Eşref-i saat ya da Eşref saati

“Edebiyatta ve medeniyet tarihinde çokça kullanıldığı görülen eşref-i sâat tabirinin ifade ettiği kavramın temeli, Mezopotamya’nın ilk medenî sakinleri olan Sümerlere dayanmaktadır. Sümerler semavî cisimlere taptıkları için yıldızların hareketlerinden ve aldıkları değişik konumlardan birtakım hükümler çıkarmaya çalışmışlar ve böylece Ortadoğu’nun ilk astrolojik tespitlerini ortaya koymuşlardır. Sonraları İslâm dünyasında ilm-i ahkâm-ı nücûm (astroloji) adı verilen bu çalışmaların önemli bir kısmını da eşref-i sâatin tespit edilmesi oluşturmuştur.

Yedi gezegen ile on iki burcun karşılıklı hareket ve konumlarına dayanan ilm-i ahkâm-ı nücûm bir ilim dalı sayılmaktaydı ve eski dünyanın hemen her tarafında rağbet buluyordu. Bu ilimle uğraşanlara göre bütün insanlar, hatta hayvanlar, bitkiler ve madenler bu gezegenlerle burçların tesiri altında idiler. Bugün de yıldız falına inananlar açısından gezegen ve burçlardan her birinin duygular, ahlâk, tabiat ve sağlık üzerinde farklı etkileri vardır; ayrıca delâlet ettikleri renk ve özellikler de farklıdır. Dolayısıyla insanlar etkisi altında bulundukları gök cismine atfedilen karaktere göre doğuştan iyi veya kötü, cömert veya cimri, talihli veya talihsizdirler. Her gezegenin ilk hareket noktasına dönüşü onun “zamân-ı şeref”i kabul edilir ve bu zamana “şeref-i şems, şeref-i kamer” gibi isimler verilir. Gezegenlerin burçlarla olan münasebetleri genelde uğurlu veya uğursuz zamanları gösterir; eşref-i sâat ise bir işin yapılacağı en uygun, en uğurlu zamanı ifade eder. En uygun zamanda başlanılan işin en güzel şekilde sonuçlanacağına inanılmasından dolayı eşref-i sâatin tespiti çok önemlidir. Astrolojinin bu konuyla ilgilenen dalına ihtiyârât denir.

Eşref-i sâate İran ve Türk edebiyatlarında genişçe yer verildiği, özellikle şairler tarafından bir mazmun olarak ve en fazla âşıkla sevgilinin buluşması dolayısıyla kullanıldığı görülür. Öte yandan eşref-i sâatin tespitine esas teşkil eden gezegenlerin zamân-ı şerefleri de yine şiirlerde sevilen bir motif olarak kullanılmıştır.”