi (Van Gölü) denizinden güneşin battığı büyük (denize) (Akdeniz) hâkim fatihi. Hatti Ülkesi`ni tümüyle fethettim. Enzu geçidine girdim. Suhmu, Daiãnu (ve) Urartu Ülkeleri`ni tümüyle fethettim. Gilzanu Ülkesi`ne geçtim. Gilzanulular’ın vergilerini kabul ettim. Üç kez Nairi Ülkesi`ne gittim. Adımı Dicle´nin kaynağına yazdım.”

Halk arasında anlatılan, ancak tarihi hiçbir belgeye dayanmayan efsaneye göre; Pers ülkesini işgale giden ve M.Ö. 356-323 yılları arasında yaşamış olan ünlü Makedonyalı komutan Büyük İskender, 15 bin kişilik ordusu ile bir süre burada konaklamış.

Halk arasında aynı şekilde Kur'an'da Kehf suresinde anlatılan Zülkarneyn'in yaşamının bir dönemini burada geçirdiği anlatılır. Bunun için yöre halkı bu efsaneyi anlatırken İskender-i Zülkarneyn diye bahseder. Halk arasında İskender ile Zülkarneyn'in aynı kişi olduğuna inanılır. Efsaneye göre İskender-i Zülkarneyn antik çağda Bırkleyn mağaralarına gelmiş ve Çeper kalesinde kalmıştır.

Çeper kalesi kalıntıları halen bölgede mevcut. Bizanslı yazar Procopius'un M.S. 507-555 yazdıklarından, söz konusu kalenin adının İllyrisos olduğu ve büyük ihtimalle Justinianus döneminde M.S. 527-565 kurulduğu anlaşılıyor.

Bir başka efsanede ise İskender-i Zülkarneyn bir sefere giderken, başının iki tarafında boynuz gibi iki ur çıkmış ve çok acı vermeye başlamış. İskender'e bir gün rüyasında, Lice'de bulunan Bırkleyn mağaralarındaki suda yıkanırsa boynuzlarının kaybolacağı söylenmiş.

İskender-i Zülkarneyn hemen yolunu değiştirerek, gelip Lice'yi fethetmiş. Bırkleyn mağaralarının suyundan içip başını da bu suyla yıkayınca boynuzlarından biri hemen yok olmuş. Diğeri ise kısa bir süre içinde iyileşmiş. Efsaneye göre Bırkleyn mağarasının sonunu görene halen rastlanılmamıştır.

Efsanelerde geçen ve ‘ölümsüzlük suyu’ olarak nitelendirilen Bırkleyn suyu, Dicle Nehri'nin iki ana kaynağından biridir aynı zamanda. Bu su, yerin altında doğal bir tünelden geçtikten sonra yeniden yeryüzüne çıkar. Bırkleyn suyunun kaybolduğu bu yer "dünyanın bittiği yer" olarak efsaneleşmiş.