‘Türkiye’nin küresel güney yöneliminin Pekin tarafından desteklendiğini söyleyebiliriz’

“Küresel güney kavramı artık sık tartışılmaya başlandı. Uluslararası ilişkilerde güç dengesi değiştikçe, küresel güneyi daha fazla gündemimize aldık. Almanlar da almış. Der Spiegel’de vardı. Küresel güneye taviz verilip verilmeyeceği meselesi tartışıldı. Küresel güney meselesi nedir peki? Coğrafi bir tanımdan bahsetmiyoruz. Haritayı önümüze alıp bakarsak Asya’da Çin, Latin Amerika’da Brezilya var. Bunlar birbirine benzemeyen ülkeler. Latin Amerika’nın en büyük demokrasisi Brezilya, komünist Çin var. Rusya var. Yeni üyelerle birlikte teokratik yönetim olan İran var. BAE var, uzun dönem İran’a şüpheyle yaklaştı. Hindistan ve Çin örneği de var. Bir şekilde ihtilaflı ülkeler var.

Fakat bu ülkelerin sorunlardan öte büyük bir ortak paydası var. O da küresel güney dediğimiz olay. Bu ülkeler bağımsızlıklarını savaşarak kazanmış. Gelişmekte olan ülkeler. Eskiden Bağlantısızlar Bloku olarak adlandıranlar vardı. 3. Dünya ülkeleri denildi. Eski Marksist deyimle ‘ezilen uluslar’ da dendi. Bunlar artık küresel güney oldu. Bu ülkeler, ‘Ürettiğimiz kadar yönetimde yer almak istiyoruz’ diyor. Der Spiegel’in de tartışması bu. Bu devletler, dünyadaki en büyük on petrol üreticisinden dört tanesini bünyesinde barındırıyor ve dünya ham petrolünün yüzde 45’ini üretiyor. Satın alma paritesi G7’yi geçmeye başladı. İlerleyen zamanlarda örneğin 2030’lara kadar, ‘zenginler kulübü’ olarak bilinen G7’yi diğer alanlarda da geride bırakacaklar. Nüfus olarak dünyanın çoğunluğuna ev sahipliği yapıyorlar. Değerli maden ve tahıl üretimi de buralarda gerçekleşiyor. Fakat bir sorun var. Bu ülkeler ürettiği kadar yönetimde yer almıyor. İşte küresel güney ülkelerini bir araya getiren ortak payda bu. 2009’da kurulan BRICS’in, ilk günden bugüne dek ‘beş benzemezi bir araya getirdiği’ ve dağılacağı öngörülüyordu. Fakat küresel güneyin iddiası o kadar güçlü ki bu ülkeler ayrılmak istemiyor.

Aksine, içinde yer aldıkları platformu daha da kurumsallaştırmak istiyorlar ve uluslararası değiştirmek istiyorlar. Biz de bu dönüşümü izlediğimiz gibi dönüşüme katılmak isteyen ülkeler arasında yer alıyoruz. Rusya’nın açıklamasına göre kırka yakın ülke BRICS’e katılmak için başvuruda bulunmuş durumda. Türkiye de bu ülkelerden birisi. 2024 Kazan zirvesini bu yüzden çok kutupluluğa giden süreç içerisinde incelemek lazım. Küresel Güney ülkeleri, uluslararası anlamda nasıl bir reform istiyor? Bunu takip ettik. Kurumsallaşmasını da takip ettik. Siyasi mesajlar var. Bilinenin aksine BRICS bir ekonomik platform olsa da siyasi izdüşümleri de var. Suriye’den Yemen’e, Lübnan’dan Ukrayna’ya kadar birçok başlıkta siyasi mesajlar verdiler. En önemli mesajlardan birisi çok kutupluluktu. Bildirinin başlığı da zaten ‘Daha Adil Bir Kalkınma ve Adalet İçin Çok Taraflılığı Güçlendirmek’ oldu. Çok taraflılığın, çok kutupluluğun tanımı da belirtiliyor ve BRICS ülkeleri, ‘uluslararası düzen, bu yeni gerçekliğe göre yeniden inşa edilmelidir’ diyor. Yani ürettikleri kadar yönetimde yer almak istiyorlar.”

“Yani uluslararası toplum, küresel güneyin lehine olacak şekilde karar aldıysa mesela BM’de reform gibi; BRICS’e dahil olmayan birçok Batılı ülkenin de söylediği gibi reform olacaksa desteklenebilir. Burada önemli olan, reformun nasıl olacağı. ABD bile ‘BMGK’da reform yapalım, benim istediğim ülkeler katılsın ama veto hakları olmasın’ diyor. Onların da bir planı var. Ama küresel güney ülkeleri, reform kararı alındıysa birlikte yürümeyi savunuyor. Hatta çoğu zaman küresel güney, 2. Dünya Savaşı sonrası kurulmuş düzenin sadık takipçileri olduklarını da belirtiyor. Örneğin Çin’den bakalım. Serbest ticaret konusunda Dünya Ticaret Örgütü’nün kurallarına uyma konusunda Çin’in daha sıkı bir takipçi olduğunu görüyoruz.

Aslında 1945 sonrası sürece diğer tarafın dönmesi çağrısı var. BRICS ülkeleri tamamen Batı karşıtı veya Batılı devletlerin inşa ettiği sistemi tamamen dinamitleme çabasında değil. Aksine reform arzulanıyor. Ama tabii ödeme ve finans sistemlerine gelince işin rengi değişiyor zira burada ABD, finansal sistemi dış politikanın aracı haline getiriyor. Dolar egemenliği ve uluslararası ödemeler sistemi üzerindeki baskıyla bunu yapıyor. Baskıyı SWIFT üzerinden yapıyor. SWIFT, bankalar arasında bir mesajlaşma gibi. Bir bankadan bir diğerine gidecek tüm transferlerin bilgileri, ABD ve Batı’nın kurduğu SWIFT üzerinden denetleniyor. Kimi zaman buradan şirketleri tespit edip yaptırım uygularken, kimi zaman da bazı devletlerin küresel ticaretten soyutlanması için o devleti SWIFT’ten çıkartıyor.

Ukrayna harekatından sonra Rusya, SWIFT sisteminden çıkartıldı. İran’a da SWIFT üzerinden baskı yapılıyor. İlerleyen günlerde Batı ile ihtilafı artacak ülkelere de sopayı sallayabilirler. O yüzden burada reform söz konusu olamıyor çünkü ABD için dış politikanın vazgeçilmez cezalandırma enstrümanı bu ödeme sistemleri. Bir diğer enstrüman da dolara dayalı ticaret ve manipülasyon. BRICS ülkeleri bir süredir bu konuda çalışıyor. Yerel paralarla ödeme, kendilerine ait bir bankacılık yani SWIFT benzeri bir sistem üzerinde çalışıyorlar. Bunu kurumsallaştırma niyetindeler.

Rusya’da tanıtılan BRICS BRIDGE, BRICS Pay vs. tanıtıldı. Bunlar, yerel paralarla ticareti kolaylaştıracak. Çok daha hızlı olacak. Yuandan rubleye, rupiden yuana paralar çok kolaylıkla çevrilebiliyor. Fakat muhabir bankacılık sistemi çok daha farklı. Bundan başka bir sistem tercih ettiğiniz anda ABD, SWIFT’ten çıkartabilir. Bu yüzden Batılı ülkelerle ticaret yapan Çin, Hindistan gibi ülkeler bu meseleye daha temkinli yaklaşıyor. Bu nasıl daha kurumsal ve uluslararası hale getirilebilir diye tartışıyorlar. BRICS bildirisinde de bunu görüyoruz. Bağlayıcı bir karar yok. Gönüllülük esasına dayalı olarak yerel parayla ticaret ve muhabir bankacılık ağları tavsiye ediliyor. Ülkeler bunu kullanacak diye bir dayatma yok. Bir yıl boyunca BRICS üyelerinin maliye bakanları ve merkez bankası yetkilileri çalışma yapacak ve rapor hazırlayacak. Bu da BRICS’in finansal kurumsallaşması açısından önemli.”

“IMF’nin bir benzeri gibi görünen Yeni Kalkınma Bankası var. Burada da kaldıraç şeklinde yeni bir platform oluşturacaklarını söylediler. Fakat bu platform nasıl çalışacak, nasıl hizmet verecek bu konularda detaylı açıklamalar yok. Yeni ülkeler de katılacak. ‘Ortak ülke’ modeli teşvik edilecek, bu modelden bahsedildi. Haberleri görünce ben de gülümsedim. Toplantının gündemi önceden belirliydi. BRICS’in genişlemesi söz konusu değildi. Rus Dışişleri Bakanı Lavrov, toplantı öncesinde genişleme olmayacağını söylemişti. Ama bakıyoruz Alman basınına. Almanlar, Türkiye’nin BRICS süreciyle yakından ilgili. BILD bir haber yaptı, ‘Hindistan Türkiye’yi veto etti’ dedi. Olmayan oylamanın vetosu nasıl olacak o belli değil. İşin garip tarafı bu bilgiyi de bir Türk uzmana dayandırıyorlar. Yetkili değil, resmi birisi değil. Adını vermeyeceğim bir düşünce kuruluşundaki bir uzmanı kaynak gösterdiler. Adamcağız da ‘Ben böyle bir şey söylemedim, manipüle edildi açıklamalarım’ dedi sosyal medyadan. Yoktu böyle bir şey. BRICS ülkeleri de genişlemeyi gündemlerine almadıklarını söyledi.

Ama BRICS ülkeleri de irade beyanında bulunan ülkelerle elbette etkileşim içinde olacak. Türkiye’nin başvurusu ilk ortaya çıktığındaki sürece bakalım. Dışişleri Bakanı Hakan Fidan, Çin’e gitmişti haziran ayında. Orada bir açıklama yapmıştı. Ardından Putin’in danışmanı Uşakov, Türkiye’nin irade beyanına değindi. Ardından Kremlin Sözcüsü Peskov, ‘Türkiye ile farklı platformlarda, farklı ortaklıklarla BRICS çatısı altında çalışmak istiyoruz’ dedi. Bu doğrudan Türkiye’nin BRICS üyesi olacağı anlamına gelmiyor fakat bir ara formül üzerinde çalışmak istediklerini bize gösterdi. Tıpkı diğer ortak ülkeler gibi. Putin, ortak ülkeler listesinin hazırlandığını ve karşı tarafa gönderileceğini söyledi. Bu ülkeler de kabul ederse, ortaklık sistemi hayata geçecek. Bildiride de ortaklık modeli olduğu söyleniyor. Modelin desteklendiği söyleniyor. Bu modeli ara durak olarak kabul edebiliriz. BRICS üyeleri ve ortak adaylar arasında bir ara durak olacak. Taraflar birbirini tanıyacak. BRICS’in kabul edilme süreci, karşı ülkelere görev listesiyle gitmiyor. Daha ziyade bir anlama ve irade ortaklığı üzerinden şekillenen bir süreç var. Dolayısıyla süreç içerisinde taraflar birbirini çok daha iyi anlayacaktır. Ödeme sistemleri, uluslararası krizler gibi meselelerde nasıl ortaklık yapılabileceğini görmek için bu sistem ortaya kondu. Putin, bunu duyurdu fakat bildiride yer almıyor.”