Bir yılı aşkın süredir devam eden Kovid-19 pandemisi ekonomiyi de olumsuz etkiledi. Pandemiden etkilenen Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da birçok iş yerinin kapanması sonucu işsizlik oranları da arttı.
Bölgedeki ekonomik tabloyu Sputnik’e değerlendiren Diyarbakır Ticaret ve Sanayi Odası (DTSO) Yönetim Kurulu Başkanı Mehmet Kaya, var olan işsizlik rakamlarının pandemi ile birlikte büyük oranda arttığını söyledi. Kaya "Diyarbakır başta olmak üzere bölge genelinde işsizlik oranları arttı. Batı illerinde mevsimlik ve dönemsel çalışmaya gidenler de işsiz kaldı" dedi.
‘İşletmelerin öz kaynakları tükendi, üretim yapamaz haldeler’
Kısıtlamalar nedeniyle işletmelerin de ciddi sorunlar yaşadığını ifade eden Kaya "Pandemiden dolayı iş yoğunlukları düşen, kapanma noktasına gelen, üretim yapamayan, ihrac yapamayan işletmeler ve sanayi tesisleri var. Bunlar da sorun yaşadı. Bir de bunlar istihdam garantili yani işçi çıkaramıyorlar. Kısa çalışma ödeneğinden yararlanma oranı da bölgede çok yüksek değil. Kısa çalışma ödeneği ile desteklenmedikleri ve işçileri de çıkaramadıkları için istenilen üretim de yakalanamadığından ister istemez çok önemli sorunlar yaşadılar. Öz kaynaklarını ilave ederek işlerini yürütmeye çalıştılar. Ama bu da doğrusu birçoğuna yetmediği gibi diğerlerinde önemli anlamda öz kaynakları tükendi ve üretim yapamaz haldeler" şeklinde konuştu.
'Yüzde 90’ı etkilendi ama desteklerden yüzde 30’u yararlanabildi'
Pandemi sürecinde yapılan desteklerle ilgili bir anket yaptıklarını belirten Kaya şunları söyledi:
"Bir anket yaptık, hem OSB’lerde hem tekstillerde. Yaptığımız anketin sonuçlarında şunu gördük ki pandemiden etkilenme oranı yüzde 90’larda iken devlet desteği olarak ifade edebileceğimiz kısa çalışma ödeneği, vergi muafiyetleri, bankalarda kredi erteleme gibi desteklerden yararlanma oranı ise yüzde 29-30 bandında. Yani sadece 3’te 1’i desteğe ulaşabilmiş. Zaten destek yetersizken ulaşım oranı da çok düşük olunca bölgenin pandemiden etkilenme oranı da çok çok yüksek."
İşsizlik rakamlarının Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı işsizlik verilerinden daha yüksek olduğunu dile getiren Kaya, "Türkiye İstatistik Kurumu’nun verilerinde sadece iş arayanlar işsizmiş gibi görünüyor. İş aramaktan artık yorulmuşlar, iş bulamayanlar, iş bulma umudunu kaybedenler ve tarımda çalışanlar da işsiz kabul edilmiyor. Gerek çok yoğun genç nüfusu gerek kapanan iş yerleri sayısı gerekse de sigortalı sayısına baktığımız zaman bölgede doğrusu işsizlik rakamlarının TUİK’in açıkladığı rakamların çok çok üstünde olduğunu yaşayarak görüyoruz. Çok ciddi bir işsiz kitlemiz var. Bu nedenle de DTSO olarak en önemli uğraştığımız konulardan biri iş bulmak" şeklinde konuştu.
'İşsiz kalan binlerce genç Erbil ve Duhok’a gitti'
İşsizliğin artması ile birlikte geçimin zorlaştığını ifade eden Kaya, binlerce işsiz gencin Irak Kürt Bölgesel Yönetimi’ne (IKBY) bağlı Erbil ve Duhok’a giderek çalıştığını söyledi. Kaya şöyle devam etti:
"Bu işsiz insanlar iş bulamadıkları için evlerine bir ekmek götürme konusunda sorun yaşadı. Aile desteği ile geçinmeye çalışanlar oldu ama kamusal yardım da istenilen düzeyde olmadı. Hemen hemen hiç olmadı. Bu nedenle Türkiye içinde iş bulamayan binlerce kişi Irak Kürdistan Bölgesel Yönetimi (IKBY) illerine gitti. Rakamsal anlamda verilere ulaşmamız zor olduğu için sağlıklı bir sayı vermemiz mümkün değil. Ancak son günlerde özellikle bize kayıtlı otobüs firmalarından aldığımız bilgiler ve oraya sık sık yaptığımız ziyaretlerde bunu gördük. Hizmet sektöründe, mağazalarda çalışan ve bölgeden giden önemli bir genç nüfus olduğunu gördük. Burada iş yerleri kapanıp gençler işsiz kalınca evlerine ekmek götürmek için IKBY’ye giderek orada çalışıyor."
'Kısa çalışma ödeneği en az 3 ay daha uzatılmalı'
Kısa çalışma ödeneğinin en az 3 ay daha uzatılmsı gerektiğini kaydeden Kaya şunları söyledi: "Kısa çalışma ödeneği alımı az da olsa bazı sektörlerde bu anlamda önemli bir destekti. Diyarbakır’da hizmet sektörünün payı yüzde 50’lere çıkmış durumda. Böyle bir ortamda tam kapasite çalışamayan hizmet sektörü, nispeten destek sağlayan kısa çalışma ödeneğini ortadan kaldırırsanız, işletmelere henüz istedikleri çalışma ve üretim randımanına ulaşamadan verdiğiniz kaynağı keserseniz daha büyük sıkıntılar yaşamasını sağlarsınız. Onun için tam olarak her türlü hizmetin serbest hale geleceği bir ortama geçilmeden yani pandeminin etkisi ortadan kalkmadan kısa çalışma ödeneğini kesmek iş verenlere çok ciddi sıkıntılar yaratacaktır. Maaş ödemelerini yapamayacak, ister istemez işçiye de ücret ödeyemediği için ya işten çıkaracak yada işçi ile mahkemelik olacak. Bu da yüzbinlerce hukuksal sorunun oluşmasına neden olacak. Bu nedenle kısa çalışma ödeneği en az 3 ay daha uzatılması gerekiyor."
